BILBO

Euskal Herriko hiririk handiena Nerbioi ibaiaren bukaeran kokatua dago, mendiz inguratuta (hortik datorkio “Botxo” ezizena). Izan ere, euskal industriaren eta merkataritzaren motore den hiri honen garapen eta garrantziaren zati handi bat kokapen horri zor dio. Beraz esan daiteke mendez mende Bilboko izaera eta bizimodua moldeatzen joan dela Nerbioi itsasadarra, betidanik barnealdearen eta itsasaldearen komunikazio-bide pribilejiatua izan baita; itsasadarrak merkataritzako gaiak, industriak eta pertsonak erakarri ditu, gaur egun ezagutzen dugun Bilbo Handia sortuz.

HISTORIARI BEGIRADA BAT

Hasieran, itsasadarraren eskuinaldean kokatutako nekazari eta arrantzalez osaturiko hirixka bat zen, baina pirata normandiarren erasoak zirela-eta, ezkerraldera aldatu ziren (Bilbo Zaharra). Halere, 1300eko ekainaren 15ean, On Diego Lopez de Harok hiri gisa fundatu zuenean, eskuinaldean egin zuen.

Hiri berria, Bizkaiko burdinari eta Gaztelako artileari esker, oso bizkor hazi zen. Horretan asko lagundu zuten Bizkaiko Jauntxoek emandako pribilejioek, Bermeori merkataritza-plazaren estatutua kendu izanak, eta, azkenik, Urduñatik Bermeora joateko Bilbotik pasatu beharraren nahitaezkotasunak.

XVI-XIX. mende bitartean Bilboko bizitza bi erakundek arautuko zuten: Udaletxeak eta Kontsuletxeak (azken hau merkataritzaz arduratzen zen). Merkataritza eta itsasoari loturiko enpresek aberastuta, garapen handiko garaiak ezagutu zituen Bilbok, baina nekazaritza gune eta herrixkekin tentsioak ere bizi zituen, Bilbo beren lepotik aberasten ari zela pentsatzen zutelako. Izan ere, hiriak, bere interesak gordetzeko, aginte zentralarekin hitzarturik jarduten zuen, askotan herrien interesen aurka. Horregatik, 1631, 1718 eta 1804. urteetan matxinadak izan ziren.

Independentzia Gerran frantsesek bi aldiz okupatu zuten Bilbo, baina Karlistadek eragin handiagoa izan zuten, liberalen gune izanik karlistek hainbat aldiz setiatu zutelako. Gerra horiek amaitu ondoren, Bilboko industrializazio izugarria etorri zen (industria astuna), haren izaera erabat aldatuz: finantza-bankuak sortu ziren (1857an Banco de Bilbao), hiriaren garapen handia gertatu zen (1876an Zabalgunea, eta geroago Ezkerraldea) eta hiria bera handiagotzen joan zen (Abando, Begoña, Deustua... irentsiz). Horrek guztiak eta etorkinek (giza-klase berri bat sortu zuten: langileria) gaur egun duen itxura moldatuko zuten.

Guda Zibilean Euskadiko Gobernu Autonomoko hirigune izan (“burdinazko-gerrikoak” iraun zuen arte), eta gerraoste zaila bizi izan ondoren, 60ko hamarraldian bigarren industrializazioa eta etorkinen uholdea ezagutu zituen. Horrek, diru berriaz gain, urbanizazio, itxura eta kutsadura arazo galantak ere ekarri zituen, gaur egun ahal den neurrian konpontzen ari badira ere.

Gaurko egunean, azkenik, Bilbo XXI. mendean paper garrantzitsua bete nahi duen hiri moderno eta itxurosoa bihurtzeko ahaleginetan ari dira, industrian aritzetik gero eta gehiago zerbitzugune izatera pasatzen ari delarik.

ALDE ZAHARRA

Hiriaren sorlekua ez da jadanik bere gune ekonomiko-administratiboa, baina bere arima izaten jarraitzen du askorentzat. Gainera, historiari eta arteari begiratuz gero, hiriko eremurik aberatsena da, eta bertako Zazpi Kaleetako denda-gunea herrialde osoan ospetsua da.

Ibilbidea Areatzan hasiko dugu, Arriaga Antzokiaren parean. Pariseko Operan inspiraturiko eraikin neobarrokoa dugu berau. 1890an inauguratu zen, “La Gioconda” operaren emankizunarekin, eta bitxikeria gisa, bertaratu zirenek lan hura telefonoz entzuteko aukera izan zuten. Plazaren ezkerraldean, XVIII. mendeko San Nikolas Barikoa itsasgizonen zaindariaren omenezko eliza barrokoa dugu. Elizaren alboan 1839ko Plaza Barri neoklasikoa dago; arkudun plaza itxia da (sartu ezik, ez dugu ikusiko). Berau zeharkatu eta ezkerretara eginez, Miguel de Unamuno Plaza dugu, idazlearen bustoa ere bertan dagoela, bere jaiotetxetik (Erronda kalean) hurbil.

Ezkerrean gorantz abiatzen den Mallonako Bidarria hartu eta gero bidegurutzean eskuinetara egiten badugu, Bilboko zaindari den Begoñako Basilikara iritsiko gara. Basilika gotikoa XVIan altxatutakoa da, birjina agertu omen zen antzinako ermita baten gainean. Bide beretik itzuli eta ezkerretara joz, Euskal Museo Arkeologiko, Etnografiko eta Historikoa topatuko dugu gure aurrean, Gurutze kalearen 4. zenbakian. Ordutegia: asteartetik larunbatera 10:30-13:30 eta 16-19 (igandetan goizez). Sarrera dohainik. Alboan Joan Santuen Eliza aurkitzen da, jesuitek XVII. mendean berreraikia.

Aurreraxeago, Alde Zaharraren bihotzean, Santiagoko Katedrala dugu, Bizkaiko gotikoaren eraikinik garrantzitsuenetako bat. Antzinako tenplua hiria bera baino zaharragoa da, eta gaur egungoa XIV. mendean hasi ziren eraikitzen. Aurrealdea neoklasikoa du, baina elementu zaharragoak ere baditu. Alboko Aingeruaren ataurrea, isabeldar estilokoa, oso ederra da. Barrualdean erretaula neoklasikoa nabarmenduko dugu. Apostoluari eskainitako katedralaren plazan bertan, Karlos III.aren garaiko iturri barrokoa dago.

Katedraletik irten eta Zazpi Kaleetako edozein hartuta itsasadarreraino hurbilduko gara. Kale horiek (Somera, Artekale, Tenderia, Belostikale, Carniceria Vieja, Barrenkale eta Barrenkale Barrena) Alde Zaharraren sorlekua izango lirateke eta San Antongo Zubiaren eta Katedralaren artean paraleloki antolaturik daude, denda eta taberna sare bitxia osatuz.

Somera kalearen amaieran, eskuineko aldean, Atxuriko Azoka aurkituko dugu, itsasadarraren gaineko itsasontzi itxura duela (horretaz hobeto ohartuko zarete ibaiaren bestaldetik). Ezkerrean aldiz, San Antongo Eliza eta Zubia. Tenplua XIV. bukaera aldera hasi zuten, hiriko harresiak amaitzen ziren lekuan. Eliza gotikoa ia karratua eta txikia da, eta hiru barneluzegok eta triforioak osatua dago. Fatxada Berpizkunde garaikoa, dorrea barrokoa eta erretaula platereskoa dira. Zubia ez da Bilboko eta Athletic-en armarri zaharretan ageri dena, hura elizaren aurrean zegoelako eta 1882an desagertu zelako, Gerra Zibilaren ostean eginiko beste bat baizik.

Zubia igaro eta eskuinetara eginez, hurrengo zubiaren (Erriberakoa) aurreko kalean (Mirasol Kondea) Arte-Erreprodukzioen Museoa dugu. Hemen Artearen Historiako lanik ospetsuenetakoak ikus ditzakegu, eskaiolaz eginiko tamaina errealeko kopien bitartez. Ordutegia: astelehenetik ostiralera, 9-13:30 eta 16-19 (sarrera 200 pta.). Igandeetan 11-14 ordu bitartean (dohainik).

IBAIAREN ESKUINALDEA

Erriberako Zubia igaro eta ezkerreko aldetik, ibai ondoko Erribera kalean zehar Udaletxerantz abiatuko gara, tartean Arriaga berriz zeharkatu eta itsasadarraren alde bietako etxe politak ikusiz. Udaletxea XIX. mendekoa da, eklektiar estiloan egina. Barrualdean Saloi Arabiar exotikoa nabarmentzen da. Zubizuri biribila eta Salbeko zubien ondotik igaro ondoren, Bilbori XXI. mendean indartsu sartzen lagunduko dion ontziaren branka ikusiko dugu uretan islaturik.

GUGGENHEIM-BILBAO MUSEOA

Frank Ghery-k diseinaturiko eraikin ezin ikusgarriago honetan (batez ere ibaiaren beste aldetik behatzen badugu), 24.000 m2tan zehar gaur egungo artearen bilduma pribaturik garrantzitsuena (New York eta Veneziako museoekin batera) ikusteko parada izango dugu. Arte mota hau ulertu ez arren, eraikina bera bisitatzea merezi du, barrutik zein kanpotik zeharo harrigarria delako. Zergatik?

Kanpoaldetik titaniozko estalki distiratsu eta irregularrak eraikinari hondartutako itsasontziaren itxura sortzen diotelako, eta barrutik, argi zein espazioen jokoek eta forma biribilek ez dutelako inolako zerikusirik beste museoekin. Ordutegia: asteartetik igandera 10-20 ordu bitartean. Astelehenetan itxita. Sarrera: Helduek 1.200 pzta.; jubilatu-ikasleek 600, eta 12 urtetik beheragoko umeek (pertsona heldu batek lagunduta) dohainik.

ZABALGUNEA

Museoa igaro ondoren, Deustuko Unibertsitate ospetsuaren egoitza neoklasikoa dugu, eta Deustuko Zubia zeharkatu ostean, eskuineko aldean Casilda Iturrizar Parke handi eta atsegina dugu, ahateak eta iturri zibernetikoa barne.

Parkearen hasieran Arte Ederretako Museoa aurkituko dugu, Europan onenetarikoa dena. Bilduma iraunkorretan El Greco, Goya, Van Dyck, Tapies, Zuloaga... eta beste askoren lanak azpimarra ditzakegu. Ordutegia: asteartetik larunbatera, 10-13:30 eta 16-19:30 ordu bitartean (igandeetan 10-14 artean). Sarrera: helduek 400 pta. Ikasle, langabetu eta jubilatuek 200 pta. Parkea eta Gurutze Sakratuaren Monumentua pasatu ostean, Euskalduna Zubi okertutik hurbil, Erruki Etxearen lorategia, Bilboko Athletic taldearen San Mames futbol-zelaia eta, horren atzean, Erakustazoka ditugu.

Gurutze Sakratuan bertan, hiriko arteria nagusia dena abiatzen da, hots, Gran Via de Don Diego Lopez de Haro, “Gran Via” gisa ezagunagoa. Plaza Biribilean du amaiera, Areatzatik hurbil, eta bertan (eta kale perpendikularretan) Bilboko eraikin zibil ikusgarrienetako asko aurkitzen dira. Goraka begira ibiliz, fatxada ikusgarriak dituzten etxe asko ikusiko ditugu. Esaterako, Gran Viaren erdialdean, Moyua plaza biribil ikusgarrian, Txabarri Jauregia (Gobernu Zibila; leiho-talde guztiak ezberdinak ditu), Carlton Hotela (lehen Eusko Jaurlaritzaren egoitza), Estatuko Ogasunaren Eraikina edo Aurora Polar-en eraikin arrazionalista.

Kalean aurrerago eginez Bizkaiko Foru Aldundiaren egoitza eklektikoa, BBVArena (goian Mercurioren estatua duela) edota Espainiako Bankuarena. Azkenik, Plaza Biribilean, BBVAren egoitza modernoko kristalen aurrean Lopez de Haroren monumentua ikusi ostean, Atxukarroren Bilbo-Santander tren geltoki modernista berdexka eta ikusgarria dugu, eta alboan, Sociedad Bilbaina ingeles estiloko egoitza kulturala eta Burtsaren eraikina. Bertara edonor sar daiteke.

Beste monumentu eta etxe interesgarri batzuk honako kale hauetan ikus ditzakegu: Albiako Lorategietako plaza atseginean Justizia jauregia, Iruña Kafetetxe neomudejar ospetsua, Sabino Aranaren jaiotetxe izandakoaren gaineko Sabin Etxea (EAJren egoitza), eta San Bizente Martiri eliza euskal-gotikoa. Mazarredon Athletic-en egoitza den Ibaigane Jauregia, besteak beste. Bertendona kalean Campos Eliseos Antzoki ikusgarria, bilbotar “Art Noveau” estiloaren erakusgarri. Azkenik, Elkanon zehar ere etxe dotoreak aurkituko ditugu.

SANTURTZI

Nerbioi ibaiaren ezkerraldea handioski zaintzen duen Serantes mendiaren magalean, Santurtzi betidanik izan da itsasoari lotutako gunea, baina gaur egun, Abrako Golkoan duen kokapen estrategikoa aprobetxatuz, bertako superportua Europako nagusienen artean kokatu da.

Hala ere, merkatal portu horrengatik baino gehiago, askoz txikiagoa den eta tradizio askoz handiagoa duen arrantza-portuarengatik da ezaguna hiri hau, eta zer esanik ez, bertako sardina eta sardina saltzaileengatik. Hauek, arrantzaleen emazteak gehienetan, herriko arimaren zati handia osatzen zuten, eta bai eurak eta bai euren ahotan entzun zitekeen “Santurtzitik Bilbora” kanta ospetsuak ere betidanik Santurtziko promozio-kanpainarik onuragarriena suertatu dira. Santurtziko hiria, nolanahi ere, sardina saltzaileen inguruko folklorea (aspaldi amaitu zen Bilboraino oinez joatearena) baino askoz gehiago eskaintzen duen hiri bat da.

LABURPEN HISTORIKOA

Hiriaren lehen berria 1075ekoa da, Somorrostroko Sancti Georgi izeneko monasterioarekin loturikoa hain zuzen. Bertako izena ere hortik datorkio. Beraz, elizaren inguruan biltzen zen nekazari eta arrantzaleen herrixka bat dugu XI. mendean.

Hurrengo mendeetan, Sestao eta Trapaga Aranarekin batera, Somorrostroko Bailararen Hiru Kontseiluak izeneko errepublika moduko bat osatu zuen. Horrelaxe iraun zuen harik eta XIX. mendean sakonki aldatzen hasi zen arte, lehenbizi meategien ustiakuntza zela-eta, eta gero, XX. mendearen inguruan, Nerbioiren inguruko industrializazio itzelaren eraginez.

Bai prozesu batean eta bai bestean ere, Santurtzik kanpoko jende mordoa hartu behar izan zuen, eta erabat aldatu zen herriko arrantza-bizimodua. Era berean, mende honen hasieran Bilboko eta Madrilgo burgesiaren artean modan jarri zen Santurtzi, eta bertako itsas bainuak aprobetxatzearren etxe ederrak eraikitzen hasi ziren.

IKUSTEKOAK

Santurtziko bisitaldia erdigunetik hasi beharrean beste leku adierazgarri batetik has dezakegu, hots, Zierbenatik gatozela merkataritza-portu itzeleko jarduerak behatzeko begiratoki aparta den Iparragirre Etorbide edo Pasealekutik. Honen erdian, portuaren gainean bertan, Sardina Saltzailearen Pasealekua eta estatua ditugu, herriko pertsonaia garrantzitsu hura irudi iraunkor eta betiko bihurtuz.

Hori ikusi ostean, Julian Gayarre kaletik eskuinerantz jo dezakegu, zuzen-zuzenean Itsasoko Andre Mariaren elizara iritsiz. Mamariga auzo arrantzalean kokaturik, parrokia hau neogotikoa da, 1901. urtekoa. Hortik aurrera jada erdigunean sartzen joango gara, elizaren izen bereko kaleari jarraikiz. Handik gutxira, Maestro Calles eta Sabino Arana kaleen arteko kantoian Dorretxe Jauregia ageri zaigu. Lorategiz inguratutako jauregi eder honek, 1890ekoa baina XVIII.eko etxe nobleen moduan eraikia, gaur egun Udaletxeko hainbat bulego biltzen ditu, eta bere elementurik azpimarragarrienen artean izkinako armarria eta lorategietako bi lehoiak aipa ditzakegu.

Bere ondoan ia, Udaletxe ikusgarria altxatzen da. Estilo eklektikoan 1905ean egina, teilatuaren alboetan arbel beltzezko bi kupula bitxi erakusten ditu, eta barrualdean beirategi polikromatu ederrak ditu ikusgai: lehen solairuan mende hasierako Santurtzikoa, eta bigarren solairuan, Bizkaiko armarriarena. Udaletxearen aurrean Cristobal Murrieta santurtziar banka-gizonaren omenezko estatua ikus dezakegu.

Oso gertu berriz, herriari izena eman dion San Jorge Parrokia, kondairak dioenez, Ingalaterratik ihesi zetozen monje batzuek egina. Antzinako eliza aurre-erromaniko horren aztarnarik ez da geratzen, eta XII.aren bukaeran eraikitako eliza erromanikoaren aztarnarik garrantzitsuena Bilboko Museo Historiko-Etnografikoan gordetzen da, bere tinpanoa hain zuzen. Gaurko eraikina, 1844ko dorreak eta XIX.aren bukaeran berritutako tenpluak osatzen dute. Eliza atzean utziz, Udal Parke ederrera iritsiko gara, gordetzen dituen zuhaitz mordoa dela-eta Parke Historiko-Artistikoa izendatu dutena. Erdian 1917ko kiosko bitxia dugu.

Honenbestez, Santurtziko arima zaintzen duen Arrantza-Portura iritsi gara. Gaur egun funtzionatzen jarraitzen duen kai honetan txalupa koloretsuen atzean Karmengo Amaren estatua handiosa ikusiko dugu, portuaren eta bertako arrantzaleen zaindaria. Arrainaren salmentarako loja 1916an eraiki zuten.

Hemendik aurrera, portuaren ondotik, Portugaleterantz abiatu gaitezke oinez, ikusiko dugun moduan bata bestearen aldamenean daude-eta. Horrela, 1860an eginiko Nautika Eskolaren sarrera Santurtziri badagokio ere, eraikinaren gainerakoa Portugaleteko lurretan kokatua dago. Eta, bitxia bada ere, gauza bera gertatzen da eraikin bat baino gehiagorekin.

PORTUGALETE

“Portu” kasu bitxia da; batetik, sei kilometro karratutan 50.000 pertsonatik gora bizitzeak, imajina dezakezuenez, herrian sekulako giro eta animazioa sortzen duelako, eta bestetik, nahiz eta ezkerraldean kokatua egon, langile baino burges kutsu handiagoa izan duelako betidanik.

Gaur egun, Portugaletek pozik eskaintzen ditu bere alde zahar gogoragarria, Nerbioi ondoko pasealeku polita, eta batez ere, honen gaineko Bizkaia edota Zintzilikako Zubia, Bizkaia osoko siluetarik ezagunenetarikoa eta portugaletetarrak harrotzeko arrazoi nagusia.

LABURPEN HISTORIKOA

Nahiz eta herri gisa lehenagotik egon, hiri gisa 1322an fundatu zen, Maria Diaz de Haro Bizkaiko Andereak luzatutako foruari esker. Hortik aurrera, erdi aroaren amaiera aldera (XIV.-XV. mendeak) Euskal Herriko beste leku askotan bezala, sendien arteko borroken gorabeherek eragin nabarmena izan zuten bertan. Portugaleteko kasuan Salazar sendia aipatu behar dugu, 1379an izen hori daraman dorretxea eraiki zutenen sendia, hain zuzen ere.

Bitartean, itsasadarraren ondoko gotorleku gisa sortutako hiria merkataritza eta industrian murgiltzen hasiko da, eta XVI. mendean, gaur arte iraun duen garapen ekonomiko eta demografikoa hasi zen. Hirugarren Karlistadan (1871-75) hiriaren setioa eta zapalkuntza jasan ondoren, bizkortu egin zen bere modernizazioa, trenbidea, zubi ospetsua eta beste hainbat eraikin inauguratuz.

Urte horietan Portugalete modan jarri zen burgesiaren artean, hondartza eta bainuetxearengatik batik bat, eta gaur berau edertzen duten eraikinetako asko egin ziren. Mende honen bigarren erdian berriz, ondoko guneetako industrializazioak eraginda, hiriak sekulako hazkunde demografikoa ezagutuko du, Euskal Herriko “Hong-Kong txikia” dei genezakeena bihurtzeraino.

IKUSTEKOAK

Santurtzi eta Portugalete lotzen dituen Nautika Eskolatik hasita, 820 metro neurtzen dituen burdinazko kaia dugu, Abraren uretan barneratzen dena. Itsas haizeaz gozatzeko leku egoki honetan kainaberadun arrantzale bat baino gehiago ikusiko duzue.

Erdigunerantz aldiz, Txurruka Kaia hasten da, portuko lanak zuzendu zituen ingeniariaren omenez. Bere gainean XIX.-XX.eko etxe burges ederrak altxatzen dira. Halere, bertatik paseatzen hasi aurretik eskuinean dugun Areilza Doktorearen Parkean sar gaitezke.

Txurruka Kaiaren erdian hiri honetako sinboloa hasten da, itsasadarra zeharkatzen duen Bizkaia Zubia ospetsua. 1893an eraikia, munduan bere moduko lehenengoa izan zen, hots, era honetako lehenengo zintzilikako zubia (gaur egun bederatzi daude soilik), itsasontzi handiak pasatu beharrak ez baitzuen zubi arrunta egiteko aukerarik uzten. Burdinazko eraikin harrigarri honek ibaiaren 160 metroak lotzeko sistemarik erabiliena izaten jarraitzen du, eta bere interesagatik, Gizateriaren Ondare izendatu dute.

Zubia igaro eta laster Orubearen Plaza (Plaza del Solar) ederrera iritsiko gara, herriaren erdigunea markatzen duen zabalgunea.

Plazan bertan, estilo-nahasketa nabaria erakusten duen mende hasierako Musika Kiosko ikusgarria ageri zaigu. Plazaren erdi-erdian, berriz, Victor Txabarriri eskainitako monumentua altxatzen da, XIX. mende amaierako euskal ekonomia eta politikagintzan eragin handia izan zuen portugaletetarraren oroimenean.

Enparantza edertzen laguntzen duten beste bi eraikinak 1884ko Udaletxe barroko-neoklasikoa (arkupeduna eta tonu urdinetan margotua dagoenez oso ikusgarria geratzen dena), eta estilo kolonialean (beste batzuentzat neoklasikoan) egindako Hotela dira. Azken hau mende hasierako Bizkaiko aristokraziaren topagune zen. Azkenik, Udaletxearen alboan, Santa Maria eta Salcedo kaleen kantoian, Portugaleteko urrezko garaiko beste eraikin ikusgarri pare bat ikusiko dugu, plaza ederrari amaiera ezin hobea emanez.

Salcedotik jarraitu eta Iturrizar kalean ezkerretara joz Santa Klara Komentura iritsiko gara. Bertan Berpizkunde-plateresko estiloetako kanpandorrea azpimarra dezakegu. Hiriko beste tenplu erlijioso nagusira joateko, aldiz, bide beretik itzultzea eta Santa Maria kale aldapatsua igotzea gomendatzen dizuegu, horrela “Portu”ko kalerik girotsuenetarikoa ezagutuko duzue-eta. Kale honetan bertan, lehenbizi topatuko duzuena Salazar Dorretxea izango da, 1379. urtean egina eta 1934an berreraikia.

Itsasadarra behatzeko begiratoki aparta den inguru honetan antzinako harresien zatitxo bat ere ikusiko duzue, erdi puntuko arku bat eta guzti. Ondoan dagoen Santa Maria Basilika hiriko eraikin historikorik garrantzitsuena da. Gotiko-Berpizkunde arteko estiloan egina, gurutze latindarreko hiru nabe ditu. Barruan zutabeak, triforioa, gurutzeriako sabaia eta erretaula nagusia nabarmentzen dira. Azkenik, bisitaldia La Canilla Pasealekuan buka dezakegu, lau urtaroak irudikatzen dituzten estatuen inguruan.

GETXO

Getxok Nerbioi itsasadarraren hasierako eskuinaldea betetzen du, eta Bilbotik kilometro gutxira dagoenez, iazko mendetik bertako “egoitza-auzo”rik ezagunena bihurtu da. Izan ere, XIXtik aurrera eta batik bat XX.aren hasieran Getxo jauregiz eta etxe ederrez betetzen hasi zen, batez ere Neguri aldea, hiri hau Bizkaiko dotoreenetakoa bihurtuz.

FISONOMIA ETA HISTORIA

Getxo nortasun propioa eta berezia duten auzotan banatuta dagoela esan behar da: Areeta (Bilbotik hurbilena), alboan Erromo, Neguri aberatsa, Algorta (hiriko erdigunea) eta Andre Maria (sorburua). Harantzago Galea lurmuturra dugu.

Hiria Andre Mariaren Monasterioaren inguruan (XII.az geroztik parrokia) sortu zen, eta nekazariz eta arrantzalez populatua egon da. Bilboko portuaren jarduerak ugaritzearekin batera, Algortako auzunea ere garatzen eta indartzen joango da, Andre Maria 1779an berreraikitzen zuten bitartean. XIX.etik aurrera turismoa agertuko da, eta horrekin batera, uda pasatzeko bigarren etxeak eraikitzen hasiko da burgesia. Horrela, askok Getxo aukeratuko dute.

Areetako auzunea sortzeak horretan lagundu zuen, bertan txaletak eta udako etxeak altxatu zirelako. Era berean, komunikazioak ere hobetu egin ziren (Bizkaia Zubia 1893an inauguratu zen). Portua handitzean, Areetako hondartza desagertu eta bainu-zonaldea ere lekuz aldatuko da, oraingo honetan Neguriko auzo dotorea jaioz.

IKUSTEKOAK

Bizkaia Zubiak Nerbioi itsasadarraren bi aldeak lotzen ditu, Portugalete eta Areeta hain zuzen. 1893an egina, munduko lehen zintzilikako zubia izan zen, eta itsasontziei oztoporik jarriko ez zien lotura bat eraikitzeko arazoa konpondu zuen. Zubiko Enparantza atseginetik ezkerrerantz, Areetako Etorbidearen erdian Andre Mari Mesedeetakoaren eliza dugu, bertan Euskal Autonomia Elkarteko organorik handiena dugula.

Nerbioirantz itzuliz, berau amaitzen den ertzean, Txurrukaren omenez egindako Oroigarri handi eta ikusgarria agertzen zaigu; kanpoaldeko portua birmoldatu zuen gizonari eskainia, lurraren eta itsasoaren arteko borroka irudikatu nahi du. Bertatik hasten den hondartza gaineko pasealekuan zehar, edota atzeko Zugazarte kalean zehar, estilo ezberdinetako etxe eta jauregi ederren artean ibiltzen hasiko gara: Itxas-Begi, Bake Eder...

Hala ere, hoberena Negurira ailegatzean topatuko dugu, batez ere Arriluze Pasealekuaren gainean dugun jauregi zoragarrien bilduma: Eguzki Alde (Asuako kaminoarekiko kantoian, 1918koa), eta bata bestearen ondoan, Lezama Legizamon (lorategiekin batera osotasun zoragarria, leku ezin hobean), Aizgoyen eta Arriluze.

Pasealekua amaitzean harresiak eta Naufragos Etxe-itsasargi bitxia (arkuen gainetik sortzen den baserri modukoa) ditugu, Ereaga hondartza hasten den lekuan. Puntu honetan Kirol Portuaren ondotik, Abra Badiaren erdi-erdian dagoen itsasargiraino ailegatu gaitezke.

Honen erdian dagoen Ereagako Jaispidetik igo eta Algortako Etorbidean ezkerretara eginez, Algorta auzoan dagoen Udaletxe aldera iritsiko gara. Urre koloreko hondar harlanduz eginiko eraikin honen ezkerrean Loiolako San Inazioren eliza neorromantikoa eta eskuinean ingeles estiloko Santa Klara Jauregi eder-ederra aurkituko ditugu.

San Inazioren azpian jaiotzen den Miramar kalea hartuz (oso bista politak dituena), Maria Kristina Parkea igaro eta handik gutxira, Algortako Portu Zaharrera jaitsi ahal izango gara. Portu Zahar honen kaletxo estu eta aldapatsuak arrantzale-etxe zurixka eta atseginen artean doaz beherantz, Getxo “ezberdin” bat erakutsiz.

Alboan dugun Usategi Parketik berriz ere San Nicolas (neoklasikoa) eta Aita Trinitarien (erromaniko itxurakoa) elizetaraino igo gaitezke, eta bertan ezker aldetik, Arrigunaga hondartzaraino jaitsi. Honen eskuinean Galea muturraren labar zurixkak eta zoragarriak ditugu ikusgai. Andre Mari eliza labarren hasieratik gertu dago. Gaur egun ikusiko duguna batik bat XVII.eko erromanikoa da, baina XII.eko antzinako tenpluaren hondar batzuk gordetzen ditu. Bertatik hurbil, Aingeru Jagolearen baseliza dugu.

GALEAKO MUTURRA

Abiapuntuan, Andre Maritik hurbil eta labarren gainetik gailentzen dela, Aixerrota dugu, XVIII. mendean altxatu eta gaur luxuzko jatetxe dena. Labarraren gainetik doan bidezidorretako bat hartuz, Abra, Portua eta Ezkerraldeko zein Eskuinaldeko ikustaldi paregabeez gozatzeko aukera izango dugu, paisaia industriala eta naturalaren nahasketa behatzeko aukera.

Bidearen azkenaldera Printzearen Gaztelua edo Gotorleku Zaharra geratzen da. Tamalez, XVIII. mendeko eraikin-multzo interesgarri hau (harresiak, luebakia, zubi altxagarria eta dorre biribila) egoera negargarrian dago.

AIZKORRI HONDARTZA

Galea lur muturrean bertan dugun aparkalekutik (ikus ibilbidea), oinezkoentzat prestaturik dagoen Galeako Bidea hasten da (harrizko baldosaz egina dago), laua eta oso erraza. Hala ere, guk nahiago dugu jendearen ibilian ibiliaz sortzen joan diren bidezidorrei jarraitu, labarretatik edo erlaitzetik hurbilago goazelako, eta beraz, bistak are zoragarriagoak izango direlako. Itsaso zabala ezkerrean dugula, gehienez ordu erdira, Aizkorri hondartza edo kalaren goialderaino iritsiko gara.

Euskal Herrian merezi duena baino askoz ezezagunagoa den hondartza basati honek lehenengoz ikustean txundituta utziko zaituzte. Eta itsasbeheran teatro natural erraldoi hau bisitatzeko aukera baduzue, itzultzeko irrikitan egongo zarete.

Gogorik izanez gero, uretaraino bidezidor batetik jaisteko aukera dago, eta berriz ere igo ostean, gure ibilera Sopelaraino luza dezakegu, Gorrondatxe eta Barinatxe (“Basatia”) hondartzak bisitatuz. Edo bestela, labarren gainean eseri, mugarik gabeko itsasoari begira olatuen zurrumurrua entzun eta gure kostaldeko beste mirari horietako bat behatuz, minutuak eta orduak pasatzen utzi ditzakegu...