De madrugada, a rúa San Lorenzo de Pamplona/Iruña atópase nunha calma absoluta e estase abrindo e pechando unha porta vermella. "Comedor solidario", di o rótulo sobre a porta. Á beira, outro rótulo que di "Asociación Paris 365". No txoko da entrada hai varios mozos. Algúns están no computador, outros, cargando ou falando o teléfono móbil. Na cociña óuvense pucheros, batidora e outros. Máis dentro, no comedor, non se ouve ningún ruído. Está completamente buxán e as cadeiras están colocadas sobre a mesa. Argain, Urra, Furtado e Colchado sentáronse ao redor dunha das mesas.

A asociación Paris 365 leva dezaseis anos traballando para axudar e concienciar ás persoas en situación de exclusión grave. Para iso, contan con varios proxectos entre mans. Entre eles, o comedor solidario Paris 365. A cambio dun euro, cada día, os voluntarios preparan comidas para sesenta persoas –almorzo, comida e cea–. A finais de xaneiro, decidiuse substituír as ceas presenciais pola repartición de tupers. Argain explicou que se acumularon moitas cousas, polo que, ademais das dificultades para atender aos usuarios como lles gustaría, moita xente quedaba fóra: “Por unha banda, viamos que non tiñamos medios para atender a todas as persoas que viñan”.

Doutra banda, aproximadamente o 70% das persoas que acoden ao comedor están en situación de rúa, o que fai que haxa máis tensión na rúa: “Estar na rúa, a falta de recursos e a situación de indefensión fan que haxa tensión na rúa e enfrontamentos entre elas”, explica Argain. No interior do comedor non se rexistraron feridos dese tipo, pero si nas rúas San Lorenzo e descoñecidos da localidade. Ademais, tamén se recibiron queixas de veciños. Ademais, a presenza da Policía aumentou especialmente nestas rúas: "É a miña opinión persoal, pero ter máis presenza policial non é bo. Ademais, tamén é disuasorio para os usuarios”.

Como non sabían que facer ben, decidiron no canto de ofrecer ceas presenciais, dar tupers aos usuarios e repartilas á hora para comer. Unha vez tomada a decisión, falaron cos usuarios e veciños da zona e compareceron ante o Parlamento de Navarra. “En xeral os usuarios aceptaron as medidas e colaboraron”, dixo Urra. Ademais, Argain di que se converteron en suxeitos activos do cambio: "Ao final, tivéronse que facer cargo da situación. Teñen que traer tupers, limpalos… e moitos viven na rúa, con todo o que iso supón. É importante que neste cambio os usuarios implicáronse unha chea e sexan parte moi activa”.

Furtado subliñou que para adoptar as medidas preventivas foi necesario e axeitado parar: “Creo que primeiro hai que coidar a orde interna, despois, para ordenar o externo. Para min París é unha familia, por iso debemos preservar e protexer o seu prestixio”. Engadiu que antes de entrar no comedor pasaron pola traballadora social, tiveron que facer unha entrevista e tiveron que asinar un documento. Con iso, comprométense a respectar e coidar o espazo, o material e a xente: “Paréceme admirable. Se non coidamos do interior, non se reflectirá no exterior”.

Nestes dous meses a situación non cambiou moito, pero a tensión acougouse e serviu para falar co Goberno de Navarra e expor o problema. Argain, Josean Villanueva, presidente da Fundación Gizakia Herritar, a coordinadora e xestora Myriam Gómez-García e o responsable de comunicación de Mikel Urabai acudiron ao Parlamento de Navarra a petición da Comisión de Dereitos Sociais. “Non só falamos do peche das ceas, senón que queriamos facer unha especie de denuncia para tomar medidas na administración e no parlamento. Ao final, en Pamplona hai moitas persoas en situación de exclusión grave, e cada vez son máis as persoas que chegan sen redes nin recursos”, explicou Argain. Segundo o informe AROPE, que analiza a situación da pobreza no Estado español, a poboación con graves carencias materiais e sociais pasou do 7,7% ao 9% en Navarra. Trátase da cifra máis alta desde 2015, cando se contabilizaron 2.725

Ademais, constataron que os procesos dos usuarios están a alargarse e cronificando. “Antes estaban ao redor de tres ou catro meses, e despois, como non necesitaban o comedor, deixaban de utilizalo. Agora permanecen polo menos sete ou oito meses. Isto dificulta a intervención”, dixo Argain. Existe unha lista pecha de acceso ao comedor, cun máximo de sesenta prazas. Iso significa que antes, nun ano, tiñan a capacidade de atender a tres ou catro persoas por praza e agora reduciuse a unha. Ademais, a intención do comedor non foi nunca perpetuar a situación destas persoas, senón, pola contra, conseguir os recursos necesarios e seguir avanzando.

Obstáculos da Lei Española de Estranxeiría

O proxecto París 365 xurdiu coa explosión da crise económica de 2008. Porque un grupo de cidadáns deuse conta de que, como consecuencia da crise, había moita xente en situación de precariedade económica por perder o seu emprego. Por iso, decidiron crear a fundación Gizakia Herritarra. Os membros da Fundación viron que en Pamplona non había comedores sociais. Por iso, en xuño de 2009 decidiron pór en marcha o comedor de París 365. En 2012, o Concello de Pamplona creou un comedor municipal. “Ao principio, a xente que se formou en Pamplona viña especialmente ao comedor, pero nos últimos anos o número de inmigrantes aumentou”, explicou Argain. Con todo, en xeral, ao comedor adoita acudir xente que se atopa nunha situación de grave exclusión.

En canto ao aumento da poboación inmigrante, o racismo institucional en xeral agudiza o problema. Segundo un informe da Oficina de Atención e Denuncia de SOS Racismo de Navarra, entre 2023 e 2024 os casos relacionados coa exclusión incrementáronse nun 37,75%. Atendéronse un total de 208 casos, dos que o 76% estaban relacionados coa administración pública. Os datos déronse a coñecer en marzo, durante a presentación do informe anual sobre o racismo en Euskadi. Agustín Cuevas, de SOS Racismo, destacou que “as denuncias son a punta do iceberg” e que hai “moitos” casos sen denunciar. Neste sentido, segundo Furtado, a Lei Española de Estranxeiría ten un gran impacto no crecemento: “Non serve de nada ter un oficio porque a lei nos impide. Non podemos atopar traballo. E, como vostedes din, traballar en negro significa que nos explotarán e utilizarannos. Isto inflúe moito no estado de ánimo e no social”.

O comedor non é o único recurso que dispón a fundación, conta cun almacén solidario, tendas de segunda man e un txoko. En canto ao almacén de solidariedade, o obxectivo é garantir un mínimo de nutrición. Para iso, cada semana preparan cestas de comida para sesenta familias. As reparticións realízanse os luns, mércores e venres, e cada familia debe elixir un día para recoller os alimentos. O almacén atópase no número 11 do Paseo Anelier, no barrio da Rochapea de Pamplona. “Son moitas as mulleres e nenos que veñen ao almacén de solidariedade. Bastantes familias monoparentais”, dixo Urra. Ao comedor, en cambio, acoden moitos máis homes.No caso das tendas de
segunda man, contan con dúas, na rúa San Antón e na rúa Maior da Zona vella de Pamplona. A roupa que ofrecen é unha doazón de particulares e empresas. O obxectivo das tendas é dispor de recursos alimentarios e dunha fonte de ingresos para xerar emprego ás persoas en situación de desemprego e vulnerabilidade social. Ademais, os usuarios do comedor tamén poden adquirir tickets para comprar roupa.

Aínda que é importante garantir a alimentación
e a roupa para axudarnos mutuamente, todos subliñaron a importancia de crear espazos para o lecer, a socialización e a rede. Ese é o obxectivo do recuncho. O txoko está a piques de entrar ao comedor. Nela hai computadores para que os usuarios poidan utilizalos. Ven películas, xogan ao trivial, reciben clases de castelán e fan moitas cousas máis. Argain contou que antes facían máis cousas: “Está unha pouco parada. Aproveitamos máis coa xente das prácticas”.

Furtado subliñou que a creación deste tipo de espazos ten un impacto tanto económico como social: “O encontro é de gran axuda para moitas persoas perdidas”. Furtado, natural de Perú, chegou a Pamplona/Iruña en 2017 e desde entón non puido asistir. Un ano despois entrou no comedor. Desde entón sente que a asociación é unha familia. Con todo, considera que cos anos xéranse menos oportunidades de socialización. Destaca que a partir da COVID-19 cambiou moito a forma de relacionarse: “Antes facíanse moitas máis cousas, quedabamos para falar e xogar despois das comidas. Cando se declarou o estado de alarma, todo era triste e había silencio. París saíu adiante e nós tamén, pero xa non é o que era”.

Colchado e Furtado senten que tamén hai un espazo para facer fronte á soidade. Colchado é peruano e vive en Pamplona desde o ano 2000. Entrou no comedor, hai un ano, por recomendación dun amigo peruano: “Díxome que como estaba só coidaríanme e coidábanme ben. Para quen non temos traballo ou somos vellos, a atención é boa. Ademais, son persoas fermosas e somos como unha familia”. Mentres charlamos sobre o comedor, Urtado, unha e outra vez, téndelle a man a Colchado. Son amigos desde que se coñeceron no comedor. Furtado destacou que o París 365 serviu para axudar emocionalmente a Colchado, xa que se atopaba só e nunha situación marxinal.

Furtado tamén se sentiu só nalgúns momentos, pero di que sempre houbo un par de persoas acompañando e conducindo. Subliña a importancia de preocuparse por uns e outros: “Ás veces non sabemos o que lles pasa a algunhas persoas, pero se lles ve na cara que están mal. Cando te achegas, ves que están enfadados, enfurecidos e frustrados. Por que? Porque están sós”. Por iso cre necesario axudarse e estimular: “O comedor debe ser un trampolín para conseguir os teus obxectivos”. Alégrase cando os mozos que pasaron polo comedor escríbenlle para contarlle por onde están e como están. Antes de comezar a falar sobre o comedor, un ex usuario mostrou aos demais a mensaxe que lles enviou cun sorriso e ilusión.

Están a explicarse os últimos detalles. O comedor está buxán, pero se nota que chegou a hora do xantar e óuvese un ruído na porta do comedor. Ao termo da conversación, un grupo de voluntarios incorporouse á zona e comezaron a preparar as mesas. Ás 13:00 horas deberán ter todo preparado. Repártense as quendas dunha semana enteira entre 300 voluntarios, algúns se van semanalmente e outros con menos frecuencia. Dous deles encárganse da organización das quendas. Os voluntarios que entraron ao comedor comezaron a baixar as cadeiras, a colocar pratos, tenedores e demais, e prepararon todo a toda velocidade. Cando cheguen os usuarios, terán que repartir a comida e recollela todo.

Unha porta separa a zona comestible do recuncho. Os usuarios comezaron a aglomerarse nunha fila, e fíxose notar que están a piques de chegar as 13:00. Un a un entraron ao comedor. Mentres tanto, un grupo de voluntarios da barra que se atopa no vestíbulo está a recoller e preparando tupers. "Como está vostede? Que quere vostede? Como vas?”, pregúntanse ao tuper nas mans. “Estás ben? Véxoche canso”, pregúntanlle a outro. “Só trouxeches un tuper, que prefires? ", dixo outro. Encheron os tupers, metéronos nunha bolsa e fóronse. Mentres tanto, a porta vermella do número 31 da rúa San Lorenzo está a abrirse e pechándose.