Joan den irailaren 3an, Nafarroako Aldizkari Ofizialean argitaratu zen Nafarroako Gobernuak Nafarroako Energia Planaren eguneraketa jendaurrean jarri duela. Urrats garrantzitsua izan beharko luke honek gure komunitatearen etorkizunerako, energiak zein beronen erabilerak gure gizartearen jasangarritasunerako duten garrantzia kontuan hartuta.

Prozesu parte-hartzailea ia konturatu gabean igarotzen ari da. Honek sortzen duen interesaren adibide gisa, Industria eta Trantsizio Ekologikorako Departamentuak ordutik argitaratu dituen berrien errepasoa egin daiteke. Irujo sailburuak energia plana aipatu eta pare bat aldiz eguneratu besterik ez du egin.

Hala ere, ez dugu ahaztu behar energia ekoizteak eta kontsumitzeak berebiziko eragina duela gai erabakigarrietan, hala nola klima-aldaketan, ekosistemen eta fauna eta flora espezieen galeran, baliabide materialen urritasun progresiboan… Badirudi mundu osoko gobernuek “inplikatuta” daudela “trantsizio energetikoa” deiturikoarekin, baina honen bilakaerari buruzko datu zientifikoek eta teknikoek ez dirudite oso pozgarriak.

Adibidez, Nafarroako Energia Planaren bertsio berriaren dokumentazioa aztertuta, egiazta daiteke duela 10 urte baino gehiagotik hona Nafarroako energia-kontsumoa gorantz doala, erregai fosilena barne, Nafarroan kontsumitzen den lehen mailako energia guztiaren % 79,31 dena, Planaren arabera. Gauza bera gertatzen da Berotegi Efektuko Gasen isurketekin, 2021an 6,9 milioi Tn CO2-eq-eraino igo baitira, 2005ean lortutako maximotik oso gertu (7,1 milioi). Bilakaera kezkagarria da, trantsizio energetikoaren eta Klima Aldaketaren Legearen bidez lortu nahi denaren kontrakoa; hain zuzen ere, emisioak murrizten eta larrialdi klimatikoari aurre egiten saiatu behar zutenak.

Ez da harritzekoa, kontuan hartzen badugu Nafarroako elektrizitate kontsumoa ere ez dela aurrera joaten, eta beherakako joeran jarraitzen duela 2008tik hona. Eta kontuan izan behar dugu ia energia berriztagarri guztiak elektrizitate moduan ekoizten direla. Nola nahi dugu berriztagarriak handitzea eta mendekotasun fosila gutxitzea, elektrizitatearen kontsumoa handitzen ez bada?

Bi egoera horiek, kontsumo fosilaren igoera eta elektrizitatearen gutxitzea, Nafarroan gertatzen dira, hain zuzen ere Espainiako Estatu osoko instalazio berriztagarrien zentrotzat hartzen dena, eta energia berriztagarrien arloan eredu gisa aurkezten den erkidegoetako bat izanik. Esan daiteke hori dela “trantsizio energetikoa” deritzona funtzionatzen ari ez delako sintoma ugarietako bat. Gainera, energia berriztagarrien ekoizpenaren hazkundea energia fosilen hazkundeari gehitzen ari zaio. Eta hori are nabarmenagoa da mundua mailan, izan ere, maila honetan ebaluatu behar baitira alderdi horiek, erasotzen ari garen biosfera bakarra baita eta Lur planeta osoa hartzen du barnean.

Beraz, baiezta daiteke ustezko “trantsizio energetikoa” ez dela gure ekoizpen eta kontsumo ereduetan aldaketa kualitatiborik ematen ari. Eta are larriagoa dena, litekeena da energia berriztagarria lortzeko behar diren azpiegiturak sortzeko prozesuek arazo hau areagotzen laguntzea. Izan ere, lehengaien meatzaritzak asko zabaldu behar dela litioa, kobrea, lur arraroak eta trantsizio horren oinarri diren beste hainbat material lortzeko.

Gertakari horiek ez daude jasota Nafarroako Gobernuak egin duen Energia Planaren bertsio berrian, eta gure buruari galdetzen diogu ea merezi duen eztabaidan parte hartzea. Aurkeztutako testuek ez dutelako arazo horien aipamenik egiten. Eta hau guztia, nahiz eta horren kausak, kontsumoen hazkundea oro har, Planaren testuetan jasota dauden.

Honezkero, argi dugu Nafarroan gauden lehen mundu global honetako gizarteetan gertatu behar den energia eta materialen kontsumoa murriztu gabe, ezinezkoa dela aurre egin beharreko arazoei aurre egitea. Argi dago beharrezkoa dela Desazkunde ordenatu eta planifikatu bat, eta kontzeptu hau ez da agertu ere egiten Industria eta Trantsizio Ekologikorako Departamendutik aurkeztu diguten Energia Planean.

Horregatik, uste dugu Nafarroako Energia Planaren benetako eztabaida NEE/TENen 3. jardunaldien barruan gertatuko dela: “Desazkundean hazi, inork kontatu ez dizuna”. Bertan, autore askok, gehienak mundu akademikokoak eta konpromiso sozialaren mundukoak, egoera energetikoaren egungo errealitatea aztertuko dute, benetako trantsiziorako proposamenekin, baita Nafarroarako ere.

Urriaren 21etik 24ra Iruñean, Civivox Condestablen izango ditugu Ivanka Puigdueta, nekazaritzako elikagaien zientzietan doktorea, Julen Rekondo, Ingurumeneko Sari Nazionala, Luis González Reyes, zientzia kimikoetan doktorea eta June San Millán, zuzenbidean lizentziatua. Hizlariek kontsumoen beherakadaren beharra aztertuko dute hainbat alderdi metodologikotatik. Eta Sustrai Erakuntza fundaziotik “Zer egin Desazkundearen aurrean? Datozen hamarkadetako Nafarroako gizartearentzako proposamen koadernoa“ eztabaida-dokumentuan egin genituen proposamenetan sakontzen saiatuko gara Plazara! Gizarte Zentroan tailer parte-hartzaile baten bidez.

Hor benetan parte hartu ahal izango dugu Nafarroaren etorkizunaren definizioan eta energiaren kudeaketan bide eta esperientzia alternatiboak planteatu ahal izango ditugu. Gobernuko Energia Planak, ikusi dugunez, ez die aurre egiten aurrean ditugun erronkei. NEE/TENen Desazkundeari buruzko jardunaldietan itxarongo zaitugu!!

Jule Goñi eta Martin Zelaia, Sustrai Erakuntza fundazioaren kideak.

Nafarroan, 2024ko urriaren 17a.