Araba eta abertzaletasuna Konplejua atzo, etorkizuna gaur

Mahaikideak Mahaingurua

Abertzaletasunaz jarduterakoan, Bizkaia eta Gipuzkoan nagusi dela nabarmendu liteke. Ez ordea Iparraldean, Nafarroan edo Araban. Hala ere, gehienetan Nafarroako abertzaletasunaren gorabeherez egiten da berba, Hegoaldeko lurralde egituraketari begira, ekialdeko Euskal Herriak duen garrantziagatik nagusiki. Araban, abertzaleek 1979an lortu zuten lehenbiziz nagusigoa, baina iazko udal eta foru hauteskundeen ondorioz, PPk gobernatzen ditu Arabako Diputazioa eta Gasteizko Udala, Unidad Alavesaren laguntzarekin, eta sozialistek atea gurutzatzen lagundu ondoren. Abertzaletasunak, euskarak eta euskal kulturak Araban bizi duten egoera jorratu ditugu esparru desberdinetan lanean ari diren lau mahaikideekin, baina sarritan jo da ikuspegi orokorrak lantzera, Arabako errealitatea ezinbestean baitago lotua Euskal Herrikoarekin.

Lehenik eta behin, abertzaletasuna kontzeptu orokorra izanik, garrantzitsua litzateke bakoitzak abertzaletasunaz zer ulertzen duen jakitea. Ondoren, abertzaletasunak Araban dituen bereizgarritasunei hel diezaiekegu.

ALBERTO ANSOLA. Abertzaletasuna era askotan erabiltzen dugu, orokorki esateko, Araban eta Arabatik kanpo. Bi hitzekin egindakoa da: aberria eta zaletasuna. Bakoitzak bere aberria izango du, batzuek esaten dute bat baino gehiago badutela. Zaletasuna ere badugu edo badute, eta ni horien artekoa naiz. Baina beste batzuek esaten dute aberriaren zaletasuna galduta dagoela eta oso atzerakoia dela. «Zure aberria zein da? Mundu osoa» diotenak ere badaude, beraz. Eta gainera horiek oso aurrerakoiak omen dira. Ni beharbada hainbeste ez naiz izango eta pentsatzen dut gaur ere aberriaren zaletasun horrek baduela eragina gure munduan. Nahiz eta batzuek ezetza eman eta beste batzuek baietza, errealitatea hortxe dago, hemen eta beste leku batzuetan. Gainera, euren aberria mundu osoa dela diotenak ere, azkenean leku batean kokatzen dira. Nik nire zentzuan eta sentimenduan aberri bakarra izan dut beti. Sabino Aranak esaten zuena: «Euskotarren aberria Euskadi da». Nik zaletasun hori beti izan dut. Baina pentsatzen dut ez dela gizartea mugitzen duen gauza bakarra.

Beste gauza asko ere badago. Batzuek ekonomia hartzen dute ildo nagusitzat, beste batzuk aberria, baina jakinez aberria ez dela gizartearen mugimendua eta batasuna eragiten dituen bakarra. Badaude beste mugimendu batzuek eta errespetatu behar dira. Bestalde, nire aberriaren aldeko sentimendua, batasunaren aldekoa da: aberritasunak jendea bildu eta elkartu behar du eta ez zatitu eta banatu. Askotan, batek aberri bat sentitzen badu eta beste batek beste bat, harreman gatazkatsuak edo kooperatzaileak sor litezke. Nire iritziz, kooperatzaileak izan beharko lirateke. Aberritasunak badu muga bat: konfliktoarena. Adibidez, batzuek diote Jugoslavian abertzaletasunaren gehiegikeriak ekarri duela han gertatutakoa. Beraz, abertzaletasunak badu muga bat. Positiboa da batasuna lortzen duen neurrian, eta gatazka sortzen duen neurrian eztabaidagarria. Historian zehar arrazoi asko dago Arabako abertzaletasuna motelagoa izateko Gipuzkoan eta Bizkaian baino. Normala da, zibilizazioen arabera hona beste mugimendu batzuk gehiago iritsi dira eta. Gaztelaniaz honela esaten zen: «Araba es encrucijada de caminos», eta hori ez da esaten ez Gipuzkoan ezta Bizkaian ere. Eta normala da baita ere, aberritzat hartzen den edozein herritan, bere mugetan eta bere inguruan aberritasun ahulagoa izatea eta baita beste aberritasun batzuen presentzia egotea ere. Normalagoa da hori ertzetan gertatzea aberriaren bihotz-bihotzean baino.

Ez da harritzekoa Gipuzkoan euskal aberritasunaren muina egotea. Arabako abertzaletasuna, kolektibo bezala ikusita, motelagoa izatea eta euskal aberrritasuna sentitzen ez dutenak ere gehiago izatea normala den bezala.

IÑAKI RUIZ DE PINEDO. Ahuleziaren ildotik, abertzaletasuna zer da azkenean? Bi gauza bereiztu behar dira: batetik, herri baten identitatea, hau da, kultura eta herri gisa dituen berezko ezaugarriak; bestetik, abertzaletasuna, hau da, herri batek duen nahia politikoki nazio eran egituratzeko. Araban nortasun euskalduna beste lekuetan baino ahulagoa izan da eta da, eta hortik datorkio abertzaletasunarekiko ahulezia hori. Historikoki arrazoi ugari dago. Nik sarri esaten dut Euskal Herria tribu batzuk batzeko egitasmoa dela, eta oraindik ez dugu hori lortu. Araban bertan oso ezberdinak dira errealitateak. Nortasuna oso ahula izan arren, gero eta zabalagoa da arabarron euskaldun sentimendua. Ez oso aspaldi, gure etxean bagenuen osaba bizkaitar bat El vasco deitzen ziotena. Norbait Aramaiokoa edo bizkaitarra izanda, hemen Gasteizen vasco deitzen zioten. Hori orain 30 urte edo izango zen. Baina fenomeno kontrajarriak gertatu dira.

Aipatutakoa honela izanik ere, beti egon baita gutxieneko sentimendu bat erdi lo jendearengan. Nortasun horretatik sentimendu politikora esnatzea, abertzaletasunerako pausoa, 60-70eko hamarkadan gertatu zen. Beraz, abertzaletasun sentimendua era askotakoa izan daiteke. Garai batean Amigos del País ziren, país hitza erabiliz. Baina orain, nire ustez, abertzaletasuna honakoa da: herri bat gara eta bere osagai politiko guztiak dituen nazio bat izan nahi dugu.

HENRIKE KNÖRR. Hor badaude bi eremu: bat, Euskal Herri zaletasuna, vasquismoa deitzen dena. Bigarrena, nazionalismo edo abertzaletasuna. Zein da diferentzia? Bat izan litekela Euskal Herri zalea baina ez nahitaez proiektu politiko baten aldekoa. Beharbada ez du nahiko eratzea nazio independente bat edo Estatu bat. Aldiz, nazionalismoa hori da: muturreraino eramanda edo ez, baina egitura politiko bat izan nahi du. Kezkagarria ez da bigarrena Araban nagusi ez izatea, baizik eta lehenbizikoa nagusi ez izatea. Hau da, Araban abertzaletasun gehiago ez izatea deitoragarria izan liteke baina are kezkagarriagoa da Euskal Herri zaletasuna edo vasquismoa ez izatea. Horrek esan nahi du ez duela bere burua identifikatzen lurrarekin. Zergatik hori? Ahula kultura da. Eta gu ezer baldin bagara, kultur nazio bat gara.

Horrek esan nahi du hemen informazioa eta formazioa falta dela. Hori negargarria da, horrek esan nahi baitu 20 urte galdu dugula, gure esku izan baitugu hezkuntza, EITB, zenbait medio eta zenbait bitarteko... eta denbora galdu dugu. Edota besteak trebeagoak izan direlako gertatu da. Etsaiek dituzte medio gehiago eta ergelak ere ez dira. Etsaiekin jarraituz, hemen aspalditik dago korronte garbi bat: euskararen eta Euskal Herriaren etsaiek euskara, abertzaletasuna eta nazionalismoa indarkeriaren besalagun edo istiluekin lotuta agertu nahi dituzte, eta lortu ere lortzen dute. Egunkariak, irratiak eta tresnak badituztenez, jendeak zer egiten du: «Esos son los de las ikastolas, los que est n por ahí, los del euskara». Horren kontra zer egin behar da? Formazioa eta informazioa landu.

Gainerakoan, Gasteiz eta probintzia oso ezberdinak dira. Amurriotik eta Laudiotik Gasteizi buruz duten ikuspegia izugarria da... Arazoa are larriagoa da, ez baitezagun ahantz Gasteizen bizi direla lau arabarretatik hiru; alderantziz balitz, gaitz erdi. Ondorioak oso latzak dira.

IÑAKI MARTINEZ DE LUNA. Inportantea iruditzen zait Henrikek aipatutako ezberdintasuna: Euskal Herri zaletasuna eta abertzaletasuna. Batak, bigarrenaren oinarrian egon behar du. Baina lehenengoa ahula izanik, derrigorrez bigarrenak ere hala izan behar du. Eskerrak Francok Araba Vascongadasen barruan utzi zuela; Nafarroarekin egin bezala kanpoan utziz gero, orduan ez dakit non egongo ginatekeen.

Ahultasun kulturalaren arrazoi historikoak aipatu dira. Hori nabarmena da, Albertok esan duen bezala, kultura ezberdinen arteko elkargunea da Araba. Hori batetik, baina euskarak izan zuen beherakadak ere garrantzia du herri baten kultura eratzerakoan, euskararekin loturik zeuden hainbat ezaugarri kultural galdu baitziren. Dena dela, nazionalismo klasikoaren edo historikoaren zurruntasuna ere aipatuko nuke. Nazionalismoa beti definitu izan da kostaldeko kulturaren arabera. Berdegunerik ez zegoen lekuetan edo euskara hitz egiten ez zen lekuetan edo txapela oso handia erabiltzen ez zen lekuetan.... horiek bigarren mailako vascoak ziren. Henrikeren anaiak kantatutako «Araba zazpigarren alaba» eta horrelakoek mesede handirik ez digute egin. Gaztetan mendira joaten ginenean, jendeak zera zioen: «Esaten dute gu ez garela euskaldunak ez dakigulako euskaraz, eta eurek ez dakizkite euskal dantzak». Jendea minduta zegoen bazterketa zegoelako, ezarrita ziren parametro batzuen arabera abertzaletasuna mugatzen zutelako.

Bestetik, euskal abizenak kontuan hartzen dituzten dokumentuetan ez dira arabar abizenak inondik inora agertzen. Martinez de Luna bat edo Ruiz de Pinedo bat ez dago inondik heltzerik... Horrek kontrako jarrera sortu zuen. Abertzaletasun historikoa ez da trebea izan horrelakoak bereganatzen. Bilbotarrak veraneanteak ziren; haiek iritsi eta dena beraientzat zen. Gainera haiek ziren vascoak eta gainontzekoak maketoak, besterik gabe. Jendea oso minduta zegoen historia harekin. Bilbo aipatzen da, baina esparru zabalagoa izan liteke; Donostia eta eremu euskaldunetatik Araba bezalako lekuetara joatean, ez ziren saiatzen jendea bereganatzen, mesprezu egiten baizik. Bizipen pertsonalak hori adierazten dute behin eta berriz. Orduan, oinarrian elementu etniko kultural ahulak daude batetik; baina bestetik, abertzaletasun historikoa nahiko itsua izan da ezberdintasuna integratu ahal izateko.

Henrikek aipatu du hemengo kulturaren ahultasuna. Euskarak aspaldi ekin zion atzerakadari Araban. Egun hezkuntza eta abarrengatik berreskuratzen ari bada ere, Aramaio eta Legution mantendu izan da bakarrik antzinatik. Kulturarekiko atxikimenduak sortzen du abertzaletasuna, edo abertzaletasunetik dator kultura eta hizkuntzarekiko atxikimendua? Nola izan da Araban?

H. KNÖRR. Gure ezaugarriak ahuldu badira, hori hastapen txarra da. Euskararen inguruan, zenbakiak pozik egoteko modukoak dira, hezkuntzan eta abar. Behar bada, hizkuntzaren kalitateari ez zaio behar bezalako garrantzia ematen, baina tira!, gauzak ikaragarri aldatzen ari dira. Duela bi urte Agurainen eman nuen hitzaldi bat. Bertan gazteak zeuden, baina Udaletxetik deitua nintzen eta gaztelaniaz hasi nintzen. Bertako 25 gazteek, euskaraz emateko eskatu zidaten eta euskaraz ekin nion. Horrek esan nahi du gauzak asko aldatu direla. Dirudienez, gurasoen aldetik eta jendearen aldetik joera positiboa da, baina lehengora noa: barkatuko didazue politikan ibiltzen zaretenok baina politika gehiegi egiten da. Gure indarra batez ere kultur nazioan dago.

Politikaren gehiegikeria nozitzen dugu eta, aldiz, oinarrizko elementuak ez dira behar bezala kontuan hartzen. Eman dezagun, Gasteizen, Gasteizko festetan edo San Prudentzion ez bada, ez dago euskal dantza ikusterik. Edozein lekutara zoaz eta baduzu Etnografia Museo bat. Araban, zorionez, egitasmo pribatuak eraginda badago bat, txikia baino polita. Arkaxonerako bidean badago Landetako Museo bat. Hemen ez da horrelakorik eta haurrek ezin dute ikusi nola bizi ziren gure arbasoak, hizkuntza... Oinarrizko elementu horiek behar dira. Esango didazue iragankeria egiten ari naizela, iraganzalekeria... baina horiek dira gure oinarrizko elementuak. Ni ez naiz arte modernoaren kontrakoa, baina hori ere badago. Iñaki Martinez de Lunak aipatu du abertzaletasunaren corpus ideologikoa aski ahula dela. Eta askotan agertzen da konplexuarekin. Foruek Madrilekin berdinetik berdinera aritzeko eskubidea ematen ziguten. Hori da orain ikusten ez duguna, eta guk onartu behar dugu zenbait gauza ez dakit zeren izenean. Horregatik diot oraindik ez dela lortu corpus ideologiko bat behar bezala egokitzen, aberasten... Eta horrek eragin handia du.

I. RUIZ DE PINEDO. Ados kultur arloko hutsuneaz diozuenarekin. Are gehiago, euskararen aldeko apustua egin dugu baina honek beste kultur adierazpenak baztertzera eraman gaitu, folkloristak-edo liratekeenak. Horrek izan du bere eragina. Baina Henrike Kn"rrek aipatutako politikaren nagusikeriarekin batera, espainolismoaren gorakada etorri da. Beraz, euskal kontzientziak eta abertzaletasunaren gorakadak izan dute eragin bat. Ez da berezko gorakada bat. Gasteizen ditugun irratiak, D eta B ereduan izandako aurrerakada eta abar zabal batek eragin du hori.

Erreakzio bat sortu da honen inguruan, ezkutuko borroka askotan, eta beste askotan azaleratu egin dena. Nik esango nuke orain erreakzio momentuan bizi garela. Azken hauteskunde kanpainan etorkinei zuzendutako mezua, «Hacer las maletas» ospetsu hori, ez zuen inork sinesten baina tresna diskurtsibo gisa erabili zen erreakzio bat azaleratzeko, espainiar kultura gutxitua sentitzen delako. Tête ... tête une batean gaude, tentsio egoera batean. Mugimenduan gaudela, alegia, eta ez momentu estatiko batean.

H. KNÖRR. Horri erantsi behar zaio Ermuko Izpirituarekin etorri zena...

I. MTZ. DE LUNA. Dena dela, halako mezuak onartu egiten ziren jende mota baten artean. Nik ezagutu izan dut, eta ez joan den urtean Lizarrakoa antolatu eta gero. Lehendik ere, duela 6-8 urte eta Gipuzkoan bertan, etorkin batek honela botatzen zuen bilera batean: «Ni kanpotarra naiz, bertakoa banintz botoa emango nioke HBri edo PNVri. Baina kanpotarra izanik nola emango diet botoa bertakoei, ea irabazi eta etxera bidaltzen gaituzten?». Hori orain zortzi bat urte eta ez zegoen gaur dagoen presiorik. Hala ere, jende horrek beti du kezka bat barruan: zer gertatuko litzateke gurekin nazionalismoak goraka eginez gero? Indenpendentzia lortuko balitz?... Lizarrakoa gertatu eta gero, soslai abertzale gabeko beste talde batean -kaleko jende arrunta eta ez oso politizatua-, kezka bera agertzen zen: «Orain Lizarra eta abar.

Independentzia lortuko balitz, zer gertatuko litzateke gero? Abertzaleak ez garenokin zer?» Arrakastatsua izan da mezu hori beldurraren mezua delako. Eta Araban abertzale gutxiago dagoenez, errazago sartzen da horrelako diskurtsoa. Baina ezin dugu ahaztu, nazionalismoa, beste ideologiak bezala, unibertso sinboliko bat da. Horrek esan nahi du horren arabera interpretatzen dela errealitate guztia. Abertzale bazara Euskal Herriaren izenean ikusten duzu dena. Baina ez bazara, Espainiaren ikuspuntutik ulertzen duzu, eredu kontrajarriak dira: «Hauek irabazten badute, gu kanpora». Albertok hasieran esan duen bezala, internazionalistek ere hankak nonbaiten jarrita dituzte, internazionalismoa aireaz ez da elikatzen. Egongo dira bakan batzuk oso anarkistak edo oso konbentzituak direnak, baina gehienak bata edo bestearen alde dira.

Hala ere, pixka bat Iñaki Ruiz de Pinedok esaten duenaren kontra, harritu egin nintzen duela urte eta erdi hauteskundeen emaitzak begiratzen hasi nintzenean. Espainolisten gorakadarekin, abertzaleen boto mailarekin kezkatzen hasi nintzen. Hori, jakina, abertzaletasunaren indarra neurtzeko modu bat, agian ez perfektua baina modu bat da. Azken hogei urteetan abertzaletasunak ez du aurrera egin eta hori, nagusi izatea iristea nahi duen edozein planteamendurentzat oso kezkagarria da. Geldirik daude. Araban ez hainbeste, hain zuzen. Araban adin bateko jendearen arteko abertzaletasuna ahulagoa zen Gipuzkoako eta Bizkaikoarekin alderatuta. Datuetan, 12 edo 13 puntu gutxiago botoetan.

Kontua da 40 urtetik beherakoen artean ez dagoela aurrerapenik, abertzaleen kopurua bere horretan mantentzen da. Ez du aurrera pausorik ematen. Hori ez da azkeneko espainolisten gorakadaren ondorioa bakarrik, ez da bakarrik erreakzio-akzio-erreakzioaren ondorioa. Hori tartean egon daiteke. Ziur nago espainolisten bultzakada honek atzera egingo duela beraien eredua ahultzen denean, bitartean ez bagaituzte jipoitu eta txikitu. Baina ez da hori bakarrik. Nik uste nazionalismoan badagoela ahulezia bat. Azterketa behar da: zein planteamendu egin behar den, zein eredu dauden... Francoren garaian ilusioa pizteko balio zuen eredua bazen ere, Franco hil eta bost urtetik aurrera izan da desenkantua, geldialdia, blokeoa... Ez da aurrerapausorik eman.

Datu historikoak kontuan hartuta, lehendabiziko aldiz 1979an izan zen nagusi indar abertzale bat Araban. Bizkaian 1917an eta Gipuzkoan 1933an izan ziren garaile lehenbiziz. Historian zehar abertzaletasuna Araban atzera geratu da, baina aldi berean aurreratu ere asko aurreratu da euskara eta euskal kulturari dagokienez (1970ean 2000 euskaldun ei ziren eta gaur egun 40.000 inguru daude). Azken urteetan agian desenkantu bat dago, baina abertzaletasunak asko egin du aurrera azken hamarkadetan Araban...

A. ANSOLA. Gauza bat zaila egiten zait niri... Ez da hain erraza abertzaletasunaren mamia gauza zehatzetan finkatzea eta ondoren herri agintariak beren politika horretan oinarritzea, gako horietan asmatzeko eta eragina sortzeko. Hemen asko aipatu da kultura gehiago egin behar dela eta politika gutxiago. Historian zehar datu asko dago. Batzuk diote abertzaletasuna kulturaren ondorio dela, edo kulturaren mamian dagoela abertzale izatea edo ez. Orduan, kultura zer den jakin beharko genuke, nola aldatzen den jakin beharko genuke, eta horretara jo beharko genuke gure indar guztiekin kultura hori aldatzeko. Batzuek alde batera aldatu nahiko lukete, beste batzuek bestera, baina bakoitzak bere aldera. Baina ez dago hain garbi. Nazio asko dago kultura dutenak bere mami nagusitzat. Baina alderantziz ere asko dago, politika bidez, nazioa eta kultura egin dutenak.

Europako Mendebaldean Estatu guztiak politikoki eratu dira eta barnean dituzte etnia eta kultur mordoa; eta ez dute inoiz sentitzen abertzale ez direnik, adibidez Frantzian edo Alemanian. Beren baitan dituzte etnia eta kultura ezberdinak, politika bidez nazioa egin dute eta gaur aleman edo frantses sentitzen dira. Era askotako nazioak edo abertzaletasunak daude. Batzuk kulturatik etorritakoak, baina beste batzuk politikatik. Gure inguruan, esaterako, Estatu-nazioak politikatik etorritakoak dira: Estatu bat egin da, eta indarra erabiliz nazio bat egin dute, kultura bat sortu dute...

H. KNÖRR. ...Konparatzekotan ez Frantziarekin, Finlandiarekin konparatu behar duzu, baina Frantziarekin ez.

A. ANSOLA. Edozeinekin, Europako Batasunean dauden hamabost estatuetan ez dago ez etnia bakar bat ezta kultura bakar bat ere nazioa egin duenik.

Bigarrenik, euskara erabiltzen da, bai, baina ez dut sinesten, euskararekin edo hizkuntzarekin -espainolek espainolarekin, euskaldunok euskararekin, frantsesek frantsesarekin- nazio bat egiten denik. Ez dut esaten ez duenik garrantzirik baina ez da nazioa egiten. Mutiko nintzenetik ezagutzen ditut euskaraz nik baino hobeto zekitenak, eta oso berandu konturatu naiz, orain ikusi dut, Franco hil, politika zabaldu eta demokrazia iritsi denean, Franco baino espainolagoak direla. Eta euskaraz izugarri ondo egiten zuten, gure Euskaltzainek baino hobeto.

Hirugarrenik, Araban konplejua dagoela eztabaidatzen da. Baina irakur ezazu historia pixka bat... Euskal abertzale sakonenetakoak Araban sortutakoak dira. Beraz, ez dut ikusten gauza zehatz bat agintea duenari esateko, arrakasta horietan dagoelako bata edo bestea egin behar duela. Araban esan dira halakoak. Nik hamabost urte eman ditut jendearen artean, eta badut esperientzia. Gasteizen adibidez, nahi duzuna egin dezakezu: nazioa kultura dela pentsatu, hizkuntza dela, politika dela... nahi duzun tresna erabili edo guztiak batera. Gasteiz bitan zatitua dago gutxi gorabehera, eta hor ez dago beste pentsamolderik sortzerik. Mugimendu bat egiten duzunean, hizkuntzan edo hizkuntzatik kanpo, dantzan txapela kenduz edo ez, ileduna izan edo ez izan...berdin da.

Abertzale ez direnek pentsatzen baitute hemengo jendearen mugimendu guztiak euren kontra doazela. Ez dakit horri zein izen ipintzen zaion. Baina botoa ematerakoan, beti beren defentsan jokatuko duela uste dutenari emango diote botoa. Ez da ez ezkerreko, ezta eskuineko ere, beren izakera defendatuko duena baizik. Zertan datzan izakera hori? Kulturan, hizkuntzan? Ez dakit.

Euskal Herrian gaur egun abertzale sakonak dauzkagu, publikoki konpromisoa hartu dutenak, euskaraz ez dakitenak, eta euskal abertzaleak dira. Gehienak! Gure lehendakaria adibidez! Neuk ere askotan pentsatu dut nondik sortuko nuen mirari hori, eta kulturako jakintsuetara jo ere bai, Kn"rr jaunarengana adibidez, baina ez dut sekula sugarretatik atera nola demontre erabakitzen den hau! Askotan pentsatzen nuen: «Gipuzkoan jaio izanak zerbait ematen al dit?». Hizkuntza, euskara ikasteko erraztasuna, arabar `normalak' baino errazago izan dugu jatorriz etorri zaigulako. Baina ikusi dudanean euskaraz ni baino askoz hobeto egiten dutenek Espainia sutsuki defendatzen dutela... «beno, hori ere ez da», esan diot nire buruari.

Arabarrek hainbat kulturen nahasketa izan dute. Historian beti gertatzen da muga aldera daudenak nahasketa gehiago jasaten dutela. Hala eta guztiz ere, ezagutu ditut abertzale arabarrak abertzale gipuzkoarrak txiki uzten gaituztenak. Orduan, hor beste zerbait badago, baina teknikoki esateko oso gauza zaila da. Horregatik, liburuetan ezin daiteke erraz idatzi eta unibertsitatean ezin daiteke irakatsi: sentimenduak dira. Zer da sentimendua? Zerk eragiten du sentimendua? Zerk sortzen du? Zerk mamitzen du? Zerk gehitzen du? Nik ez dakit, eta entzuteko zain nago beti.

I. MTZ. DE LUNA. Azken finean zuk sentimendu hitzarekin definitzen duzuna, norberak bere inguruneari buruz daukan ulermena da.

A. ANSOLA. Baina hizkuntza ez da hori. Erdaldun asko dauzkagu oso abertzale direnak eta euskaldun asko oso espainolak. Gipuzkoar asko espainolak direnak eta arabar asko euskal abertzaleak direnak...

I. MTZ. DE LUNA. Esana dago. Zuk aipatzen duzun sentimendu hori da errealitatea ulertzeko modu bat. Eta errealitatea ulertzeko daude ideologiak, sinesmenak... Batentzat inportanteena gizarte klaseak dira, marxista delako eta guztia klase borroka ikuspuntutik ulertzen duelako; beste batentzat, aldiz, erlijioa da garrantzizkoena, nire gurasoentzat bezala, eta beti arituko dira «Jainkoak nahi badu»... Guztia ulertzen da horren arabera. Araban jaiotako askorentzat ikuspuntu inportanteena Espainia izango da, eta orduan euskara ez zaio hainbeste interesatuko, espainola izateko ez duelako behar. Edo Erregea onartuko du arazorik gabe... Abertzale batentzat, berriz, beste ikuspuntu batetik abiatzen denez, guztiz kontrakoa.

A. ANSOLA. Barkatu, baina nire aldamenean dut Iñaki Ruiz de Pinedo. Aspalditik ezagutzen dut, 25 bat urtez bai gutxienez. Ez zekien txintik ere euskaraz, oker ez banago. Eta abertzalea zen, orain beste edo gehiago. Arabarra ere bai, eta berea ez da kasu berezia, asko daude.

I. MTZ. DE LUNA. Alberto, hori tranpa egitea da. Zuk datuak eta pertsonak hartu eta konparatzen badituzu, beti ere harreman estatistiko estua agertzen da abertzaletasuna eta euskararen artean. Parametro horretatik joz, adibidez, Azken hiruzpalau hamarkadetan, abertzaletasuna euskalduntzearen aurretik joan da Araban. Baina horrek badauka beste kontzeptu bat ere. Araban euskaldun komunitatea ez da oso handia, baina euskararekiko atxikimendua duen komunitatea bai. Hor bereizi behar da hizkuntz komunitatea, hemen urria da ahula dena; bestetik, euskararekiko atxikimendu komunitatea kontuan hartu behar da, nahiz eta euskalduna izan ez, euskara baloratu, berreskuratu nahi duena. Hori kontuan hartzekoa da.

A. ANSOLA. Bihotz txarreko galdera bat egingo dut. Denok euskaldun izango bagina, abertzaletasuna finkatuta egongo litzateke? Nik ezetz pentsatzen dut.

H. KNÖRR. Errealitate handia da Euskal Herrian, Ipar eta Hego leialtasun bikoitza. Iparraldean, hemen bezala, leialtasun bikoitza duen jende asko ezagutu dut, batere konplexurik gabe bizi dena, behar bada denbora luzean ezkutatuta bezala egon badira ere. Frantsesak sentitzen dira baina errotik dira euskaltzaleak edo Euskal Herri zaleak, eta gainera politikoki gaizki ikusia dago hori. Sentimendu bikoitz hori duten idazleak ere ezagutzen ditut.

Nafarroan ere, ezagutzen ditut Euskal Herri zaleak diren nafarrak, leialtasun bikoitzekoak. Albertok aipatutako bigarren kontuari helduz, funtsean zer dago Euskal Herriarekiko atxikimenduan? Multzo bat dago. Ez dut esaten eta ez dut esango inoiz hizkuntza denik. Baina jendearen atxikimenduan gauza asko dago. Alde batetik, tradizio bat, lehen forua zena; nik askotan esaten dut Autonomia foruaren sinonimoa dela. Gero kultura dago, noski. Hau ere konplexua da, pentsakera da eta historia... Eta gero hizkuntza. Honek guztiak egiten gaitu ezberdin. Gehiago Hegoaldean. Iparraldean posible baita frantses sentitzea besterik gabe eta frantses kultura izatea. Hegoaldean ikusten dugu, berriz, jendea dela arrunki autonomizalea. Berriz esango dizut, Alberto: ezin dira konparatu Euskal Herria eta Frantzia. Konparatzekotan Finlandia aipatu behar da. Mendeetan Suediaren azpian egon zen Finlandia, gero 1809an Errusian sartu zen eta Errusiako iraultza arte bere baitan egon zen. Barruan kultura lan izugarria egin zen eta gero nazio independente bihurtu. Nik ez dut sinesten kontrako bidean.

A. ANSOLA. Ez didazu ondo ulertu... Egun Europako Batasunean dauden Estatuak, hau da, aginte egiturak, politikoki sortuak izan dira denak. Finlandia ez dago Europako Batasunean, eta beste kasu bat da: kultura bidez egin den Estatua. Bietakoak daude. Baina Mendebaldeko Europan gehiago dira politikoki Estatuaren `indarkeriaren' arabera egin direnak, beste aldekoak baino. Hemen inork ez du gure artean ezer aipatzen: Alemania beti horrela izan balitz bezala, Erresuma Batua beti horrela izan balitz bezala edo Italiak kultura bakarra balu bezala... Ez da egia! Espainian ere ez dago kultura bakarra. Ea berdinak diren andaluzak eta galiziarrak, edo extremeñoak eta gaztelarrak. Espainiarrak dira baina ez dute kultura bakarra. Orain 200 bat urte Estatu bat sortu zen eta horren arabera dirua, armada, polizia eta abar eratu ziren, eta hala ere ez dago kultura bakar bat. Inork ez du zalantzan jartzen hori. Zalantzan jartzen dena euskaldunena eta katalanena da.

Berriro goaz goi mailako eztabaidetara eta ondo daude, oinarria dira, baina behera jaitsi behar da eta Arabako errealitatean horiek guztiak nola ikusten diren aztertu. Egitura politikoez aritu zarete eta Gernikako Estatutua onartu zenetik, Gasteiza Jaurlaritza eta hiriburu izendapen ofiziala etorri dira, besteak beste, horrek dakarren guztiarekin. Zein izan da hogei urteetan horien eragina Araban?

I. RUIZ DE PINEDO. Ondorio asko izan dira. Etorkinen mugimendua aztertuta, autonomiaren aurretik jende asko etorri zen Gipuzkoatik, Bizkaitik eta Nafarroatik, baina Burgostik, Madrildik eta Espainiatik ere bai. Gero etorri ziren Jaurlaritza eta abar. Lapiko handi bat dago, beraz, eta hor barruan dena nahastuta. Hori aztertuta ikusiko dugu, adibidez, nondik datorren UAren fenomenoa eta ikusiko dugu Nafarroako UPNkotik zein desberdina den. Lakuan egitura politiko euskaldun bat sortzean, sektore batzuek kontzientzia nazionala zerbait naturalago bezala hartzen dute. Beste sektore batzuek, ostera, «lo vasco» inbaditzera datorrela pentsatzen dute. Espainiako inmigrazioa oso lotua dago bigarren erreakzio horrekin. UAren fenomenoa ez da Arabako fenomenoa, Gasteizkoa baizik, eta bere hauteslegoa inmigrante espainiarraren botoarekin osatua dago, batez ere Gasteizko auzoetan biltzen dena.

EAEko azken hauteskundeetan «Alava como Navarra» esaten zuten.

I. RUIZ DE PINEDO. Esaten da baina sozialki oso desberdina da, lehen aipatutako lapikoan bakoitzak bere identitatea sortzen du, horretarako bi esparrutara joz, Espainiakora batak eta euskal sentimendura besteak. Abertzaleen artean, batzuek bat egiten dute egitura berriekin eta beste batzuek, hori nahiko ez dela irizten diote. Hor kokatuko nuke izandako eragina, positiboa eta negatiboa izan den azterketan baino.

A. ANSOLA. Gobernua etorri zenetik, datu ekonomikoen arabera, Araban ez dago kexatzeko arrazoirik. Eta hartzen badituzu beste zerbitzu batzuek ere, hezkuntza eta abar, zenbakiekin neurtu daitekeen gorakada egon da. Sentimenduen aldetik, ordea, bada beste ikuspegi bat: «gobernu hori Kantauritik dator, ni kanpora botako nau» eta horrrelakoetan oinarritua. Gobernua hona etorri zenean, Gipuzkoan eta Bizkaian baino zerbitzu publiko askoz hobeagoa zegoen; historiako datuak hor dira. Baina txarrera ez da joan, hobera baizik. Dena den, gobernuaren kontu horrekin, «euskaldunak direla» eta halakoak erabiliz, sentimenduak sor daitezke sentimenduak dauden lekuan. Niretzat Haider ez da txarra, txarrena da Haiderri hainbeste boto ematea.

I. MTZ. DE LUNA. Jaurlaritzaren etorrerak ondorio bikoitzak izan ditu. Abertzaletasunaren inguruan jende gehiago bildu da, eta horrek kontrakoengan susmo txarrak piztu ditu. «Eusko Jaurlaritzan Bilbokoa edo kanpokoa ez denak ez du lanik egiten» eta horrelako interpretazio maltzurrak xelebrekeriak dira. Abertzaletasuna eta euskal komunitatea sendotzen eta sortzen lagundu izan duela uste dut. Ez Jaurlaritzak berez, hortik sortutako hezkuntza sistema oso garrantzitsua izan da euskaltasunari dagokionez. 60ko hamarkadan etortzen zen euskal jendea erdal eremuan sakabanatzen zen. Baina hezkuntza dela eta, irakasle euskaldun asko etorri da eta horiek ez dira galdu. Horiek, bertako euskaldunak komunitate batean txertatzen lagundu dute.

Horrez gain, eta Alberto guztiz bat ez badator ere, abertzaletasuna horri lotuta dagoenez, horrek abertzaletasunaren alde jokatu izan du. Gaur egun bertsolari saio bat antolatzen da eta zenbait jende biltzen da, nagusiki gaztea gainera; ni gaztea nintzenean hori ezinezkoa zen.

A. ANSOLA. Ni Francoren hezkuntza sarean hezitakoa naiz goitik behera. Euskara guztiz debakatua zegoen, ni nahiko heldua eta zaharra egin nintzen euskara askatu zenerako, ahaztu ere asko egin nuen... eta ez ninduten aldatu. Horregatik diot hezkuntza lagungarria izan daitekeela, baina zalantzan dut nahikoa izan daitekeen. Kezka bat dut, eta badakit ni kokatuta ez nagoen beste alderdi batzuk agertzen dutela hau, eta galdera bezala botatzen dut: gure nahia eta pentsakera gauzatzeko, euskara, politika, erakundeak... ondo joango balira, zer izatea nahiko genuke? Nahi dugu Estatu bat? Nik pentsatzen dudan helmuga hori ezin da lortu, gauden estatuak gure burujabetasuna onartzen ez badu. Nik nahi dudan helmugara heltzeko, burujabetza behar dugu, ez helburu moduan, tresna moduan baizik. Bestela ez dut ikusten.

Gaur egun, estatuek lehen baino muga gutxiago izango dute, baina, kontuz, oraindik ere estatuak indartsuak dira, oso indartsuak! Estatu espainiarrak eta Europako Batasunak gugan duten eragina, guk egin dezakeguna baino askoz indartsuago da. Gu hor ari gara, goizetik gauera euskalduntxo bat gehiago dugula kontatzen, baina ipuina ez dago hor, beste leku batean dago.

I. RUIZ DE PINEDO. Jakina, ez gaude lainoetan, eta hutsunean zerbait sortzen. Historia baten ondorioak sofritzen ditugu eta haren seme-alabak gara. Abertzaletasuna ez da automatikoki sortuko, baina hizkuntza eta hezkuntzarena oso salda hona da baldintza kultural batzuk sortzeko. Errazagoa da topatzea abertzaleak giro euskaldun batean, erdal giroan baino. Eta errazagoa da euskalduntasuna eta abertzaleak Arabako iparraldean topatzea, hegoaldean baino. Hori hezkuntzarekin lotua dago, baina baita memoria historikoa eta sare sozialarekin ere. Araban nazional-katolizismoa heldu zen lekuaren arabera, hor ikusten dira mugak oso garbi. Eta 40ko eta 50eko hamarkadatan izandako irakasleen arabera, kulturalki nabaritzen da euskalduntasuna mantentzen den ala ez; hamar kilometrora dauden bi herri erdaldunetan hori nabaritu egiten da.

H. KNÖRR. Gayarre antzokian 1932an gertatutakoa aztertzea oso interesgarria da. Lau probintzientzako estatutu bat onartzeko egindako bozketan, zein ziren alde? Askotan erdaldunenak. Eta zein kontra? Askotan euskaldunenak, Nafarroako mendialdea, Bizkaian Izurtza... Baina gauzak aldatu dira eta hizkuntzak, proportzionalki, garrantzi handiagoa du gaur egun.

Eta UA zergatik? Hor daude karlista zaharrak. Frantzian IV. Errepublika sortu zenean, 1925ean, eskuina kokildua zegoen, bestela Petainzalea zela esango ziotelako. Frankista ohiei ere antzerakoa gertatu zaie, baina gero poliki-poliki atera dira. Gasteizko fenomenoa da baina UAkoak ez dira etorkinak bakarrik. Gasteizko klase ez dinamikoek ere horra jo dute, gazteak zetozela eta beren boterea kolokan zegoela ikusita. Halako pentsakera zen: «garai batean nire semea kutxan edo diputazioan jartzen nuen, eta orain zer?». Eta ikaratu egin ziren. UAkoak beren astakeriak botatzen hasi zirenean, horrek erantzun egoki bat behar zuen eta hor komunikazio politika eskasa egin zen. Nik ekonomiaz gutxi dakit baina argi dago Araban zegoela industriarik modernoena eta bertan egiten ari zirela inbestimendu handienak, eta horren berri ez da ematen. Ez da egin benetako komunikazio eta informazio politika bat.

A. ANSOLA. Galdera bat egingo dut. Espainiako Gobernuak informazio politika ona egin al du? Espainiarrak espainiar sentitzen ziren eta orain ere bai.

Dena den, ez da Gobernu espainiarraren komunikazio politika aztertzeko unea.

I. MTZ. DE LUNA. Ez, baina garrantzitsua da. Politikan daude hainbat esparru: ideologikoa, alderdien arteko harremanena, esparru instituzionala, gizarte esparrua, borroka armatua... eta iritzi publikoak botoa ematerakoan duen garrantzia kontuan hartua, hor dago komunikazio esparrua. Eta, alderdietan sartu gabe, abertzaleok ez gara azkarrak izan komunikazioaren eremuan. 82an PSOE gobernura iritsi zenean, komunikazio politika oso ona izan zen bolada luze batez; gero beste kontu batzuk izan zituzten. PP ere ona izan da komunikazio estrategian.

A. ANSOLA. Espainiar ez dena espainiar bihurtzen al dute komunikazio politikek?

I. MTZ. DE LUNA. PPk eta PSOEk batetik, eta abertzaleek erabili dituzten komunikazio politikak oso desberdinak izan dira. Agian gure nortasunean dagoen ezaugarri bat izango da. Ni ibili naiz abertzale batzuk komunikazioaren beharraz konbentzitzen eta «ez, ez, ondo egiten badugu jendeak jakingo du». Inondik inora. Adibide bakarra jartzen nien: enpresari batek, esate baterako, gauzak ondo egin eta saltzera ateratzen ez bada, zer egingo du? Enpresa itxi. Politikan berdin. Abertzaletasunak oso gaizki komunikatu ohi du, eta hortik dator bere geldiunearen arrazoi bat.

Zehaztu dezagun. Iazko udal eta foru hauteskundeekin, Arabako abertzaletasunak, seguruenik aukera ona galduko zuen, gizartera begira komunikazio tresna ezinhobeak galdu ditu eta: Gasteizko Udala eta Arabako Diputazioko gobernuak. Hilabete batzuk besterik ez dira, baina nabaritu izan al da hori Gasteizen eta Araban?

E. KNÖRR. Bada, ez. Sei eta huts irabazi nahi zuten, eta sei eta bost -edo lau- irabazi dute, eta orduan ezin dute beren politika egin. Udaletxean eta diputazioan aurrekontuak geldirik daude oraindik.

I. RUIZ DE PINEDO. Hala da bai. Lehenbiziko unean abertzaletasunarekiko porrot bat zela pentsa zitekeen, ekimenetan geldiaraziko zituela eta abar. Baina, aldi berean, errealitatea zein den ere azaleratzen du. Dena den, komunikazio ahalegin izugarriarekin, ilusiozko irudi bat saltzen ari dira; ez dakidana da horrelako egoera batek denboran zer iraun dezakeen. Nik ez dut egundoko porrot gisa hartzen, gizartea duela urtebete eta orain berdina da eta. Errealitate elektoralak zikloak ditu, ekonomia bezala da, eta ziklo ahuletan ongi jokatzea ziklo oparoetan ongi jokatzea bezain garrantzitsua da.

H. KNÖRR. Argi dago, adibidez, PSOEk nola ikusten dituen gauzak; haientzat, Araban eta Nafarroan dago arazo nazionala. Hemen eta Nafarroan, abertzaletasunaren aurka presa bat jarri behar da eta horretarako eskuindarrekin aliatzen dira. Nafar sozialista zenbait ezagutzen dut eta harrituta daude, «gu ezkertiarrak izanik horiekin?».

I. MTZ. DE LUNA. Lehen Albertok garrantzia ematen zien Espainiako komunikabideen indarrari, eta zuk (Henrike) indar espainolistek abertzaletasunaren aurka egiten dutena aipatu duzu. Kontuan hartzekoak dira, baina ni kezkatzen nauena da hemendik aurrera proiektu propioarekin zer gertatuko den. Enpresa batean, politikan... kontua ez da merkatua nola dagoen, merkatuari begira zu zeu nola zauden baizik. Suarez porrotera joan bazen ez zen beste inoren iaiotasunagatik eta bai bere alderdiak eztanda egin zuelako.

A. ANSOLA. Nire iritziz, gaur Estatutuarekin dauzkagun ahalmenak ez dira nahikoak. Hemen aipatzen direnak hezkuntza, hizkuntza eta abar ez dira negatiboak, positiboak dira. Baina tresna batzuk bakarrik dira. Lotura beste bat da, Estatua ere komeni da. Iñaki Martinez de Lunak arrazoi du baita ere: Francok gauza bat esaten zuenean nik beste aldera pentsatzen nuen. Aholku hori sarritan eman zidaten politikan, sozialistek modu batean pentsatzen bazuten nik beste aldera pentsatzeko, horrela seguru asmatuko nuela eta. Hemen ere bai, norbait zerbait saltzera datorrenean, eta gainera merke, defentsa erreakzio bat sortzen da. Baina lehendabiziko gakoa oraindik ez da erabaki: Estatu espainiarra ez zen egin behar gaur eginda dagoen moduan, Estatu autonomiko unitario moduan, Estatu konfederal moduan baizik. Horren arabera datoz gero gauza asko. Orduan ados egongo nintzake hezkuntza eta beste hainbat gauza lantzearekin. Estatu horrek, burujabe delako, kontrol neurriak izango lituzke bere baitan, baina Europako demokraziaren kontrola ere izango luke, nahiz eta Estatua izan. Araban ere honek badu eragina: berogailua hari gara jartzen eta ate guztiak iparraldera irekita dauzkagu. Horrela ez dago hau berotzerik! Eta gero esaten dizute gauzak askatasunaren arabera egin behar direla. Bai, noski. Akaso Frantzia, Erresuma Batua, Alemania, Italia... ez dira askatasunaren arabera egin? Norbaitek zalantzan jartzen ditu Estatu egin direlako? Bekatu handia egin al dute Estatu izateagatik? Inork ez du ezer esaten. Horiek oso demokratak dira. Baina guk eskatzen badugu... hori bekatu handia da!

Ni ados nago hemen aipatu diren gauzekin, hezkuntza, hizkuntza, gizarte harremanak, komunikabideen eragina... Tresna hauek nahikoak dira Fragak esaten zuen «sano regionalismo» hori izateko. Gehiagorako ere bai, zeren hainbeste komunikabide dauzkagu, ezen norbera bihotzak eskatzen dionaren arabera, euskaldun, erdaldun edo frantses sentitu ahal izango da.

Baina nazioa egitea nahi badugu gainera, tresna horiez gain, beste zerbait behar dugu: Estatu batek dituen eskumenak behar ditugu. Ezin dugu orain Irlandan gertatu dena egin: «Ez zaretela ados jartzen, neuk kentzen dizuet zuen autonomia. Hori da autonomia, goizetik gauera kentzen dena lege baten bitartez! Zer autonomi da hori? Nik pentsatzen dut hemen gauza interesgarri asko dagoela, baina horiekin batera eta horiek baino lehenago etorri behar dena: eurek dituzten ahalmen berdinak izatea.

H. KNÖRR. Zuk diozu Estatutua gainditu behar dela. Ados. Baina nire ikuspegitik hori ez da aski. Adibidez, unibertsitateko laugarren mailako klase batean, hau da, datorren urtean Euskal Filologiako profesionalak izango direnekin, Kontzertu Ekonomikoa zer den galdetu izan dut, eta hogeita hamaseitik bik bakarrik zekiten zer zen. Baina nora goaz, Alberto? Zu ari zara aipatzen Estatutua... Baina lan ikaragarria egin behar da: informazioa eta formazioa. Erakutsi nondik gatozen, nola dagoen hari bat, hari horrek nola duen izena, forua, eta erakutsi, hemen Araban gaudenez gero, nortzuk ziren errandarrak, liberal-foruzaleak, karlistak... Hori egin gabe...

A. ANSOLA. Beste gauza bat. Esatera noanaz oso seguru ez nago, historiako gauzez irakurketa ugari egiten direlako. Baina gauza bat ikusi dut. Jo dezagun Estatu bat eraiki nahi dugula. Nori galdetu behar zaio hori? Espainiari? Frantziari? Gure herritarrei? Gure noizko herritarrei? Gaur Espainiatik etorri diren guztiekin edo ez? Hor sekulako tranpa dago. Estatuak eratu diren lekuetan ez dute hori egin hauteskundeen bitartez. Politiko batzuk ados jarri dira, eta «tori, hauxe da Estatuaren Konstituzioa». Amen. Bai, erreferenduma hor dago, baina badakigu erreferenduma nola saltzen den.

I. RUIZ DE PINEDO. Estatu garaileez hitz egiten ari zara. Gu herri galtzailea gara. Txikitu egin gara. Egoera honetatik ateratzeko buelta eman behar zaio, eta balore demokratikoekin egingo da hori. Militarki ez dugu lortuko. Gure Ertzaintza ez da joango mugetara eta bertan itxiturak jarri.

H. KNÖRR. Ez Ertzaintzak ez besteek...

A. ANSOLA. Demokratikoki baina politikoek egindako akordioarekin. Baina ez hauteskudeen bitartez...

Etorkizunari begira, zein klabe interesgarri ikusten duzue Araban abertzaletasunak bere presentzia areagotu dezan?

H. KNÖRR. Niri, 2.000. urteko San Valentin egun honetan, Euskal Estatua ez zait interesatzen. Orduan zer interesatzen zait? Barrutik oso ondo lotutako euskal gizarte bat, oso garbi daukana zein diren lehentasunak eta ondo dakiena nondik datorren, besteak beste Kontzerto Ekonomikoa zer den dakiena, hizkuntzaren eta kulturaren berri dakiena. Gero berez sortuko da, etorriko da etorri behar dena. Zazpiak Bat, oso polita da baina oraingoz marko kultural bat izan behar da. Hortik hasiko dira lotura politikoak... Hala ere, oraingoz, ni oso beldur naiz, eta aski da hauteskundeen emaitzak ikustea. Ez dugu beste biderik.

A. ANSOLA. Henrikek esan duenarekin bat nator goitik behera, diferentzia bakar batekin. Berak esan duena lortzeko Estatua behar da. Ni ez naiz estatu zalea, baina esan duena behar dudalako, Estatua behar dut.

H. KNÖRR. Guk Madrilen esan behar duguna zera da: zergatik bidaltzen dituzu gobernadoreak edo polizia? Hori guk onartu behar dugu, berdinetik berdinera. Gu ez gara Madrilen menpean egon behar. Baizik eta, foruaren izpirituaren arabera, ni Espainian egongo naiz ondo tratatua sentitzen banaiz, bestela kanpora noa.

I. RUIZ DE PINEDO. Bi ildo garrantzitsu ikusten ditut. Batetik, herrigintza aurrera eramatea, kulturari lotua eta politikarekiko paraleloa. Bestetik, Araban batera irudikatu behar dugun egituratze nazionala. Ez dakit nolako indar korrelazioarekin, baina politikoki helburu horiek finkatzea, irudikatzea, eztabaidatzea eta norantz jo jakiteko norabide bat finkatua izatea oso inportantea da. Horrez gain, egungo egitura politikoekin pausoak eman litezke epe laburrean, norabide horretarantz. Bereizi egin behar dira egituratze herritarra eta politikoa. Une honetan Araban indar korrelazioak aurkakoak izan litezke, baina helburu garbiak izanez gero, ez dut ikusten arazo latzik. Beste hausnarketa bat ere badago: egitura politiko nazionalak gaurkotzea, zergatiak, helburuak... finkatzea. Egitura politiko nazional hori zertarako behar dugun jakitea.

A. ANSOLA. Ez naiz Estatu zalea. Baina besteek Estatua badute beste helburu batzuek lortzeko edo beste tresna batzuei laguntzeko, neuk ere bai. Bestela besteen alde jokatzea da. Araban, Lizarrako Hitzarmeneko alderdiek nahitanahiezkoa dute PSOErekin elkartasun bat lortzea. Araban eragin positiboa luke, beste eragin orokor baten barnean; PPkoak, ez han ez hemen, agintean luzez ikusi nahi ez ditudalako nahi dut hori. Ez mania izugarria diedalako, Euskal Herriaz pentsatzen dutena batere gustatzen ez zaidalako baizik. Nazioa edo Estatua izango bagenu, ez nukeelako nahi beraiek irudikatzen duten Espainia horrekin harreman internazionalik, Espainia horrekin lotura diplomatikoak ere apurtuko nituzke; eta, ez zaidalako gustatzen beren politika ekonomikoa.

I. MTZ. DE LUNA. Lau gauza bereizten ditut nik, baina ez Arabarako bakarrik, Euskal Herri osorako. Horretan ez dago berezitasunik, etorkizunera begira ez dago diferentzia nabarmenik Araba eta gainontzeko Euskal Herri osoko abertzaletasunean. Lehenik, proiektu politiko sendoa eta era berean integratzailea. Araban ezin dugu gizartea bitan banatu, hortik etorkizun beltza etorriko litzaigukeelako. Bigarrenik, politikari zintzoak, pertsona prestigiodunak, eredu izan behar direnak, etikadunak. Agian ez orain arte izan ez direlako, mundu mailan horrelako asko ez dagoelako baizik; egun, politikan guztia da zilegi, eta ez dut uste hala izan behar duenik. Gainera, jende askoren ahotan dago eskaera hori. Hirugarrenez, alderdi abertzaleek elkarrekin lan egiteko gauza izan beharko lukete. Eta laugarrenez, alderdi politikoak erakundeak diren aldetik eraginkorrak, funtzionamendu onekoak izatea. Ez erdipurdiko erakundeak, antolamendu kaxkarrekoak... Horrela ez baitago proiektu politikorik aurrera ateratzerik.

Xabier Letona - Izaskun Jauregi

(Larrun 30. zenbakia)
(2002-02-27. 1751.alea)