MUTRIKU

Betidanik arrantzarekin lotua, bere armarrian irudikatzen den balearen arrantzak erakusten duen moduan, maldan gora antolatua dagoen herri polit hau itsasgizon eta pertsonaia garrantzitsu askoren jatorria da, Trafalgarreko batailan hil zuten Txurruka Almirantea kasu. Neolitiko arotik populatua, hiri gisa 1209an fundatu zen, eta XVI. mendearen erdialdean berau zeharo suntsitu zuten suteak pairatu behar izan zituen. Hirigintzari dagokionez, herriaren goiko aldeko bi plazak eta beheko portua lauzatutako kaleen bidez lotuak daude, Gipuzkoan ongien zaindu den alde zaharretako bat osatuz.

IKUSTEKOAK

Txurruka Enparantzan, gaur egungo herri-gune nagusian, Txurruka berari eskainitako estatua altxatzen da, erdi-erdian. Plaza inguratuz eraikin interesgarriak ditugu, hala nola, Udaletxea (hiru armarri dituela), Jasokundeko Ama Birjinaren Eliza neoklasikoa (kapera batean Zurbaranen margo bat dago gordea), eta harlanduz eginiko Galdona Etxea, lehen solairuan armarria erakusten duena.

Mutrikuko Kondea kalea hartuz Arrietaren Etxea aurkituko dugu. Plazatik Erdiko Kalea hartzen badugu, aldiz, XVI. mendeko Zabiel Jauregiarekin topo egingo dugu, gaur egun Kultur Etxea dena. Beherantz eginez, antzinako parrokia gotikoa dagoen bigarren plazaraino iritsiko gara, eta pare bat aldiz eskuinerantz joz, Barrenkalen Olazarra-Mizkia Etxea gure parean geratuko da, bere harlanduzko aurrealde, balkoi eta armarriarekin.

Porturaino jaisten den Tranpakaletik jarraitzen dugun bitartean, XVIII.eko Montalibet Jauretxea eta Berriatua Dorretxea edo “Sulengokua” (1533ko suteari aurre egin ahal izan ziolako) behatzeko parada izango dugu.

Azken honek, bere atarian arku bikoitza eta arku konopialeko leiho bikiak erakusten dizkigu, erreformak jasan aurreko aztarna gisa.

Amaitzeko, zenbait dike eta hondartza-kala harritsu artifizial (edo igerileku natural, nahiago duzuen moduan) baten inguruan arrantza-portu oso atsegina dugu, bertatik paseo ederra egitera gonbidatzen gaituena.

SATURRARAN HONDARTZA

Ondarroatik oso gertu badago ere, Mutrikuko udalerrian dagoen hondartza honek Gipuzkoako hasiera markatzen du, eta kostaldean daudenetatik basati eta ederrenetakoa da. Uren gainetik gailentzen diren itsas-haitz handi eta ederrez inguratuta, alboko berdegune, atzeko Ondarroako herria eta bertoko hondar fina lagun dituela, herrialde honetako hondartzarik atseginenetakotzat jo dezakegu. Gainera, ez dago apenas urbanizaturik eta itsasbeheran ezkutuko kala bat baino gehiago agertzen dira (eskuinaldeko eskailerak igarotzen badituzue, ezusteko bat baino gehiago izan dezakezue).

DEBA

Izen bereko itsasadarraren eskuinaldean kokaturik, ia herriaren erdialdean bertan, hondartza karratu eta laua dauka, kirolean aritzeko oso egokia. Kokapen horrek uda pasatzeko jende askok aukeratzen duen turismo-gune bihurtu du Deba. Dena den, esan behar da Debako udalerrian Itziar eta Lastur guneak ere sartzen direla; eta halaber, itziartarrak izan zirela itsas bazterrean gune bat sortu eta garatzeko beharra sentitu zutenak.

Gune hori 1343an fundatuko zuten, “Monreal de Deba” izenez. Hortik aurrera, bertako portuak garrantzi handia bereganatuko zuen, salerosketa eta arrantzaren bitartez herriaren garapena ekarri zuelako. Joan den mendean portuak krisi larria bizi izan zuen, baina horri aurre eginez-edo, beste jarduera berri bat sortu zen: udaldia, itsas bainuei eta hondartzako atsedenari lotua.

IKUSTEKOAK

Mutrikura joateko zubiaren parean, aurrez aurre, Agirre Etxea dugu. Ispiluen Saloia azpimarratzea merezi du. Ontziola kaletik erdigunerantz abiatuz, Eguneko Zentroaren ondotik, Foruen Plazan sartuko gara. Bertan dagoen XVII. mendeko Udaletxe barrokoak hiru armarri ikusgarri ditu bistan.

Kale bat harantzago ibiliz gero Plaza Zaharrean sartuko gara, eta bertan, Debako perla, XIV.eko Santa Maria Eliza eta bere klaustroa aurkituko ditugu. Hasiera-hasierako eraikin gotikoa XIV.ekoa izan arren, XVI.ean berreraiki egin zuten, zutabe estiloan. Estalitako sarrera nagusian Birjinaren bizitzako eskulturez apaindutako sekulako atari polikromatua ageri zaigu. XVI.eko Klaustroan gurutzeriazko sabaia eta leihatea nabarmentzen zaizkigu.

Elizatik irten eta eskuinerantz, Ifarkaletik paseatuz, Bañez eta Aldazabal-Murgi Etxeen ondotik pasatuko gara. Bietan armarriak azpimarratuko genituzke, eta bigarrenean, harlandu eta burdinazko balkoiak bereziki. Kalea amaitzean, errepidea eta Calbeton Zumardi zabal eta atsegina zeharkatu ondoren (berdegune handia osatzen du), Santiago hondartzara iritsiko gara.

Honen eskuinaldean haitzen gaineko Pablo Sorolabal Pasealeku ederra abiatzen da, itsasbehera badago lapari hondartzaren gainetik, eta bestela, itsasgoran, itsaso zabalaren gainetik. Pasealekuak altuera dezente hartzen badu ere, itsasgora larrietan dutxa bat ere har zenezakete. Hondartzatik ibilian, Cardenas Pasealekuko txalet politak behatu ostean, itsasadarraren gainean amaituko dugu. Hemen, neska-mutikoek beren buruak edo arrantzaleek beren kanaberak uretara nola jaurtitzen dituzten ikus dezakegu.

Itsasadarra lagun dugula, Mutrikurako zubirantz abiatuko gara, Arrantzale Ibiltokitik barrena. Gure ibilera hasi dugun leku berean amaituko dugu, zubiaren gainean, ezkerraldean harlanduzko Sasiola Dorrea dugula. Gure aurrean dugun ibaiaren gainean, ohar zaitezte nola amarratuta dauden txalupak egurrezko kaitxo-eskailera bitxietara.

SANTA KATALINA BASELIZA

Itziarko gasolindegia baino 500 m. lehenago aparkatu ostean (ikus ibilbidea), errepidearen beste aldean bidetxo partikular asfaltatu eta estu bat abiatzen da gorantz (autoentzako sarrera debekatua duena). Oinez 10 minutu ibili ostean, baserri batera ailegatuko gara, eta eskuineko aldean lurrezko bidezidor bat hartuz baselizara iritsiko gara (baserritik ikusten da).

Egiako auzoan kokaturiko baseliza hau begiratoki pribilegiatu eta zoragarria da, bertatik Bizkaiko eta Gipuzkoako kostaldearen zati handi bat ikus daitekeelako. Gutxienez XVI. mendekoa, Kostaldeko Santiago Bidearen erreferentzia puntu bat da.

ELORRIAGA PARKEA-AITZURI HONDARTZA

Deba eta Zumaia artean, itsaso aldera hartuz (ikus ibilbidea), Elorriagako herrixka eta atsedenleku ederra ditugu, eta hortik abiatuta, flisch izeneko fenomeno geologiko ikusgarria erakutsiko digun Aitzuri hondartza. Elorriagako (edo Elorrixako) askaldegi edo atsedenlekua, egun-pasarako paraje egokia da, Elorreta Jatetxeaz gain, jateko mahaiak, jolas-parketxoa eta inguruko labar eta hondartza basati eta zoragarrietatik ibiltzeko bidezidor seinalatuak prestaturik dituen eremu zabala delako. Nahiz eta gu Aitzurira hurbilduko garen, itsasorantz hainbat ibilera ezberdin aukera ditzakegu, zein baino zein ederragoa.

AITZURIKO KALA

Atsedenlekua itsasora begira zeharkatu ondoren, beherantz eta ezkerrerantz, bidezidor bat hartuko dugu, sigi-saga uretaraino eramango gaituena. Amaieran Aitzuriko kala harritsu edo hondartza basati eta ederrean sartuko gara.

Jaisteko itsasbehera aprobetxatu badugu, kalaren edertasun osoaz gozatuko dugu, flisch edo “hostopil-labar” hauskorrez eta itsasoaren hondotik zeharka eta paraleloki goratzen diren harri luze eta zabalez, goian dagoen helburu bati seinalatzen ari direla diruditen forma bitxi eta ikusgarriak eginez. Oro har, hondartza honek eta ingurukoek paisaia ezberdin eta zoragarria osatzen dute, ohikoak ez diren hondartza basatien multzo ikusgarria.

FLISH FENOMENO GEOLOGIKOA

Material gogor eta bigunak liburu baten orriak bezala tartekatzen dituzten, eta mugimendu eta toleskuntzen eraginez gora begira eta makurtuta agertzen zaizkigun lur-geruza hauek lurraren barnea ikertzea ahalbidetzen digute. Beste fenomenoa, berriz, itsasoaren indarrak higatu dituen itsas haitzetako ildaska edo nerbioak dira, itsasbeheran ageri direnak (Aitzurin adibidez).

ZESTOA

Zestoa hainbat auzotan sakabanatutako udalerria da, horietan zaharrena (erdigunea bera baino zaharragoa) Aizarna izanik. Jakina denez, XVIII. mendean aurkitu ziren ur beroetatik datorkio ospea Zestoari (Gezalaga iturrian jaio eta sodio, sulfato eta klorurotan aberatsak). 1804. urtean bainuetxe ospetsua eraiki zuten ondorioz, eta XIX. mendean zehar eta XX.aren hasieran oso modan jarri zen.

IKUSTEKOAK

Zestoako erdigunean, nola ez, herria ospetsu bihurtu duen Bainuetxea nabarmendu behar dugu, hots, honen inguruan jasotako eraikin multzoa. Horrez gain,, Zestoak bestelako monumentu interesgarriak ere baditu, adibidez antzinako harresietatik geratzen diren San Jose eta Inmaculada ateak, Cesareo Diaz kalearen bi muturretan.

Andre Mariaren Jaiotzaren Eliza XVI. mendekoa da, mendearen erdi aldera guztiz kiskalita utzi zuen sute baten ostean berreraikia (herriaren zati handi batekin batera). Halere, elementu batzuk (dorrea XVIII.ekoa) geroago eginak dira. Udaletxean Gipuzkoako Batzar Orokorrak bildu ziren, eta horren ondorioz, herri bakoitzari egokitutako jesarlekua gordetzen dira gela batean. XVIII. mendekoa da, eta arkupeak eta armarriak ditu.
Jauretxeei dagokienez, plazan bertan dauden Iraeta eta Lizenziadokua (biak XVI.ekoak), Portalekua edo Jantzi-Etxe (XVI. m.) eta geroagoko Aritxe Zaharra (XVIII-XIX. m.) azpimarra ditzakegu. Azkenik, erdiguneko bidegurutzean bertan harrizko gurutze ikusgarria ikusiko duzue.

LILI JAUREGIA

Herriaren behealdeko Zubiaurre zubiaren eskuinaldean (ikus ibilbidea) leku polit batean Erdi Aroko jauregi-jauretxe ederra jasotzen da, izatez bi etxe direlako, bata bestearen kontra, Lili Jauregia eta Lilibea Jauretxea. Gaur egun baserri gisa erabilia, Lili-Idiakez familiaren ondarea zen etxe eder hau gotiko-berpizkunde estiloan harlanduz eginiko monumentu oso interesgarria da. Ohar zaitezte adibidez leiho bikoitzetan.

EKAIN KOBAZULOA

Lili Jauregiaren ondotik doan bidetik (ikus ibilbidea) Sastarrain Baserri-Eskolara iritsiko gara, eta honen atzeko zelaian hainbeste hika-mika sortzen dituen haitzulo honen sarrera agertuko zaigu (bisitarientzako itxita dago). 1969an aurkitutako 150 metroko haitzulo honek Goi-Paleolitikoko animalien pintura eta grabatu oso garrantzitsuak gordetzen ditu (zaldiak, oreinak, arrainak...).

Gertatzen dena zera da, nahiz eta Zestoatik oso hurbil egon, koba bera Debako udalerrian kokatua dagoela (Deba herria oso urruti badago ere), eta bi udalak, bakoitza bere aldetik, pinturak (beti ere kopiak, inoiz ez orijinalak) turistikoki ustiatzeko proiektutan ari direla; ikusiko dugu zer gertatzen den.

ZUMAIA

Jatorriz Narrondo eta Urola ibaiek bat egiten duten lekuaren inguruan sortua, azken hau itsasoratu baino ehunka metro batzuk lehenago alegia, Zumaiak bi alde behintzat nahikoa ezberdin erakusten ditu. Horrela, Urolaren bokalearen ezkerraldean alde zaharra eta herria beraren zatirik handiena kokatua dagoen bitartean, eskuinaldea inguru naturalak betetzen du ia osorik, Santiago hondartza eta itsas padurak hain zuzen. Giza eta natur elementu edo bi alde hauek Zumaiaren izaera egituratzen dute, baina tamalez, bietako bat (padura) desagertzear egon liteke, bertan kirol-portua egin ostean.

LABURPEN HISTORIKOA

Aipatutako moduan Zumaia bi ibaien arteko topagunean jaio zen, monasterio baten inguruan. 1292ko lehen berrian behintzat Santa Maria izeneko monasterio hori aipatzen zen, dirudienez gaur egungo parrokia altxatzen den lekuan kokatua. 1347az geroztik, denbora aurrera joan ahala, herria garatzen joan zen, Gaztela eta Flandes arteko merkataritzarako portu izateak eta Santiago Bideko kostaldeko iraganlekua izateak lagundurik. Geroago, mende gorabeheratsuak ezagutu ostean, mende honen hasieran turismoa ezagutuko du, kostalde gehienak bezala garapen handia jasanez (Zestoako Bainuetxetik ere gertu dago).

IKUSTEKOAK

Debatik gatozela, eskuinaldean Narrondo ibaiaren azken metroak bidelagun izango ditugu, bertan hainbat txalupa koloretsu ikusiko ditugularik. Herriaren alde zaharrean sartu edo errepidea segitzeko bidegurutzea iragan ondoren, berriz, Foronda Kultur Etxea guri begira agertuko zaigu, XX. hasierako almenadun gaztelu dotore itxuraz.

Bidegurutzean bertan dugun Turismo Bulegoa atzean utziz, ezker aldean San Jose kalean Ubillos Jauregia topatuko dugu, alde zaharreko lehen monumentu azpimarragarria. Jatorrizko dorretxeari XVI.ean beste dorre bat eta patio ederra gehitu zizkioten, Berpizkunde estiloari jarraituz. Inguru horretatik, hiriko zaindariaren babesleku atsegina den Arritokieta Ermita hurbileraino igo zaitezkete.

San Jose kaleari jarraituz izen bereko karmeldarren Komentua ikusiko dugu segituan, 1609an fundatua, eta berau inguratuz, Udaletxea topatuko dugu, Foruen Enparantzako eraikin nagusia, alde zaharraren bihotzean. Une honetan, herri askotako alde zaharretan gertatzen den bezala, onena pixka bat galtzea izan daiteke, norarik gabe paseatzea, kasualitateak txoko eta altxor ezkutuak topatzea ekarriko digulako, Intxaurtxoetako Kalestua, esaterako.

Paseo horretan ezinbestez aurkituko duzuena gotorleku itxurako San Pedro Parrokia da. Harlanduz egina, XIII.-XIV. mendeetan hasi ziren eraikitzen, baina dorrea XV. mendekoa eta sabaiak XVI.ekoak dira. Barruko nabe bakarrean eta gurutzeriako sabai ederraren pean altxor bat baino gehiago daude gordeak: triptiko flandes bat, XVI.ean Juan de Antxietak eginiko erretaula nagusia edota eskaintza-ohol margotua (1475eko Gibraltar-eko itsas bataila gaitzat harturik), besteak beste.

Parrokiaren ondoan Ganboatarren Jauregia dugu, egin zenetik oso aldatua baina erdi aroko elementuak kontserbatzen dituena. Aipatzeko moduko beste jauretxe batzuk: Goikotorre (babeserako dorrearen zenbait elementu geratzen dira), Torreberri (kanpoko hormak bakarrik), Olazabal (hareharrizko eta armarridun jauregi ederra) eta Kondekua (burdinurtuzko balkoia).

Alde Zahar gehiena zeharkatu ostean Amaia Plazara iritsiko gara, eta bertan, ezkerreko aldetik, hain zuzen, Itzurun Hondartza garbi eta ederreraino eramango gaituen bidea abiatzen da. Ondoko beste bide batetik berriz, barrualde ederra duen eta begiratoki aparta den San Telmo Baselizaraino iritsi gaitezke (XVIII.eko erretaula errokokoa). Beste aukera bat plazaren ondotik, Urola itsasoratzen den tokira arte joatea da, beste aldean padura ikusgarria eta aurreraxeago bere atzeko Santiago Hondartza fina behatzen ditugun bitartean.

Paseoaren bukaera aldean, itsas barra hasi aurretik aipatzeko moduko beste bi eraikin ditugu: “Kresala” Beobide Museoa (zumaiar egilearen lanak ikusgai dituela) eta Paola Itsasargia, mendixka-balkoi baten gainean ezin hobe kokatua. Puntu honetan ibai ondotik atzera egin, Narrondo ibaiaren bokalean bertan oinezkoentzako zubi batetik Gernika Ibilbide atseginean zehar paseatzen jarraitu, eta berriz ere ezkerretik Urola zeharkatuko dugu, Zumaiako naturgunerik ikusgarri eta interesgarrienean sartzeko: itsas padura.

Inguru zigortu honek (kirol-portua 2003. urterako bukatua egongo omen da eta dagoeneko paduraren beheko erdia betetzen du), itsasaldiaren arabera aurpegi bat ala bestea erakusten du, baina biak ederrak, eta horrez gain padura eta dunek ekosistema bakana osatzen dute, beranduegi izan baino lehen bisitatzea gomendatzen duguna.

Padura eta hondartzaren artean Santiago Ermita (XIII. mendekoa eta Zuloagak erosia) eta “Santio Etxea” Zuloaga Museoa konplexua dauzkagu, eibartar egile ospetsuaren lanez gain Goya, Zurbaran eta beste batzuenak ere erakusten dituena. Errepidearen beste aldean, aldiz, “Laia” Euskal Herriko Artisau Produktuen Museoa dago. Nekazaritza munduko tresna eta produktuak ikusteko aldian behin erakusketak antolatzen dira bertan. Azkenik, Santiago Hondartza zabala eta hondar finekoa geratzen zaigu, Getariarako bidean.

GETARIA

Getariak herri txiki bati eskatu dakiokeen guztia dauka: Gipuzkoako lehenbiziko hirietakoa, pertsonaia oso garrantzitsuren sorterria, inguru zoragarria, monumentu natural eta artifizial ederrak, herri-giro polita eta gastronomiarako zaletasun nabaria.

Lehenago ere bai, baina batik bat 1209. urtean Alfontso VIII.ak gotorleku-hiri gisa fundatu zuenetik, Getaria beti itsasoari begira bizi izan da, bereziki balearen arrantzan nabarmenduz (hiriko armarria ikustea besterik ez dago). Bere izena “Kea” eta “Erria” hitzetatik omen dator; izan ere, San Anton mendia arerioen edo baleen presentzia zaintzeko talaia pribilegiatua izan baita.

Arrantzan eta nabigazioan jarduteagatik zenbait pribilegio jaso zituen. XV. mendean, San Anton (“Getariako Arratoia”) artean irla bat izaki, portuko etxeak lotu zituzten, herria ordenatuki garatzen joanez.

GETARIAKO SEME KUTUNAK

Getaria arrantzale, itsasgizon eta nabigatzaileez osaturiko herria da. Esaterako, 1711n, Domingo Bonaetxea jaio zen, Polinesiako lehen esploratzaile eta Tahitiko konkistatzaile izan zena. Itsasoan jardun ez bazuen ere mundu osoan ezaguna bihurtu den Cristobal Balenciaga “jostunen artean jostuna” ere Getariako semea zen, eta bertako hilerrian hilobiratua dago.

Baina munduan zehar herri honen izena ezaguna bada, munduari bira egin zion lehenbiziko nabigatzailearen sorterri izateagatik dugu. Getariako armarrian ere munduko esfera ageri da, “Primus Circunderisti me” esaldiaz inguraturik.

Juan Sebastian Elkano 1487an jaio zen, eta 1519ean bost itsasontzirekin batera bere abentura fantastikoari ekin zion, Magallanes-en agindupean. Hura 1521ean Filipinetan hil (indigenen aurkako borrokan) eta hiru ontzi galdu ostean, Elkanok espedizioaren agintea hartu zuen. 1521eko abenduaren 21ean Victoria ontzi bipiatuan Tidor-etik 47 europar eta 13 indiar irten ostean, 1522ko irailaren 6an 18 gizon besterik ez dira iritsiko Sevillara (espedizioari ekin zioten 265 gizonen izenak Getariako monumentuan daude). Elkano 1525ean hil zen, bigarren espedizioan, eta Ozeano Barearen zabaltasunean hilobiratu zuten.

IKUSTEKOAK

Errepidearen alboan, herria, Malkorbe hondartza eta portua bere mende hartuz, Elkanoren Monumentu handiosa dugu, “Samotraziako Garaipenean” inspiratutako brankako irudi batek burutzen duen 1922ko lana. Alboan dugun Aldamar Parkean, frontoia, Udaletxea, Turismo Bulegoa eta “Hemen” arte-galeria ditugu, errepidearen bi alboetan.

Hemendik aurrera porturantz jaisten diren San Roke, Elkano, Nagusia eta Aldamar kale paraleloek osatzen duten alde zahar atsegina zabaltzen zaigu. Alde zaharraren ezkerrean dugun Gaztetape hondartzatik gertuen dagoena San Roke da, eta bertan “Etxe gotikoak” deitutakoak ditugu, 29-35 zenbakien artean. Hauen pean txakolinerako upelategi zaharrak gordetzen dira, sabai ojibalak dituztenak. 35ekoa osorik dago.

Elkano kaleak herriko eraikinik esanguratsuenetakoak gordetzen ditu; horrela, arrantzale-etxe estu, garbi eta koloretsuen artean. XIX. mendeko Romero Etxe aipagarria dugu. Kale Nagusian berriz, etxe tipikoen artean, bi jauregi nabarmentzen dira, Udaletxe Zaharra 3. zenbakian eta Etxe Barrokoa, 33.ean, baina batez ere, erdigune osoa mendean hartzen duen Salbatore Eliza.

1429an amaitu eta XV.etik aurrera handitutako gotikoaren perla honek hiru nabe eta sabai ojibal oso lerdenak ditu. Bi ate eta beste hainbat dorre ditu (zaharrena Inkisizioarena, iparraldekoa). Gaur egungo dorreak sei gorputz ditu, eta 1755ean bukatu zuten; bost urte geroago, tximista batek sabaia hautsi eta teilatu arrunta jarri zioten. Eliza honetan, 1397an Gipuzkoako herrietako ordezkariek Gipuzkoako Anaiartea eratu zuten. Dena den, beste tenplu batzuekiko berezi egiten duena zera da, kaleen trazadura dela-eta, barrua aldapan duela, gora begira eta egitura irregularra duela. Benetan bitxia.

Halaber, eliza bera harresien zati zenez, kaletxoetako bat (Katrapona) haren azpitik igarotzen da, defentsa-bateria bat jartzea ahalbidetuz. Elizaren hormen artean estuturik, Zarautz eta Olasotarren Erdi Aroko Dorretxea aurkituko dugu. Izen bereko kalean antzinako Aldamar Dorrea azpimarratuko dugu, frontoiaren atzealdean. Kale berean, 12an, Balenciagaren jaiotetxea dugu.

Azkenik, merezi du hondartzan eta kaian zehar paseotxo bat egitea, hain famatua den Getariako Txakolina dastatzen dugun bitartean. Bertatik herriaren beste ikuspegi eder bat edukiko dugu. Kaia eta “Arratoia” elkartzen diren lekuan arrantzaleen Monumentua dago.

GETARIAKO ARRATOIA

Kondairaren arabera, Keta arrantzale gazte eta galantak, Itegi eta Alsakarteko andereek bere maitasuna lortzeko hasitako hil ala biziko borroka ikusirik, ikararen ikaraz jainkoei harri bihurtzea eskatu zien, eta horrela sortu zen San Anton mendia. Bi emakume liskartiek, hori ikusita, damututa eta tristerik, gauza bera eskatu omen zuten, eta horrela alde batean Haitzakoarria eta bestean Itegi Punta sortu ziren.

Kondairak kondaira, gaur egun San Anton parke handi eta zoragarri bihurtutako itsasoaren gaineko talaia izugarria dugu. Oinezkoen bidetik igoz, ohartzen bazarete, haitz baten gainean zizelkatutako emakume baten silueta ikusiko duzue.

SANTA BARBARA BASELIZA

Getariatik gora, Santa Barbara auzoan (ikus ibilbidea), oinezko bidea hasi eta 100 metro ingurura, eskuinetik gorantz doan lurrezko bidezidorra hartuko dugu, gerotxoago galtzada moduko bat bihurtuko dena.

Bide honetan zuzen eta beherantz segituz gero, urrunean jada baseliza ikusiko dugu. Baserri batzuetara iristean ezkerretara egin eta bertara ailegatuko gara, guztira ordu laurdeneko paseo laburrean. Bertatik Zarautzeko eta bere hondartzako bista ederrak ditugu. Baseliza 1705ean fundatu zuten, eta Zarautzetik ere ederki ikusten da.

ZARAUTZ

Historian zehar garai bakoitzak eta naturak berak eskaini dizkion aukerak ondo aprobetxatzen jakin duen herriaren adibidea izan daiteke Zarautz, turismoa jarduera nagusi duen gaur egungo herri aurreratua bihurtu arte.

Horrela, 1237an Fernando III.ak hiri-forua berretsi zionetik, lehendabizi balearen arrantza jorratu zuen, euskal kostalde ia osoak egin zuen bezalaxe, (hiriko armarrian ere balea ageri da); ekinbide hau krisian sartu eta Ameriketako merkataritza ugaritzen hasi zenean, berriz, ontzigintzaren negozioan sartu zen; eta azkenik, XIX. mendean turismoa eta itsasoa modan jartzen hasi zirenean, Gipuzkoako gune turistiko zeharo garrantzitsua bihurtu zen, Donostiak bakarrik gainditzen zuena.

Bestalde, bertako historiaren hasieran eta amaieran bi izen propio garrantzitsu aipatu beharrekoak dira: herriari izena eman dion eta berau fundatu aurretik bizi izan zen Zarautz sendia, eta udatiar dirudunak erakarri zituen Isabel II. Erregina.

IKUSTEKOAK

Zarauzteko edertasunik handiena, turismoa erakartzen duena, bertako hondartza luze ederra da, Gipuzkoako luzeena, hondar finekoa eta surferako oso egokia bihurtzen duten olatuak dituela.

Monumentuei dagokienez, Getariatik gatozela, herriaren sarreran bertan Narros Jauregiaren ondotik pasatuko gara. 1536an Berpizkunde estiloan egina eta ingeles kutsuko lorategiez inguratua, herriaren ikurretako bat da. Bertan, beste batzuen artean, Isabel II. bera ostaturatzen zen, hondartzaren gaineko sekulako bistak ditu-eta.

Kale-errepidearen beste aldean, Arrosategia Parkearen ondoan, Santa Maria La Real parrokia altxatzen da, nabarmentzeko moduko zenbait elementurekin: absidearen Berpizkunde-plateresko erretaula, sabai barrokoak eta Lope Martinez Zarautz-en hilobia.

Eliza inguratu eta San Inazio kaletik aurrera segitzen badugu, laster Santa Barbara baselizara igotzeko oinezko bidea ikusiko dugu eskuinean. Gogoratu Getariako atalean bisitatu dugun baseliza hau Zarautz gaineko balkoi natural batean kokatua dagoela, eta bertatik ikusten diren bistak oso ederrak direla.

Kamino honen ondoan Vista Alegre Parkea atsegina zabaltzen da, herriaren gaineko ikustaldi polita eskaintzen digun errotonda duela. Berriz ere San Inaziotik hondartzara goazela, eskuinera Santa Marina kalea har dezakegu, izen bereko ermitaren ondotik pasatuz; eta gero ezkerretara, Makatza Dorretxearen albotik pasatu eta jada Musika Plazan barneratuz.

Enparantza zeharkatuz gero, Kale Nagusian barneratuko gara. Orain eskuinalderantz hartuko dugu, eta halaxe, hiriko Alde Zaharraren bihotzean barrena abiatuko gara. Kale honen ordezkari arkitektonikorik nagusiena Torre Luzea da, Gipuzkoako dorretxerik bikainena kontsideratua. Zarautz sendiarena, XV. mendean jaso zen harlanduz, hiru solairutan, estilo gotikoan.

Bere aurrean Azoka Plaza zabaltzen da, eta honen beste aldean Berpizkundeko Portu Etxea, gaur egun Udaletxea dena. Errepara ezazue sarrerako zutabe korintiarretan.

Eraikin honen atzean beste enparantza bat zabaltzen zaigu; Lege Zaharren Enparantza hain zuzen ere. Bertan ezkerretara eginez, kalearen kantoian Dotorekua Etxea agertuko zaigu, hots, armarria erakusten duen XVI. mendeko jauregi “dotorea”. Kantoian bertan lehenbizi eskuinetara egingo dugu, trenbidearen ondoan 1611n fundatutako Santa Klara Komentua bisitatzeko asmoz.

San Frantzisko kaletik hondartzarantz itzultzen garela, berriz, Frantziskotarren Parrokiaren ondotik pasatuko gara, euskal literaturaren liburutegi garrantzitsua gordetzen duena. Nafarroa kale-errepidearen eskuinaldean lehenbizi Donibane Plaza (kontuan hartu Zarauzko herria plaza eta parkez josia dagoela) ikusiko dugu, eta segituan, lorategi ederrek inguraturik, Villa Munda izena duena, gaur egun Musika eskola gisa funtzionatzen ari dena. Pixka bat aurrerago, aldiz, Sanz Enea Etxearekin topo egingo dugu (gaur egun Kultur Etxea), herri honetako beste etxe dotore horietariko batekin, alegia.

Azkenik, Lizardi kaletik barrena berriz Hondartzara iritsiko zarete, tartean Zuazo-Enea Etxe ondotik igaroz. Bisitaldia hondartza gaineko pasealekuan amai dezakezue, han-hemenka barreiaturik dauden eskultura ugari eta bitxiak miretsiz.

PAGOETA PARKE NATURALA

Aiako udalerrian kokatua, oso turismo-gune garrantzitsua den Gipuzkoako kostaldetik gertu, lasaitasun-uharte ederra osatzen du inguru honek.

PARKEAREN EZAUGARRIAK

Gaur egun Gipuzkoako Foru Aldundiaren esku dagoen 9.000 hektareako parke honetan, azken mendeetako giza-presioa txiki samarra izan dela esan beharra dago, eta ondorioz, baso zabal eta aberatsa gorde ahal izan dute bertakoek.

Horrenbestez, , faunaren inguruko 1982ko azterketa batek dio, bertako azeriak desagertu egin badira ere, 20tik gora ugaztun (basurdeak, basakatuak, katagorriak...), bederatzi anfibio eta narrasti eta 46 hegazti mota aurkitu zituztela. Dena den, animalia hauetako batzuk (ugaztunak batez ere) gauez ateratzen dira bakar-bakarrik, eta, beraz, berauek ikustea ez da oso erraza.

Landaretzari dagokionez, urte horretako ikerketan 341 espezie aurkitu zituzten, baina seguru aski gehiago ere egongo dira, eremu pribilegiatu batean gaude-eta. Bertako espezie garrantzitsuenen artean artea, gaztainondoa, gorostia, hagina, haritza, lizarra, pagoa (noski), urkia eta abar luzea aipa ditzakegu.

AGORREGI BURDINOLA

Parkearen sarrera nagusitik hurbil (iristeko ikus ibilbidea), Iturraran baserria dugu, gure autoa utz dezakegun aparkalekuaren ondoan. Baserri hau gaur egun Parkearen Harrera-Gune eta Interpretazio-Zentroa da, eta berez, Gipuzkoako baserririk zaharrenetakoa dela dirudi, XIV.ean jada hortxe baitzegoen. Gaur egun duen itxura orain dela lau mendekoaren antzekoa da.

Baserriaren ondoan Lorategi botaniko interesgarria dugu, eta bertan hainbat espezie ikusteko parada izango dugu. Honen erdian hain zuzen, Agorregirantz zuzenduko gaituen bidezidorra abiatzen da, sigi-saga eta beherantz eginez. Bidea oso ondo seinalaturik dago eta ez dago galtzeko arriskurik. Azkenik, ordu laurdeneko paseoaren ostean, uraren soinua entzungai dugula, burdinola ikusgarriaren ingurura iritsiko gara.

Agorregi XV. mendean dagoeneko funtzionamenduan zegoela dirudi, nahiz eta XVI. erdialderako, ur-emari txikia edo beste arrazoiren bat zela medio, lanari utzi behar izan zion (errotek bere horretan jarraitu zuten). 1754an, Joaquin Lardizabalek, Laurgaingo jauna zenak, berriz ere martxan jartzea erabaki zuen, gaur ikus dezakegun lan bitxia eginez.

Izan ere, lau presen bidez Mindiko-Erreka eta Giltzur-Iturriko-Errekatik ateratako ura bi altura ezberdinetan kokatutako ur-biltokik jasotzen zuten, makineria konplexua mugitu ahal izateko (bakarrarekin uraren indarra ez baitzen nahikoa). Berrikuntza nabaria izan arren, kalkulu batzuk txarto egiteagatik, ez dakigu burdinolak inoiz funtzionatu ote zuen (ondoko errotak bai).

Funtzionatu ala ez funtzionatu, egia dena zera da, hau dela Gipuzkoan geratzen diren antzinako burdinola bakanetako bat, eta horregatik bakarrik, bere itxura bitxi eta ikusgarriarengatik, eta kokatzen den inguru ederrarengatik, bisitaldia merezi duela. Zabalik: 10-14 ordu bitartean, urte osoan zehar, igande eta jaiegunetan; uztaila eta irailean, asteburuetan; abuztuan egunero (astelehenetan izan ezik) 10-14:30 eta 16-18 ordu bitartean. Noski, parke zabal honetan egin dezakezuen ibileretako bat besterik ez da honakoa, basoak beste txoko interesgarri asko gordetzen dituelako.