ORREAGA

Kondaira eta historia uztartzen diren toki mitiko honetan, Euskal Herrian gutxien populatua dagoen herri bateko biztanle bakanek gure ondare historiko-artistikoaren altxor handienetako bat zaindu digute: Orreagako Kolejiata eta bere inguruko eraikinak.

Baskoien garaipenik handienaren lekuko izan zen Ibañeta Mendatearen pean, Orreaga Santiago Bideko etaparik garrantzitsuenetakoa zen, eta ondorioz, erdi aroko Europan paper garrantzitsua bete zuen. Gaur ospe horren oroimena besterik ez zaigu geratzen, baina batez ere, bertako osotasun monumental izugarria.

LABURPEN HISTORIKOA

Orreagako Kolejiata 1127an eraiki zuten, erromes ugariei fisikoki eta izpiritualki laguntzeko asmoz, lehenbizi Ibañeta Gainean, baina bost urte beranduago mendatepera lekualdatu zuten. Lekua jada lehenagotik ere oso ezaguna zen, 778ko bataila ospetsua kontatzen zuen gesta-kantak entzutetsu bihurtu baitzuen.

Lehenagoko ospe horrekin, eta Antso Azkarrak eliza eskuzabalki hornitu zuela kontuan izanik, XII. mendearen amaieran dagoeneko Kolejiatak sekulako entzutea lortu zuen, eta 1219an kontsakratua geratu zen eliza. Hortik aurrera, hurrengo mendeetan zehar, Kolejiatako ondasunak eta boterea gero eta handiagoak bihurtu ziren, eta ondorioz, bertako prioreak hautatzeko orduan borroka ugariak sortu ziren.

Azkenik, XVII.-XVIII. mendeetan izandako sute handiek, gerrek eta desamortizazioak bere hondamendia ekarri zuten, baina azken mendean berriz ere garrantzia berreskuratu du. Historikoki San Agustin Ordenako fraideek okupatu izan dute (XIII-XVII), baina gaur egun monje diozesiarrek zaintzen dute.

IKUSTEKOAK

Kolejiata bera bisitatu aurretik, errepidearen beste aldean dagoen Itzandegia Bisitarientzako Zentroan Nafarroaren, Santiago Bidearen eta Orreagaren historiari buruzko erakusketa iraunkorrak toki honen garrantzi historiko-artistikoa konprenitzen lagunduko digu. Horregatik, bertatik hastea aholkatzen dizuegu. Zabalik: urte osoan egunero, 10:00etatik 20:00etara. Sarrera kasu guztietan dohainekoa da.

Arrazoi berberagatik, Kolejiatako osotasun monumentalaren sarrera nagusiaren ezkerraldean dagoen Museoa bisitatuko dugu ondoren. Bertan era guztietako eta balio handiko altxorrak behatu ahal izango dituzue: bitxiak, tailuak, eskulturak, margoak, liburuak eta abar luzea.

Bakan batzuk aipatzearren, Carlomagnoren zilar urreztatuzko xake-jokoa (XIV. m.), zilarrezko Ebanjelario erromanikoa (XIII.aren hasiera), Altxorraren Ama Birjina, kantu-liburu erraldoi batzuk, Pedro Axularren “Gero” euskarazko liburuaren lehen edizioa (1643)... aipa ditzakegu, baina beste asko ere gordetzen ditu. Zabalik: uztailaren 1etik irailaren 15era, asteartetik igandera, 11-13:30 eta 16-18 ordu bitartean. Urte osoan zehar, igande eta jaiegunetan. Helduen sarrera 200 pta.

Kolejiatan sartu eta berehala, eskuinean XVII.eko Klaustroa dugu, elurrak aurreko gotikoa hondatu ostean eginikoa. Bertatik, Antso Azkarraren (tradizioaren arabera etzanda dagoen estatuaren 2,25 metroak Erregearenak berarenak dira) Mausoleo ikusgarria dagoen XIV.eko Gela Kapitularrean sartuko gara zuzenean, Navas de Tolosako bataila ospetsua irudikatzen duen beirategi eder eta handi batek argiztatzen duelarik.
Errege honek 1212ko batailan apurtu zituen kateak ere gordetzen dira, bataila horren oroimenez gaur egun ezagutzen dugun Nafarroako Armarria osatzen duten kate berberak.

Klaustroaren ondoan Orreagako Kolejiatako Andre Mariaren Eliza dugu, Frantziako gotikoaren hasierakoa, hiru nabeduna eta Ama Birjinaren zilarrezko irudi ederra nabarmentzen dela (XIV. m.). XIII. mendekoa, mende bat lehenagoko eliza erromanikoaren gainean egin zuten. Alboko barneluzegoetan arrosetoi txikiek koroatzen dituzten arkutxoak elkarri gainjarriak ageri dira. Burualdeko beirategi meheak ere ikusgarriak dira.

Osotasun nagusi honetatik irteten bagara, errepidearen ezkerraldeko monumentu-multzoa bisitatu aurretik ohar zaitezte bidegurutzean bertan nolako arroka dagoen, Orreagako Bataila mitikoaren 12. mendeurrena gogoratzen duen monumentua bihurtua. Aldamenean XIII.eko Santiagoren Kapera kokatua dago, antzinako parrokia izan zena. Bertako kanpaiak Ibañetan zehar zetozen erromesak orientatzeko erabiltzen ziren.

Ondoan Sancti Spiritus Hil-Kapera (edo Carlomagnoren Ziloa) dugu, XII. mendeko erromanikoa. Bertan, ospitalean hildako erromes ugari lurperatzeaz gain, tradizioaren arabera Orreagako Batailan hildako heroiak ere ehortzi zituzten. Azkenik, errepidean 300 bat metro aurrerago egiten badugu, XIV. mendeko Erromesen Gurutze ikusgarriaren parera iritsiko gara.

IBAÑETA MENDATEA

Orreagatik pare bat kilometrotara (ikus ibilbidea), hainbestetan aipatu izan dugun 778ko abuztuaren 15eko bataila mitikoaren eszenategia dugu, baskoiek (musulman batzuen laguntzarekin) Karlomagnoren gudaroste garaiezina garaitu zutenekoa. Segada atzealdetik hasi eta gudari-talde osoa harrapatu omen zuen, eta aurrean zihoan Karlomagnori beranduegi iritsi zitzaion horren berri.

Sarraskiaren erdian Frantziako Pare eta Karlomagnoren iloba zen Errolan ere hil zuten, eta horretan oinarriturik, gertaera hura fantasiatsuki kontatzen duen Errolanen Kanta sortu zen, Europako erdi aroko lan garrantzitsuenetako bat. Gaur egun, Ibañeta Mendatean Errolanen Monolito-Monumentu ikusgarriak gertakari hura gogoratzen digu.

Egun argia bada, aurrean dugun bailara eta haizpitartearen bista zoragarria da, eta lainotua badago, atzean dugun Salbatore Baselizaren kanpaiak mendatean gora datozen erromesak orientatzen entzungo ditugu. Honen alboan, hainbat eta hainbat erromesek oroigarritzat utzitako gurutze-pila bitxi eta ikusgarria dago, esfortzuaren ondorengo eskerron gisa-edo.