Herri Telefiesta
Jon Aldanondo
(Arrasate Telebistako Zuzendaria)

Eta aurpegia aldatzen zaie. Hori izaten da bapateko emaitza horrelako erantzunen bat eman ezkero. Jende gehienak ez daki Herri Telebista baten inguruan zer dabilen edo zer mugitzen den: politiko batzuk bere propaganda egiteko erabiltzen ote duten, edo zenbait txoriburuk jolaserako sortutako gailua ote den pentsatzen dute.

Orain arte horrela pentsatzeko motiboak izan dituzte, baina gauzak pixkanaka aldatzen ari direla ematen du. Herri Telebisten mundua errealitate bihurtzen ari dela konturatzen hasi da gizartea. Gehienbat zenbait herritan eman diren esperientzien ondorioz. Hasiera batetako ilusio eta gogoak gauzatu egin dira, etengabeko esfortzuen ondorioz. Hala ere gaur egun behar beharrezkoa den gauza bat falta zaio Herri Telebistari, Herri Telefiesta izan ez dadin: gobernatuko dituen legea hain zuzen ere.

Telebista lokalei buruz legediak duen hutsunea aprobetxatu eta abentura batetara salto egin genuenak oraindik ere hemen gabiltza, zer izango garen edo zer egingo dugunaren zain. Perretxikoak letxe telebista sortzeko formula dela dirudi. Herri bat, telebista bat. Hara zer eslogana. Gobernuak honi nolabaiteko irteera eman behar lioke, zirt edo zart. Azken finean, telebista bat enpresa bat da: bere langileak ditu, bere lanabesak, produktu bat du, eta diru sarrera eta irteera batzuk. Baina alegaltasun egoera honek dioenez, gure enpresa ez da gobernuaren inongo zerrendatan agertzen.

Bi aukera ote dituzte herri telebistek legeztatzeko? Bata, lehengo leloari helduz, herri bat, telebista bat. Edo bestea, bailara edo herri bilkuretako telebistak sortu? Bigarrengo honek nolabaiteko galbahea pasa beharra ekarriko luke, baina aldi berean, sare gainean geratuko liratekeen proiektuak serioak eta sendoak izango lirateke. Eta txikienak, zer? Handiagoekin elkarlanaren bidea jorratu edo auskalo. Ea laster jakiten dugun.

Herri Telebista batez ari garenean, ez naiz ari soilik 20-30 mila pertsonako herriez, Euskal Telebista bera ere zer da ba, Zoom-a atzera bota eta zer geratzen zaigu, bere handitasun horretan txiki geratzen den telebista, beste batzuekin konparatu ezkero. Eta jakina da, laster kable bidezko telebista martxan jartzen denean mundu guztira zabaltzeko aukera izango dugu eta orduan gure gabeziak ikusteko modua izango da.

Zer datorkigun gainera ikusita, hemen gabiltzanok elkar estutu baino laguntzen jakin beharko genukeela iruditzen zait. Enbidoa Txoritxodun enpresarentzat doa, herri telebista txiki batek, herri telebista handiari kalte baino mesede egin diezaioke, ez dudarik egin.

Izan ere, kable eta satelite bidezko kate espezializatu haundiek irauli egin dute telebistaz zegoen kontzeptu klasikoa. Hori alde batetik. Eta bertzetik, informazio lokalak gizartean sortzen duen interesaren ondorioz telebista lokalendako gero eta garbiago ageri den lekua betetzen ari da poliki-poliki sortzen ari diren herri telebistekin. Gauzak horrela, aipatu bilakaeraren ondorioak soma daitezke dagoenekoz orain arte ezagutu ditugun telebista kateetan; programazioaren diseinuan pisu haundiagoa dute orain saio tematikoek (kirola…) eta aldiberean, kate horiek beraiek edizio lokalak sortzen hasi dira (deskonexioak herrialdeka).

Bainan kontzeptu edo planteamendu mailan aldaketak gertatzen ari badira ere, aukera ugariko itxaso zabal horretan, ia dena da erdaraz orain ere (ingelesez, frantsesez, gazteleraz). Telebista kate haundiak erdaraz mintzo dira. Euskal hiriburuetan dagoenekoz martxan hasiak diren sei (6) herri telebistak ere, izaera komertzial soilekoak, gazteleraz mintzo dira ia beti. Eta egia erran, ez da harritzekoa hori gertatzea. Euskara dagoen egoera soziolinguistikoan egonik, hizkuntz eskubideen printzipio edo antzeko bertze planteamenduen gainetik, merkatu librearen dinamika gailendu egiten baita mekanikoki. Homogeneizazioaren alde eta hizkuntz-kultur aniztasunaren kontra jotzen duen merkatu librearen dinamika, alegia.Momentu historikoa da, beraz, orain eta hemen bizi duguna. Hortaz, etorkizuneko belaunaldiei begira euskara biziberritu nahi baldin bada, informazioaren arloko teknologia berriak eskuratu beharko dira ahalik eta azkarren.

Zentzu horretan, tresna, produktu eta teknologia horiek eskaintzen duten ahalmen guztiei onura atera ahal izateko, nahitaezkoa da euskararen garapenerako duten garrantziaz ohar gaitezen herrietako gizarte ekimen, erakunde publiko, elkarte eta enpresak oro har. Oharmen horren ondorioz posible izanen da modu egokian erantzutea bizi dugun momentu historikoari.

Izan ere, hainbat herri eta eskualdetan abiatuak dira azken urteotan euskarazko herri komunikabideak. Herri aldizkariak eta irratiak ditugu han eta hemen. Oinarri horiek hortxe daudela, hauxe da momentua herri telebista eta bideo kazetekin informazioaren arloan oraindik bete gabe dagoen lekua betetzeko. Nafarroako Gobernuak eta Eusko Jaurlaritzak Toki Telebisten Lege garapena oraindik onartu gabe duten arren, erne ibili eta dauden aukerak/mehatxuak eta sendotasunak/ahultasunak lehenbailehen aztertu behar dira. Saiakera horretan lortzen bada gizarte ekimena erakunde publiko, elkarte eta enpresa ugariren inplikazioarekin uztartzea, ahalegina ez da alferrik galduko.

Herri telebisten funtzio ugariak. Euskal Herrian oraindik berria da herri telebisten mugimendua, nagusiki 90. hamarkadakoa. Zehatzagoak izateko, lehen herri telebista Eskoriatzan sortu zen 1985ean. Argia astekariak joan den maiatzaren 17ko alean agertu zituen datuen arabera, Araban 2 daude, Bizkaian 4, Gipuzkoan 9, Iparraldean 1 eta Nafarroan 4. Denetara 20, eta horien artean badira eredu, eduki, ingurune eta motibazio desberdinekoak. Hogei 'txori txiki' horietatik hamazazpi azken zortzi urteotan sortuak dira, eta bakarrik 5 dira osoki euskaraz emititzen dutenak (iparraldeko 'Ele Bista' bideo kazeta kontatuz gero 6).

Guk geronek duela hiru hilabete (1998ko ekainean) jarria dugu martxan TTIPI-TTAPA TB, izen bereko herri aldizkaria sortu zenetik 17 udaberri bete direnean, eta honek gaur egun duen eraginaren osagarri izan dadin.

Bertze herri telebistetan egiten denari begiratuta eta guk geuk aldizkariarekin bildutako esperientziari esker eta telebista martxan jartzeko egindako azterketari erreparatuz, funtzio ugari betetzeko tresna paregabeak direla ondorioztatzen ahal da. Hona, nire ustez funtziorik garrantzitsuenak:

Horiek horrela, herri telebistek gune horien barnean lokarri funtzioa bete eta indartzen dute, batez ere telebista saioen eduki eta formetan asmatzen denean. Orduan, telebista horrek bere inguruan duen presentzia eta eragina segurtatua izanen da, jendearentzat erreferentzi puntu izatea lortu duelako

Eredu desberdineko herri telebistak. Normala den bezala, herri telebista bakoitza desberdina da. Telebistaren izaera eta helburuak, kudeatzaileen profesionaltasuna eta trebezia, produktuaren kalitate maila, finantziaziorako duen ahalmena, eta guztiaren gainetik inguruaren ezaugarri sozial, ekonomiko eta geografikoek eragin zuzena dute telebista bakoitzaren nortasunean.

Bultzatzailearen izaerari begiratuz, bi multzo edo aukera nagusi daude: ekimen pribatutik sortutako herri telebistak eta erakunde publikoek sortutakoak. Kontuan izan behar da instituzio publikoen gidaritzakoa ez den guztia pribatua dela lege kontzeptuen arabera. Baliteke jabetza mixtoko sozietateak osatzea telebista lokala kudeatzeko, eta baita ere elkarte edo sozietate pribatuak udalarekin egin duen akordio eta hitzarmenen bitartez finantziatzea.

Euskal Herrian, dena den, gaur egun dauden 20 herri telebistetatik 18 ekimen pribatuak bultzatuta sortu dira. Horietatik gehientsuenak sozietate merkantilak dira eta gainerakoak irabaz asmorik gabeko erakundeak. Finantziazioari dagokionez, bertzalde, hiriburu eta hirietako ia guztiak publizitatearekin finantziatzen dira. Euskarazkoak, ordea, dirulaguntzak bilatu behar izaten dituzte urteko aurrekontua estali ahal izateko, hauen autofinantziazio mailak ez baitu kontuetan kitto egiteko haina ematen. Aalabaina, euskara biziberritzeko duten garrantzia kontutan hartuta, gisa honetako ekimenak interes sozialeko tresnak dira, eta zentzu horretan arrazoizkoa ez ezik legezkoa ere bada entitate horiek administrazioaren aldetik aldeko tratamendua jasotzea, bai ekonomikoa eta baita fiskala ere. Nafarroako Gobernuak, adibidez, TTIPI-TTAPA Fundazioa interes sozialeko erakunde izendatu du pasa den uztailean, eta horren ondorioz, Nafarroako Ekonomi eta Ogasun Departamentuaren aitzinean tributu araubide berezia eskuratu du.

Bistan da kondizionante ugari daudela. Beraz, egoera eta errealitate bakoitzak eredu 'propioa' sortzera behartzen du, azkenean.

Herri Telebisten elkartea sortu berri da. Ekainaren 26an osatu zen formalki Euskarazko Herri Telebisten Elkartea Oiartzunen. Sortze ekitaldian Oartso Telebista, Ttipi-ttapa Telebista eta Ele Bista bideo kazetak parte hartu zuten. Era berean, Xaloa Telebista eta Arrasate Telebistak ere adierazi dute euren atxikimendua.

Elkarte honen lehen egitekoa 'Euskara Herri Telebistentzat' gizarteratze kanpaina burutzea izanen da, elkarte, erakunde eta pertsonaiak ideia horrekin bat egin dezaten.

Gauza berriak egiteko lehen urratsa izan liteke honako hau. Ea egia den!

Mende amaiera honetan, aldi berean eman daitezkeen bi indar ditu telebistagintzak bere baitan: espezializazio geografikoa eta tematikoa. Lehenak, esparru zabaletarako kanale bat eta txikiagoetarako beste bat egotera bultzatzen du. Hori dela eta, planeta osorako pentsatu diren emisioak ugaritu diren bezala, aldi berean, herri zein hiri handietako auzunetarako programazioa eskaintzen dutenak ere badira. Kanale bakoitzak definitzen du zein hartuko duen emisio esparru gisa eta bertara mugatzen eta egokitzen du bere zeregina.

Bigarren indar korronteak, jende multzo zehatz batzuetara begira lan egitera eramaten du kanale bakoitza, horretarako gaien araberako espezializazioa erabiliz. Ikusle gisa arituko direnak herri berean egon ala kontinente desberdinetan bizi izateak ez du horrenbeste garrantzi, denek zaletasun ala gustu bera edukitzeak bai aldiz.
Indar bi horien eragina gure artean ere, nola ez, nabaria izan da azken urte hauetan. Euskal Telebistak, TVEren monopolioa hautsi zuenean esparru geografiko zehatz batera mugatu zituen bere emisioak eta, batera, bereizketa demografiko bat ere jarri zuen martxan euskara erabiliz eta Euskal Herriarekin zerikusia zuten programak sartuz. Gaztelerazko kanalea martxan jarri zutenean ere, 1986an, espezializazio geografikoaren indarra oso presente zegoen. Bereizketa demografikoari/tematikoari ez zitzaion berebiziko garrantzia eman eta biztanleria guztiari zegoen zabalik.

Kanale pribatuen etorrerak, Estatu espainiarreko kasuari dagokionez, pelikula, tele-serie eta, orohar, entretenitzea helburu zuen programazioa eskaintzea ekarri zuen. Programazioa ahalik eta jende gehien erakartzeko tresna zen, demografikoki eta geografikoki jarrerarik zabalena erakutsiz.

Satelite analogikoak, gure artean presentzia gehiegirik lortu ez bazuen ere, espezializazio tematikoaren ideia bistan utzi zuen. Bideo klipak, kirolak, dokumentalak edo albistegiak besterik eskaintzen ez zituzten kanaleak bazeudela jakin genuen. Mundu mailan ikus zitezkeen eta zaletasunaren arabera posible zenuen egun osoa gai bakarra jorratzen zuen kanaletik zintzilik egotea.

Transmisio sistema bera erabiliz, satelite digitalak ("plataforma digitalak" izenaz ezagutu izan direnak eta boteretsuen arteko borroka itzelaz inguratuta etorri dena Estatu espainiarrera) espezializazio tematikoa sustraitu egin du hemengo merkatuan. Canal Satelite Digital eta Via Digitalen seinaleak etxean hartzen dituztenen kopurua portzentualki oso altua ez den arren, agian horregatik, espezializazio demografikoaren esangura sozializatu egin da. Enpresa hauen parabolika bat duen etxebizitzan, kirolzaleak nekatu adina aukera ditu, dokumentalak gustuko dituenak bi ala hiru kanale ditu, marrazki bizidunez gozatzen duenak bi eta hiru hizkuntzetan ikus ditzake, albistegiak toki askotakoak eta, hala gura izan ezkero, egun osoan ari direnak ere ikusgai daude. Beraz, bakoitzak erabaki dezake zein alor tematikotik edango duen gehien.

Aipatu dugun satelite bidezko transmisio sistemaren bidez, (digitala zein analogikoa izanik ere) lur eremu zabalean jaso ahal izango den espezializazio tematikoa da lortu dena. Aurki martxan jarriko omen den kable bidezko telebistak aldiz beste aukera batzuk zabaltzen ditu.

Antena normalez hartzen ditugun kanalei buruz lehen berba egiterakoan, telebista lokalak ez ditugu aipatu. Hogei dira Euskal Herrian (ikus Argiaren 1671 zenbakia, 1998ko maiatzaren 17koa) lanean ari direnak. Emititzerakoan, herria edo hiria eta sarritan eskualdea hartzen dute erreferentzia gisa eta bertakoentzat antolatzen dute programazioa.

Kable bidezko telebistagintzara itzuliz, aurretik aipatu ditugun telebista mota guztiak jaso ahal izango ditugula gogoratu beharko dugu. Alegia, etxe guztietan (zerbitzuaren unibertsaltasuna bermatzea derrigorrezkoa dela uste dugu), telefonoarena bezalako kable batez, orain arte antena normalez eta satelitez jaso ditugunak ikusiko ahal izan ditugu.

Oparotasun horretan, badirudi espezializazio geografikoak ez duela lehen zuen garrantzia eta orain tematikoak/demografikoak hartuko duela pisu gehien. Kanalak nondik eta norako emititzen duen bost axola izango zaigu, zer eskaintzen duen bai ordea. Gaur egun ere, satelitea erabiliz, Legazpin bizi denak Canal Sur-eko programazio ikus dezake problemarik gabe eta, hala nahi izan ezkero, baita Estatu Batuetako ABCren emanaldiak ere. Modu berean, Venezuelan jaso daiteke ETB Sat-en programazioa. Beraz, nondik ari den baino eskaintza zelakoa duen kanale bakoitzak da inportako zaiguna hemendik aurrera.

Hego Euskal Herriko kasuan Euskaltel-en eta Retena-ren eskutik, beste telekomunikazio zerbitzuen artean, kable bidezko telebista jasoko dugu, segituan, esaten dutenez. Telebista eskaintza horren baitan kanal lokalen garrantzia aipatuko dugu ondoren. Izan ere, kanal horiei dagokie hurbil-hurbileko merkatua ondo ezagututa bertara egokitzea produktu aproposak.

Orain arte, generalistak deitu izan diren telebisten kasuan, fikzioa, informazioa, kirola eta showak izan dira programaziorako erabili dituzten oinarrizko lehengaiak (lehen ere esan dugunez satelite bidezkoetan espezializazio tematikoa hor dago). Panorama horretan, kanal lokalei osagarri lana egitea tokatu zaie. Espezializazio geografikoa berez zutenez, programa bereziak eta demografikoki definituak eskaintzeari ekin zioten. Bertako informazioa zekarten albistegiak pantailaratzen zituzten edo herrian bakarrik gertatzen ziren ekitaldi kultural zein jaietan zentratzen ziren programak antolatzerakoan. Baratze horretan loratu ziren herriko futbol, errugbi, igeriketa eta pilota taldeen berri ematen zuten kirol saioak, agintari lokalei elkarrizketak eginez emititzen zirenak edo herriko eskoletako haurrekin eginiko lehiaketa edo magazinak. Bertokoentzat pentsaturiko programazio honek ez zuen inoiz lekurik izango emisio esparru zabalagoa zuen kanal batean eta hor zuen, hain zuzen ere, izateko arrazoirik handiena. Osagarritasun tematikoa eta geografikoa bateratu egiten dira telebista lokalen kasuan. Orain, kable bidez jaso ahal izango dugunez han eta hemen eginiko emisioak, telebista lokalak garantizatua du bere lan esparrua. Lehen bezala, baina kalitate eta profesionaltasun maila on bat exigituko zaiolarik, besteetan aurkitzerik izango ez duten bertoko programak pantailaratzeko aukera dute. Kable konpainiak, telebista lokalak hala eskatzen badio, bere programazioa herri osora zabaldu beharko du banatzaile lana eginez.

Ate joka dugun transmisio bide berri horrekin, orain arte egin duen modura, gertukoa duen herria eta jendea hobeto ezagutuz egin beharko du lan. Egun bezala albistegiak, magazinak, kirol saioak, lehiaketak eta erreportajeak izango ditu genero erraz eta erakargarrienak, baina ezin uka bestelako bideak ere urratu ditzakeenik. Esate baterako, telebista lokal modura ezagutu ditugunak, kablearen azpiegitura erabiliz, zerbitzu eta informazio publikorako tresnak izan daitezke. Zentzu zabalenean, herritarron intereseko gaiak, jakin beharrekoak, abisuak, deialdiak eta sal-erosketak helarazteko balio dezakete, adibidez, teletestua bezalako tresna erabiliz. Telebista, modu honetara, informazio bulego orokor bat izatera pasako litzateke. Eskainiko dituen zerbitzuen artean bat orain arteko telebista kanale bat izan daiteke, pelikulaz eta albistegiez osatua, baina ez du zergatik eskaintza bakar horretara mugatu beharrik izango.

Ikuspegi aldaketa horrek ez du ukatzen orain arte telebista lokalek betetzen duten papera, baina bai egungo informazioaren gizartean beharrezkoak diren osagarriak eskaintzera bultzatzen. Hurbilean dituen herritarrak eta lan esparru gisa duen eremuan zerbitzu osoagoa eta zabalagoa pantailaratzea dira telebista lokalek duten erronka garrantzitsuetariko bat.