A empresa francesa TotalEnergies, coñecida até 2021 como Total, é a quinta maior empresa do sector petroleiro do mundo. En 2024 obtivo un beneficio de 18.300 millóns de dólares. O ano 2024 era tamén o ano máis caloroso xamais medido, e os da empresa Total sabían desde hai tempo que se produciría ese quecemento, mesmo moito antes do primeiro cume da COP sobre o clima. Pero, ademais de non ver, durante moito tempo dedicáronse a difundir narrativas contra ese coñecemento, no medio da crise climática do número 2.792 de ARGIA, Total prefire cambiar de modelo de negocio e, como explicamos na reportaxe, abrir dúbidas. O desenfoque parece parte da estratexia de Total, tal e como nos mostra a investigación levada a cabo polo diario Le Monde e o colectivo de investigación SourceMaterial sobre un proxecto da empresa en Mozambique.

O maior investimento privado en África íase a realizar en Total 2020, concretamente na cidade de Palma, na provincia de Cabo Delgado, no norte de Mozambique. A idea era a extracción dunha gran superficie de gas chamada Afungi e a exportación de gas natural licuado (GNL) a través do consorcio Mozambique LNG.

Este proxecto non se desenvolveu como estaba previsto, principalmente polos ataques denominados "A Batalla de Palma", levados a cabo por perseguidores islamitas entre o 24 de marzo e o 5 de abril de 2021. A cidade contaba entón cuns 75.000 habitantes, moitos deles refuxiados. O 24 de marzo, Total anunciaba o reinicio das obras, pero os integrantes do grupo Estado islámico de África Central empezaron a atacar a cidade desde tres frontes, superando as forzas de 1.000 militares e policías alí despregados. Varios centenares de cidadáns tentaron fuxir, entre eles varios que se refuxiaron na zona de gas de Afungi, onde había militares contratados polo consorcio de gas Mozambique LNG, segundo fontes gobernamentais.

“Sodes terroristas”

Un ano antes, o consorcio xestionado por Total asinou un acordo co goberno de Mozambique para garantir a seguridade da zona de explotación de gas por parte do Exército. Total encargaríase da loxística dos soldados e pagaría un incentivo aos soldados, a condición de que respecten os dereitos humanos. Pero en xuño de 2021, os que viñeron pedir a protección do Exército sufriron unha brutal violencia.

Á entrada da zona de Afungi, os militares separaron ás mulleres e aos homes. Decenas de homes foron acusados de ser terroristas e empezaron a golpealos sen tentar saber nada máis. Baseándose unicamente nesta falsa –e equivocada– sospeita, foron detidos nos colectores durante varias semanas.Segundo informaron Le Monde e SourceMaterial, os dous primeiros días de peche deixáronos sen comer, apilados un sobre outro, sen poder tombarse nin sentar no solo. Os xornalistas calculan que nos colectores meteron a 220 homes nunha superficie de 56 m2. Un dos detidos, en caso de sede, era levantado polos que lle rodeaban para que lamiese a auga condensada no teito do colector. Así llo explicou aos xornalistas un pescador de 28 anos, cunha capacidade de pesca limitada desde entón e que aínda non se puido practicar na actualidade.

Nos días seguintes os habitantes da zona de Afungi denunciaron os abusos dos seus militares: obstaculizacións da liberdade de movemento, extorsións, violacións de mulleres, golpes a homes –algúns até a morte–, detencións inxustas e secuestros. Total respondeu os medios de comunicación que non era consciente desas violencias e vulneracións de dereitos, e que estaba en marcha unha enquisa xudicial.
Con todo, tras entrevistar a varias testemuñas, comparar vídeos da televisión de Mozambique con imaxes de satélite e analizar os documentos internos da empresa, Le Monde e SourceMaterial din que a responsabilidade de Total é evidente. En particular, as condicións e consecuencias da contratación destes militares son explícitas nun informe interno de Total: “No caso de que exista unha vulneración de dereitos humanos, esta vinculación con [os militares contratados] compromete directamente a responsabilidade legal do consorcio”. Os xornalistas de Le Monde e SourceMaterial analizaron outros informes internos e evidenciaron que Total estaba á corrente das denuncias de violencias que se produciron no seu ámbito. Total deixou de pagar o incentivo a varios militares que foran denunciados, pero continuou garantindo a unidade militar de Afugi, que foi suspendida. Cando os traballadores de Total regresaron á cidade en novembro de 2021, as violacións continuaban e a garantía á unidade militar mantívose até outubro de 2023. É dicir, dous anos e medio despois das primeiras denuncias. A ignorancia.

A cofinanciación do proxecto en cuestión

O estudo xornalístico ha tido as súas primeiras consecuencias: As probas solicitadas polos soldados de Mozambique sobre as inxustizas cometidas en Afung e as violacións dos dereitos humanos han comezado a ser examinadas en serio polas axencias de crédito do Reino Unido UK Export Finance e o Goberno holandés de Atradius que estaban dispostas a investir no proxecto. A axencia de exportación finance, UK Export, estaba a piques de investir 1.150 millóns de dólares, pero de momento suspendeu o proceso. O Ministerio holandés de Finanzas tamén está a revisar a súa participación. Esta situación podería pór en cuestión o sostemento doutros gobernos, especialmente no que se refire á concesión de "garantías para a exportación". De non existir estas garantías, algúns bancos que financiarían o proxecto non continuarían adiante, segundo explicou o responsable de campaña da ONG Friends of the Earth, Anna-Léna Rebaud. Nas últimas semanas de administración de Biden, o director xeral da empresa Total, Patrick Pouyanné, solicitou axuda á secretaria de comercio estadounidense, Gina Raimondo. O 20 de xaneiro aínda non o conseguiu.

Gustaríanos alegrarnos porque é unha boa noticia para o clima. Pero alegrariámonos/alegrariámosnos moito máis si non houbese unha multinacional petroleira que amente e que oculta as torturas dos pobres de África.