OÑATI

ARANTZAZUKO SANTUTEGIA
SANCTI SPIRITUS UNIBERTSITATEA
SAN MIGUEL PARROKIA
BIDAURRETA MONASTERIOA

ZULOAGA margolariak "Euskal Toledo" deitu ziola diote, eta arrazoirik ez zitzaiokeen falta izango. Izan ere, gorabeheraz betetako herri honek bisitariari aberastasun monumental zabala erakusten dio, bertako Unibertsitatea bezalako harribitxiak adibidez.
Gainera, soberan dituen ingurune ikusgarrien artean Euskal Herrian Andra Mariri eskainitako santutegirik ospetsuena izan daitekeena gordetzen du, Arantzazukoa, hain zuzen ere.

JAUNEN MENPE

Inguruko monumentu megalitikoek erakusten diguten moduan paraje hau aspalditik populatua izan da, batez ere Neolitiko eta Brontze Arotik.

Dena den, gaur ezagutzen dugun Oñati XIII. eta XV. mendeen artean sortzen joan zen. Horrela, berau aipatzen duen eta ziurtzat jotzen den lehen agiria XIV. mende hasierakoa da.

Hurrengo mendeetako historia sendien arteko liskarrek (banderizoen borrokek), populazioren askatasun nahiak eta bi probintzien artean bizitzeak markatuko ditu.

Lehenbizi, Oñati Gipuzkoan barne kasu bitxia dela esan behar da, zeren zuzenean Erregearen menpe bizi beharrean (Hego Euskal Herriaren gehiena bezala), hainbat mendetan zehar lehenbizi Jaurerri eta gero Konderri izan zen. Horrek esan nahi zuen belaunaldiz belaunaldi populazioak noble-sendi baten nahien menpe bizi behar izan zuela: Oñatiko Jaunen menpe.

XV-XVI. mendeetan egoera honetan bizi ziren beste herri gehienak Koroaren eskuetan geratuz joan ziren bitartean (Arrasate, Ganboa, Araia...) Oñati salbuespena izan zen.

Ondorioz populazioak lehendik zetorren askatasun-borrokari indar handiagoz ekin zion, lehenbizi matxinadekin, eta geroago, Kontseilu eta Eliz-Batzarrearen laguntzaz, legalki.

1652an azkenik, Gipuzkoako foruaz gozatzeko aurkeztu zen auzi legala galdu arren, pixkanaka Gebaratar Kondeen urruntzeak eta ideia politiko berriek azkenean Oñatiko Kontseiluaren finkapena ekarri zuten.

1845ean, dekretuz Jaunen Eskubideak ezabatzean, Oñati Gipuzkoan sartu ahal izan zen, bere desioa betez. Sendien arteko borrokei dagokienez, inguru honetan oso gogorrak izan ziren, batik bat Lazarraga Ganboatar eta Uribarri Oñatiarren artekoak. Azkenean, bien arteko bakea eta Udal botere-txandaketa etorri zen, 1747an Udaletxea eraikitzen hasi zen arte. Bere armarrian biak agertzen dira, arranoak eta oreinak sinbolizaturik.

Bukatzeko, herriaren bizitzan garrantzi handia izan duen "Sancti Spiritus" Unibertsitatea derrigorrez aipatu behar dugu. 1542an Rodrigo Sanchez de Mercado Zuazola Avilako Apezpikuak sortua gorabehera batzuekin 1901. urtera arte eman zituen eskolak, euskal kulturan eragin nabarmena izanez.

AZKOITIA

IZARRAITZEN magalean dagoen herri dotore hau, Azpeitiarekin edozertarako duten lehiagatik eta pilotari-harrobi amaiezina izateagatik aparte, bere Jauntxoengatik edo jauretxeengatik ere ezaguna da. Dena den, XI. mende hasierako dokumentazioan jadanik beste izen batekin ageri zen, hots, San Martin de Iraurgi izenarekin.

AZPEITIA

LOIOLAKO SAN INAZIOREN BASILIKA
LOIOLAKO SAN INAZIOREN DORRETXEA ETA INGURUKO ERAIKINAK

UROLAREN ezkerraldean eta mendiz inguraturik dagoen udalerri honek gehien bat industria jorratzen du gaur egun, baina bere historiaren ondorioz jauretxe askotxo kontserbatzen du.

Izan ere, Azkoitiarekin batera Hiri Nagusi titulua zeukan, eta biek Errege-Gobernariaren eta Diputazioaren egoitzak hiru urtero txandakatzen zituzten. XVIII. mendea arte Batzar Nagusiak ere bertan biltzen ziren.

Lehen aipamena 1027. urtekoa da, Iruñeko Apezpikuaren aktetan, "Garmendia de Iraurgui" izena agertzen zela. Hau, geroago "Salvatierra de Iraurgui" bihurtuko zen, eta 1397tik aurrera gaur ezagutzen dugun izena jarri zioten. Dena den, hiri gisa, 1310ean Gaztelako Erregeak, Fernando IV.ak, fundatu zuen.

Azpeitiko historian bi gertaera garrantzitsu azpimarratu behar dira: San Inazio Loiolakoaren jaiotza eta 1766ko matxinada.

Loiolako San Inaziotaz eta bere omenezko basilikaz geroago luzatuko garenez, matxinadaz zera esango dugu, azkoitiarrekin batera burutu zutela eta bere arrazoia aduanak Ebrotik kostalderaino eramatearen erabakia izan zela.

IKUSTEKOAK

Herriko Plazan Udaletxea dago, lehenago Agustindarren monasterioa izan zena, kanpandegiak argi uzten duen moduan. Angelu batean hiriaren armarria dauka.

Herriko Plazaren erdian musika-kioskoa dugu, eta bere inguruan mugitzen da populazioaren bizitza eta giroa. Eliz kaletik sartuz, berriz, San Sebastian Eliza aurkituko dugu. Hementxe bataiatu zuten San Inazio.

Antzina dirudienez gune tenplari bat zen, eta XVI.ean berriztatu eta handitu egin zen. Bi mende beranduago lehenagoko atari platereskoari beste neoklasiko bat atxiki zitzaion. Elizaren aztarnarik zaharrena berriz, Erdi Aroko kanpandegia da. Barrualdean, Aldare Nagusiko erretaula barrokoa nabarmenduko dugu, eta noski, koruaren azpian San Inazio bataiatu zuten pontea, langa barroko handi batez babestua.

Elizatik gertu mudejar estiloko adreilugintza-lanak dituen Antxieta Etxea dugu. 1507an eraiki zen, Juan Antxietakoaren aginduz. Azpeitiar hau Errege-erregina Katolikoen musikaria zen. Berriztatua dago.

Enparan kalean aurkituko dugun Basozabal Etxea hiriko eraikin zibilik zaharrena da, XV. mendekoa, hain zuzen. Hori dela-eta, "Etxe-Zar" izenarekin ezaguna da.

Beste eraikin interesgarri bat Altuna Etxea da, Udaletxetik hurbil dago eta mudejar estiloan eraikita.

Enparan Dorrea 1320. urtean eraiki zen, ibaiaren igarolekuak kontrolatzeko. Alboetako eraikinak 1760. urtekoak dira. Abitaingo Iturriak elizaren inguruan daude, antzinako harresien ondoan eta udal-garbilekuekin batera. 1842. urtean egin zituzten, estilo neoklasikoan, eta gaur egun berriztatuak daude.

Burdinbidearen Euskal Museoa hiri honetako bitxikeriarik apartena izan liteke, tren zaharrak ikusteaz gain beraietan sartu eta lokomotora ketsuak bultzaturik Azpeitiatik Lasao auzoraino joan daitekeelako.

Museoan, lokomotora, tranbia, trolebus, automotore eta mota guztietako bagoiez gain trenbide munduko erloju-bilduma aberatsenetako bat dago eta baita makina-erremintako museoa ere.

Bisita gidatuak: asteartetik ostiralera 10:15-13:30 eta 15:30-19:00 ordutegiekin, larunbatetan berdin eta igande-jaiegunetan goizez. Telefonoa: 943- 15 06 77. Sarrera dohainik da eta Azpeitiko Tren Geltoki zaharrean dago.

 

Herrialdea: Donostiara: Altitudea: Biztanleak: Euskaldunak: Azalera: Dentsitatea: Jaiak:

Gipuzkoa 37 km. 80 m. 13.610 %87 69 km2 197 bizt./km2 San Sebastian (urtarrilak 20) San Inazio (uztailak 31) Ostiral Santua

BERGARA

Monumentuz josita dagoen hiri hau 1268an fundatu zen, nahiz eta berataz lehen idatzia 1050ekoa izan eta inguruko trikuharriek erakusten duten moduan aspaldidanik populatua egon.

Bestalde, historian bere lekua ere badu, 1839an Lehenago Gerra Karlistari amaiera eman zion Espartero liberalaren eta Maroto karlista jeneralen arteko "Bergarako Besarkada"ri esker.

IKUSTEKOAK.

Bisitaldia San Martin Plazatik hasiko dugu, bertan monumentu konzentrazio handia dugulako.

Gure begirada lehendabizi erakarriko duena arkupedun Udaletxe barrokoa da. XVII.ean harlanduz egina, kanpoaldean armarriak eta barrualdean XV.eko koadro flamenko ederra dauzka. Atzean San Pedroren kanpandorrea dugu. Alboan, ezkerraldera, Jauregi Etxea dugu. Fatxadan dagoen erliebe zoragarria Gipuzkoan bakarra da.

Honen pareko eskailerak hartuz (erliebea hobeto ikusiko dugu) San Pedro Ariznoakoaren Parrokiara iritsiko gara. Hiria bera baino zaharragoa izan liteke, eta 1521ean berriztatzen hasi ziren, gotiko estiloan. Gero, Berpizkundeko estiloa hobetsi eta lanak mende oso bat atzeratu ziren, 1646an inauguratu zela.

Elizatari eta dorretxe barrokoak geroagokoak dira. Udaletxearen parean XVII.eko "Nobleen Errege-Mintegia" dago. Ilustrazio garaian Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen menpe geratu eta Espainiako lehen zentru kulturala bihurtu zen. Gaur egun Urrutiko Hezkuntzarako Unibertsitate Nazionala delakoaren egoitza da.

Enparantzaren eskumaldera dugu XVII.eko Eizagirre Etxea, eta horik aurrera, Artekale eta Barrenkalen zehar, jauretxe bilduma zabala: Azedo-Loiola, Irizar, Arrese, Arostegi...

Batzuetan armarriak edo zutabeak nabarmentzen dira, besteetan aurrekaldeko apainketa, eta ertz batean egindako balkoi dotorerik ere aurkituko dugu. Argi dago, hiri monumentala da.

Arrasateko bidean aldiz, beren lehiarekin XVI-XVII.eko hiriko gora-beheretan eragin zuten bi sendien dorretxe dotoreak aurkituko ditugu: Ozaeta eta Gabiriarrenak. Azkenik, Orixondok Santa Marina Eliza ere aipatu behar dugu. Ondorioaz, Bergara bere ondare artistiko-arkitektonikoa hobekien zaindu duen Gipuzkoako herrietako bat dela esan dezakegu.