Estudaches as idades da cidade precaria no ensaio narrativo A nada fértil [A nada fértil]. Esta é a primeira publicación deste estilo. Como se puxo en marcha?
Foi unha proposta. A editora Sandra Cendal, da editorial Continta tesme, leu unha columna miña, As mulleres que soñan con queimar os colectores, en parte con ese rastro do cotián e da revolución, e propúxome escribir un libro na medida e na melodía que quería.

Dividiu o seu traballo en cinco tramos de idade: infancia, adolescencia, mocidade, madurez e vellez.
Isto pode parecer un pouco pomposo, pero creo que a vida, á fin e ao cabo, está ligada á escritura: aquí hai vida cotiá, e iso é moi grande, nela ocorren moitas cousas. Por tanto, necesitaba compartimientos así, para comprendelo mellor. Os intervalos de idade e os espazos urbanos déronme a forma de situar toda esa vida que nos rodea e interpela.

Cada tramo de idade atravesa catro puntos da cidade. Aparecen a casa, a escola, o parque, a residencia de maiores, a oficina… Por que eses lugares?
A vida, máis ou menos, parecíame que a pasamos por eses lugares. Algo que me fascinou no crecemento das miñas fillas, non porque lles guste especialmente, senón porque son un gran centro de observación, son parques infantís. Están por todas partes, pintorladas, pero ninguén lles mira. E logo, no meu barrio, hai outra cousa que me obsesiona: o semisótano. Miras cara abaixo e case todo o mundo vive. As xanelas dan ao solo da rúa e o habitual é que un can caca diante e o dono non o recolla [como ocorre ao principio do libro]. Cando estou polo barrio amólame que os arquitectos constrúan casas como esta, aínda que eles non vivirían nunca nun lugar como leste: que desprezo pola xente, construír semisótanos, para vivir a ninguén? Hai, pois, lugares nos que se me golpeou a vista. E as oficinas, non é así? Pódense facer películas bélicas co que ocorre nalgunhas salas de reunións.

É un protagonista diferente en cada franxa de idade.
Para min era moi importante cambiar de personaxes, xa que na cidade viven moitas persoas. Quería reflectir esa pluralidade e afastarme de min mesmo. Como ve a cidade un adolescente ou un home divorciado que non ten nada que ver comigo?Doutra banda
, volvendo á cuestión dos espazos, falamos moito do dereito á vivenda, deberiamos falar máis aínda, pero tiña ganas de derrubar todo iso: cando falamos de vivenda, de que estamos a falar? Quen vive nesas vivendas? Como son? Pasei bastantes anos escribindo reportaxes, recollendo testemuños, lendo informes, e tiña ganas de polo todo: coller todo o que xa está escrito e imaxinar que xente hai aí.

Mencionou ao adolescente e ao home divorciado: parecéronme moi interesantes as reflexións que puxo sobre a mesa sobre estes perfís.
Non teño moitos contactos con adolescentes, pero mentres vivía en Arxentina fixen algúns talleres en institutos para a prevención da violencia en parella e logo nO Salto traballamos tamén o xornalismo crítico contra os discursos de odio nos institutos. A adolescencia paréceme unha época liminal, unha época antes de que as cousas se consoliden, moi frutífera para ter contacto cunhas cousas marabillosas, porque hai curiosidade, hai ganas de cambiar as cousas. Entón, esa mirada absolutamente negativa que temos sobre os adolescentes, entre a inquietude e o medo, sen medias, pecha un abanico de posibilidades. Esta visión común coercitiva esmaga aos adolescentes e déixaos en actitude defensiva. E a actitude defensiva é realmente unha posición insuficiente para crear calquera cousa.

Por outra banda, a cuestión dos homes. Gala Hernández Pérez ten unha curtametraxe sobre inceles, A mecánica dos fluídos. Achégase á cultura incógnita no seu intento de comprender, tras o suicidio dunha famosa incel que tiña un gran número de seguidores nas redes sociais. E ese intento de comprensión non ten por obxecto dicir: “Aos pobres homes, abracémonos para que non sentan tan sós”; non, hai unha vontade de transformación: tentar entender as cousas para transformar as cousas. Aínda que nós mesmos –as mulleres– decapitámonos moito, seguimos reproducindo contradicións enormes, toda esa concepción e estrutura tragámola desde pequeno; pois os homes tamén tragaron o mesmo, pero polo poder, e é moito máis difícil deixar unha posición cando esa posición che beneficia; é un camiño longo.

Doutra banda, na época na que vivimos, salvo no tema de xénero, todos estamos en decadencia en todos os ámbitos, fóra dos Elon Musk deste mundo, e como lle ocorre ao home do libro, hai un contexto de perdas, unha perda de autonomía e capacidade económica –hoxe en día é difícil vivir cun só soldo; non ten rede de amigos, porque o seu modelo de masculinidad estaba baseado na competitividade e non na constitución dunha rede sólida. Entón, sei que pode ser polémico dicir isto así, pero ademais de nomear os seus privilexios haberá que facer algo máis, haberá que pensar outras cousas.

Emocioneime co capítulo da vellez, o último. O libro termina esperanzado. Vénme á memoria o manifesto de Mari Luz Esteban, Andrezaharra.
Si, coñézoo; é fermoso. Para min era importante situar a esperanza no final, na vellez. Imaxinar a vellez como algo con futuro. Parece que só tes que cumprir 70 anos e, xa está, esperar á morte. A vellez represéntase como unha época sen axencia, pero ten sentido que a esperanza de vida prolongouse?

Ademais, este enfoque non se corresponde coa realidade.
De ningunha maneira. Nas manifestacións reúnese unha chea de xente maior, e paréceme marabilloso. A loita das persoas maiores a miúdo se desvaloriza, pero é que na década de 1970 esta anciá encerellouse na asociación do teu barrio e loitou encarnizadamente por conseguir vivendas de protección oficial. Se vén á manifestación non é porque está xubilado, non ten outra cousa que facer. Tiña ganas de reivindicar todo iso, quería demostrar que a xente maior ten unha axencia, ten un mundo interior e unha historia; non son esa foto fixa que nos queren vender.

Estudou antropoloxía e pareceume que a mirada antropolóxica está moi presente, pero é unha especie de antropoloxía indisciplinada, coas palabras de Mafe Moscoso.
Diría que o libro ten algo de antropoloxía, si; o que máis me gustou na época dos estudos foi a antropoloxía urbana. Estudei antropoloxía aos trinta anos; a verdade é que realicei un máster en Arxentina, FLACSO (Facultade de Ciencias Sociais de América Latina), e ao final non o terminei, porque estaba a dar a luz. Dáme un pouco de vergoña dicir isto, pero xa tiña unha mirada antropolóxica, porque eu tiña desde casa un certo privilexio: a capacidade de rascar.

Sendo filla de pais de dous países (nai española e pai sudanés), de raza non moi exacta, que vivía nun barrio obreiro, pero que tiña relación con xente que viña doutros lugares na universidade, non tiña unha identidade moi fixa, e sempre me resultou fácil saír de min e mirarme desde fóra.

Despois, foi unha bonita cousa estudar en Arxentina. Había xente de moitos países: un festival de debates e de non tocar nada. Alimentou a miña mirada e recordo algunhas discusións, como a que unía antropoloxía e escritura, da man de Clifford Geertz e outros. E nese sentido, existe esa crítica de Moscoso sobre o carácter colonial da antropoloxía: que é a diferenza, quen é o outro, de onde se designa… En definitiva, faise moita máis antropoloxía de arriba a abaixo que de abaixo a arriba, falando en termos de relacións de poder.

No libro non analiza unha cidade en concreto, pero naceu en Madrid, e coñéceo ben. Como cambiou?
Tiven a sorte de vivir nos barrios periféricos. Nacín nA Ventilación: Atópase no norte de Madrid, pero podería ser un barrio do sur. Trátase dun dos edificios de protección oficial que foi demolido na década de 1980, precedido de chabolas, anos de drogadicción, etc. Logo, durante un tempo vivín no centro, no barrio de Lavapiés, como toda a xente madrileña de corda, nesa ficción que parecía ser de clase media, nova e verde, compartindo piso. Logo estiven fose [viviu en Arxentina, Italia, Marrocos e Omán] e acabei en Usera: outro barrio do sur, pero este está realmente no sur. E, no fondo, vin a expropiación da cidade, empezando polo centro: xa non se pode vivir en Lavapiés; Lavapiés non está en Madrid, senón nun lugar, nese non lugar que reúne centros de todas as capitais, que xa non é para a xente que vive na cidade. Vin o asalto da conquista estenderse polos círculos concéntricos, devorar barrios e barrios, ata que case chega ao meu barrio actual. Para os meus veciños, hoxe en día, é imposible alugar ou comprar un piso. Os alugueres son de 1.000 euros e calquera vivenda de menos de 150.000 euros é unha opción de investimento. Xa non hai casa, senón oportunidades de investimento.

A cidade converteuse, en definitiva, no activo máis poderoso da economía financeira. E cando iso ocorre, que pasa coa cidade? Pois que parece que todos vivimos na mesma cidade. Volvín a Buenos Aires despois de moitos anos, e andando pola feira de San Telmo, que no seu día era unha feira de antigüidades, podía ser o mesmo a feira de San Miguel do centro de Madrid. As mesmas tendas. A mesma xente facendo as mesmas cousas no mesmo sitio. Vida en Instagram. Parece que as rúas perderon a súa porosidad e convertéronse en postais: un fondo para sacar fotos.

Ante isto, a idea da fertilidade da nada, da lugorri, vén directamente do título do libro.
Si, e de pararse. O que temos hoxe en día non é unha carencia; hoxe en día temos demasiadas cousas, tarefas, posibilidades que nos seguen unhas a outras; tomamos 800 decisións cada día, e viramos como un hamster, se non quedamos, non temos tempo para pensar se realmente queremos seguir nesta roda.

A idea de barbecho é, pois, outra cousa; o hamster sae da roda e pregúntase a si mesmo: pero eu quero isto? Non haberá outros campos para correr e non esta roda todo o tempo? Non é unha idea miña, creo que hai un pensamento colectivo que reivindica esa paralización, esa falta de facer nada, porque esta situación nos leva contra unha parede da omnipotencia, e non vemos solucións.

No que se refire ao xornalismo, vostede está en época de barbecho desde xaneiro. Antes diso, foi redactor e membro dO Salto durante seis anos. Poderías falarme da túa experiencia nel? Foron pouco máis de
seis anos e valoro unha chea da experiencia, pero aborrezco o inaprazable ritmo da actualidade, cada vez máis molesto, que xera máis impotencia; deixa fose a toda a nosa axencia política, róubanos, absórbenos e seguimos correndo, sen parar, tras a última noticia.

Para min foi moi importante O Salto, non creo que poida escribir o que escribín se non traballaba alí. Tiven a oportunidade de coñecer moitas situacións reais, vin a vida mesma, que moitas veces non se reflicte en ningún sitio. Tiven unha relación directa coa dignidade e a resistencia da xente: como se levanta a xente, como se organiza e crea o colectivo desde o cero, cando as cousas están vermellas.

Tamén hai unha contradición dolorosa. O traballo xornalístico é moi necesario, a actividade dO Salto paréceme moi necesaria, e estou orgulloso de estar alí; entón, por unha banda, hai un compromiso dos xornalistas cos movementos sociais e os dereitos sociais –e eses dereitos, por exemplo, da vivenda, non son algo externo; afectan directamente á xente que compón O Salto– e, en contraposición, hai un tempo antropolóxico absolutamente estúpido no que non somos conscientes das fronteiras que temos como seres humanos. Por tanto, hai unha posible revolución nas formas, non só no contido, e creo que ese debate o temos que ter todos en todos os ámbitos: nos medios de comunicación, no ámbito social… Nesta velocidade non podemos soster algunhas cousas que son esenciais de seu.