Tuterako araztegian Nafarroan sortutako araztegiko lohien % 40 kudeatzeko proiektua artifizialki zatitu da, eta horrek zaildu egiten du haren ingurumen-inpaktuaren azterketa.

Proiektuak ez du adierazten zer egingo den azken hondakinarekin, baina badirudi Erriberako laborantza soroetan isuriko dela, gaur egun nitratoengatiko kutsadura-tasa handiak dituztenak.

Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri du Tuterako araztegiko lohien instalazio zentralizatuaren proiektua. Proposatutako instalazioak hiriko hondakin-urak araztu ondoren sortzen diren lohiak biometanizazio-prozesu baten bidez tratatuko lituzke. Honela, lohiak oxigenorik gabeko eremu batean sartzen dira, eta bertan bakterio metanogenikoak ugaltzen dira, biogasa sortzen dutenak. Gas hori gas naturalaren antzekoa izateko hobetu daiteke, eta, beraz, energia-iturri gisa balioko luke.

Biometanizazio-prozesua amaitu ondoren, prozesutik ateratzen den hondakin-kopurua sartzen den kantitate bera da gutxi gorabehera, biometanizazioan apenas degradatzen baitira hondakinen osagaiak. Beraz, prozesuaren emaitza lohi digerituen ia kopuru bera da, gerora ere nolabait kudeatu behar direnak. Oro har, laborantza-eremuetara isurtzen dira, ongarri gisa, nitrogeno asko dutelako, baita beste ongarri batzuk ere. Eta kasu honetan, badirudi hori izango dela bere azken helmuga ere, araztegi honetarako proiektu globalaren azken faseari buruz eman diren informazioetan adierazitakoaren arabera.

Praktika honek badu arriskurik, hiri-araztegietako lohien osaera ez baita egonkorra, eta elementu ongarrien kantitate aldakorrak ditu, bai eta ongarriak ez diren beste elementu batzuenak ere, kutsagarriak ere izan daitezkeenak. Metal astunen kasuan, kontzentrazio aldakorretan ager daitezke, eta, beraz, produktu horiek jasotzen dituzten nekazaritza-lurzoruak nabarmen kutsa daitezke.

Gauza bera gerta daiteke nitrogeno-kontzentrazioarekin, biometanizazio-prozesuan sartzen diren jatorrizko hondakinetan ere aldakorra baita, eta biometanizazioarekin elementu honen kontzentrazioa ia ez baita gutxitzen. Kontuan izan behar da nitrogenoa, ongarria izateaz gain, lurzoruen kutsatzailea ere badela; izan ere, gomendatutakoak baino dosi handiagoak isurtzean, landareen hazkundea zailtzen hasten da, eta beste ondorio kaltegarri batzuk ere eragiten ditu. Eragin hauek jada oso larriak dira Nafarroako nekazaritza-lurzoru gehienetan, eta are handiagoa Nafarroako Erriberan, nitratoek eragindako kutsadurarekiko kalteberak baitira eremu gehienak.

Bada, Nafarroako Gobernuak orain aurkeztu duen proiektuak Nafarroako % 40 inguruko hiri-araztegietako lohien kudeaketa zentralizatu nahi du Tuterako egungo araztegiaren ondoan eraikiko den plantan. Proiektuaren arabera, planta honetan urtean gehienez 169.934 tona lohi tratatu litezke. Konparatze aldera, Tuterako araztegiak 34.000 Tn/urte inguru ekoizten ditu gaur egun; beraz, instalazio berrien tratamendu-ahalmenak gaur egun Tuteran kudeatzen diren araztegiko lohien kopurua 5ez biderkatzea ekarriko du.

Horretarako, aurkeztutako proiektutik jaso daitekeen informazio zatikatuaren arabera, Nafarroako hegoaldeko araztegietako lohiak partzialki deshidratatuko lirateke (zentrifugazioaren bidez, adibidez), kamioietan Tuterara eraman ahal izateko, eta han berriz hidratatuko lirateke biometanizazioan sartzeko. Eta azken prozesu hori amaitu ondoren, beste instalazio batzuetara pasatuko lirateke, proiektuaren hirugarren fase batean zehazteke daudenak, eta bertan prozesatuko lirateke “nekazaritzako ongarri” gisa amaitu aurretik. Antzeko beste prozesu bat Arazurin egingo litzateke, Nafarroako iparraldeko araztegietako lohiekin, Nafarroan ekoitzitakoen % 60 gutxi gorabehera, Tuterako egungo proiektuaren arabera.

Orain aurkeztutako proiektua Nafarroa osoko araztegiko lohiak kudeatzeko proiektu global baten zati bat baino ez da. Herritarrek ez dituzte ezagutzen prozesu global horren ezaugarriak; izan ere, proiektu globala hiru fasetan banatu da, eta orain arte bigarren fase hau bakarrik jarri da jendaurrean, lohien biometanizazioarena, alegia. Lehen fasean, Tuterako araztegiaren egungo instalazioak hobetuko dira, eta hau dagoeneko onartu da, jendaurrean jarri gabe, eta, beraz, definizio orokorra baino ez da ezagutzen.

Baina, batez ere, ez dakigu zein prozedura jarraituko den urtean gutxi gorabehera 170.000 tona lohi horiek kudeatzeko. Lohi horiek nekazaritzako lurzoruetara isuri nahi dira, ziurrenik Erriberara. Horrela, ezinezkoa da proiektu globalak ingurumenean izango dituen eraginak zenbaterainokoak izango diren zehaztea, eta, beraz, proiektuak sortuko dituen eraginak gutxiesten ari direla uste dugu. Proiektu orokorra hiru fasetan eta hiru proiektutan modu artifizialean banatzeak Ingurumen Ebaluazioari buruzko abenduaren 9ko 21/2013 Legea urratzen du. Lege horren arabera, proiektuak bere osotasunean aztertu behar dira, hauek eragin ditzaketen inpaktu guztiak behar bezala ezagutzeko.

Hala ere, eta informazio partziala dugun arren, araztegiko lohien kudeaketa Nafarroako bi puntutan zentralizatzeko proiektuaren inpaktu negatiboetako batzuk aurreratu ditzakegu. Izan ere, argi dago Nafarroako laborantza alorretan azken produktua banatu aurretik egiten diren deshidratazio partzialerako, garraiorako, ber-hidrataziorako eta ondorengo prozesuetarako energia asko erabili behar dela. Eta energia hori, askotan, erregai fosilek sortuko dute, eta, beraz, kudeaketa zentralizatu horrek berotegi-efektuko gasen emisioa handitzea ekarriko du.

Gainera, kontuan izan behar da hiri-araztegietako hondakinak Nafarroa osoan zehar bidaiatzen ari direla gaur egun, eta proiektu honekin hala egiten jarraituko dutela, garraiatzen dituzten kamioiek duten gasolio-kontsumoarekin. Hala ere, hondakin horiek sortzen diren lekutik gertu kudeatzeko planta txikiak eraikitzea plantea liteke, Estatuan eta Europan hondakinak kudeatzeko indarrean dagoen legediak zehazten dituen hurbiltasun- eta autosufizientzia-printzipioek ezartzen duten bezala.

Eta, azkenik, ez da ahaztu behar hasieran esandakoa: Tuterako proiektu honekin, Erriberako soroetara hondakin gehiago eramango dira, eta balizko ongarri gisa erabiliko dira. Horrek are gehiago handituko du eremu horietara isuriko den nitrogeno kantitatea, eta larriagotu egingo du lurpeko urek jasaten dituzten konposatu mota hauek eragindako kutsadura larria.

Horregatik guztiagatik, uste dugu beharrezkoa dela Nafarroako Gobernua behartzea Nafarroan hondakinen kudeaketa zentralizatzeko duen asmoa zuzentzera. Ezinbestekoa da hiri-hondakinak kudeatzeko planta txikiak sortzea, bai etxeko zaborren kasuan, bai hiriko hondakin-uren araztegietako lohien kasuan. Hondakin organiko horiek konpost bihur daitezen saiatzea litzateke aukera bat, ahal denean eta egokia denean, produktu horrek materia organikoko lurzoruak hobetzen lagun dezan eta nitratoek eta beste konposatu batzuek eragindako kutsadura murrizten lagun dezan. Eta, horretarako, nahitaezkoa da gizartea inplikatzea hondakinen kudeaketa hurbila eta atsegina aldarrikatzeko.

Nafarroan, 2024ko abuztuaren 9a.

Sustrai Erakuntza Fundazioa