Tomaremos o planeta Linbo nas nosas mans e despois dirixirémonos a outras cousas. Unha vez aberto o libro, a seguinte frase de dedicación: “Un neno que nunca deixa soñar”. Pero non é só un libro dirixido a nenos. É fácil
de ler, e creo que está catalogado para maiores de oito anos. Pero o tema merece unha lectura diferente, e a medida que se avanza na idade profúndase máis nel.

Hai pouco publicamos en ARGIA unha entrevista con Craig Thompson, un coñecido debuxante de cómics estadounidense. El falaba de que o labor do debuxante de cómics é manter a paixón da infancia. Si, como autor, para el; pero creo que miraba máis ao lector. Como o vive vostede?
Eu diría que son así, desas que manteñen a ilusión mesmo coas cousas pequenas, entre elas os experimentos [sinala o cómic]. Creo que o levo no carácter. Pero si, e gústame, como adulto, a xente que mantén a súa esencia de neno. Eu mesmo intento mantelo.

Iso mantéñeno os cómics, non? Quero dicir, o resto dos libros, a novela, a poesía, etc. son máis, dito a grosso modo, “cousas serias” e para adultos. En cambio, está “mal visto”, ou nos dá medo ver a un adulto lendo un cómic.
Iso é algo que está na nosa sociedade. Ten relación coa cultura. Vas a Xapón e ves aos adultos lendo cómics no metro. O dos cómics non é só cousa de nenos. No noso caso, diría que a imaxe sempre foi subestimada. Ao final, en Euskal Herria, o peso dáse á lingua, á palabra, porque sempre houbo medo a perdela. Por tanto, a imaxe sempre se quedou un pouco abandonada.

Con todo, volvendo á pregunta, diría que o cómic ten unha maneira de vincularse á súa infancia. Algo diso é moi interesante.

Acaba de publicar o planeta Linbo e chegou á Feira de Durango. Que conta a historia? Cal foi o guión que che chegou a ti?
Trátase dunha obra de teatro da compañía Dejabu, que foi levada ao escenario en 2017. A proposta chegou da man deles. Querían que a guerra, como tema, achegásese aos nenos. Para iso crearon a historia, para contar desde un punto de vista infantil algunhas das calidades da guerra, dunha maneira divertida. Pero a historia ten outra volta: require moito traballo de imaxinación. Non é unha historia de guerra bruta.

Hai un protagonista, unha nena chamada Numa, que se esconde na neveira para escapar das bombas que caen do ceo.Vive nunha
situación dura, moi violenta, nas ruínas das casas da súa cidade, xa que a guerra destruíu toda a contorna. É el quen creou a súa propia vida, onde lle tocou estar. Ao seu ao redor, cos seus bonecos. Está completamente só e ten un refuxio para o frigorífico. Quere escapar desa situación, soña con iso e utiliza a imaxinación para iso.

A historia é de orixe árabe.
Si, ao teatro tamén levou así.

O cómic comeza cunhas frases en árabe.
Tamén se ouvía a lingua árabe no teatro. Así foi como me chegou a min.

Non se menciona explicitamente, pero refírese a Palestina. É o que estades a facer.
Danse pistas para entender. Numa está só ata que se atopa un can e faise o seu amigo, e cóntalle como hai unha enorme parede que vai cara a alá, que hai mar por aquí, deserto por alá... É dicir, que non poden irse. E sofre ataques ao longo de toda a historia. En todo momento pénsase en como escapar desta situación, e como lle gustan moito as estrelas e os planetas, ponse a iso: a buscar dispositivos para poder voar, para escapar.

Máis adiante, Numa conta como chegaron a esta realidade.
Conta os seus recordos como neno. Non é moi consciente do que sucedeu, pero sabe que algúns homes viñeron á súa terra, que de súpeto non podían facer nin unha cousa nin outra... E dun día para outro os artefactos comezaron a caer do ceo. Tamén lembra que moita xente se foi, pero a súa familia decidiu quedar alí, coidando a súa casa. Unha noite de semellante bombardeo, para protexelo, Numa métese no frigorífico, e cando sae del xa non hai ninguén en toda a cidade. Só militares.

Os soldados din: “Estas terras son nosas. Iso é o que di o noso
libro”. Evidentemente, aí está o tema da ocupación, si.

O relato pareceume moi vivo, o fío séguese facilmente, e tamén se poden atopar páxinas moi diferentes en canto a deseño e ilustración. E en formato de dúas páxinas moi pensado. Tomei esa traza.
Si... Foi difícil, porque ao final era unha obra de teatro. A obra pareceume moi potente, por parte dos actores, porque estaba ben traballada, enchían moito o escenario e conseguían manter ao espectador moi atento. Pero, naturalmente, a obra estaba limitada ao escenario, onde todo ocorría. O cómic pide outra elaboración.

[Abre o libro e sinala co dedo varias viñetas a medida que pasan as páxinas] Pódense debuxar os primeiros planos, ou poden ser máis xerais, necesita que os personaxes se movan... Por fin, no escenario, Numa estaba case sempre metido na neveira e saía de alí en moi poucos momentos. Iso, pasar ao cómic da nada, sería moi aburrido; aburriríame a min mesmo.

E que decisións tomaches?
Á historia de dar dinamismo, busquei situar un pouco fóra das viñas algúns elementos. Ás veces máis pecho, outras máis ancho... Isto [sinala unha parte do cómic na que se debuxa un percorrido interactivo a través dun fío] gustoume moito facelo, xogar un pouco co lugar que rodeaba a Numa, explicar máis, dar dinamismo, entender mellor a situación na que vive a xente... Tamén funciona como xogo.

Logo, cando Numa empeza a soñar e a imaxinar como se vai a escapar dela, nese caso, que é a realidade e que a imaxinación, quixen romper co formato habitual da narración. Tamén xoguei con iso.

Deixando ao carón o planeta Linbo, Tupust! Como tamén formades parte do colectivo, presentastes o libro de cómics Gu, aquí, na Feira de Durango, dúas ou tres horas antes da entrevista. Fai oito ou máis anos comezastes a xuntar a varias mulleres de Euskal Herria para unificar o feminismo e o cómic, para falar en eúscaro [en ARGIA, no número 2.756, abordamos máis profundamente Tupust! ]. Anunciastes o final, o peche de ciclo. Suspensión, como mínimo. No momento en
que empezamos expomos facer unha triloxía: Eu fun o primeiro, ti o segundo e nós o terceiro. Por tanto, nese sentido, o final era anunciable. De todos os xeitos, traballar en equipo, non sei como dicilo... Ao final é algo que quita moita enerxía. O que nos uniu é o cómic, pero en realidade somos persoas moi diferentes, de diferentes lugares, traballar xuntos necesitou un traballo... Decidimos, co terceiro libro na man, terminar de momento o percorrido.

Terminar con Gu non é casualidade. Reivindicastes a importancia de traballar en colectividade.
Dalgunha maneira, o noso obxectivo era abrir as portas a outro cómic vasco. Porque viamos que o cómic en eúscaro era pechado en canto a estilo, no que a temas se refire; e eran moi poucos autores, e aínda son coñecidos. Queriamos abrilo, e para iso empezamos con Tupust!.

Habemos visto que demos unha praza a moitos autores para explicar o seu traballo, e habemos visto que se está dando un cambio tamén no campo do cómic. Estamos a ver outros traballos nos últimos anos.

Que sentido ten o cambio? E a que obra refírese?
A maioría dos cómics son case sempre homes, e a maioría dos cómics están dirixidos case sempre a homes novos. O público adoita ser iso. Os temas que se traballan son moi concretos: cómics de aventuras, que contan unha historia da historia... Deixáronse de lado moitos outros temas.

Pero nos últimos anos, o Goberno Vasco ha vindo subvencionando a creación de cómics, o que supuxo a realización doutro tipo de cómics. Por exemplo, Maitane [Gartziandia] Ño! cómic (ARGIA, 2023). Nunha época, seguramente, non se publicaría en Euskal Herria. Está a dar un cambio e é unha alegría.

Separástesvos dos homes e formastes un grupo de mulleres cos obxectivos claros que estades a sinalar.
Cando tes grandes intencións non tes máis que dirixirche á colectividade. Unha soa persoa non pode cambiar completamente a situación. Tupust serviu para unir forzas! Creacións para a toma de praza.

Publicastes o primeiro libro en 2019, cunha editorial, pero rompestes a relación co segundo libro, por algunha disputa. Así o contastes na presentación do libro.
Sucederon moitas cousas. Cando empezamos co proxecto, o editor da editorial era outra persoa, e el apostou polo que ía saír sen saber moi ben o que ía saír. Xustamente, o editor cambiou pouco antes de publicar o libro. E ben. É certo que neste primeiro libro os autores eran máis coñecidos que no segundo. No segundo, nós queriamos introducir autores máis vangardistas, para que fose máis innovador. Pero iso non foi ben visto. Ao principio si, dixéronnos que o publicarían, pero ao ver o traballo botáronse atrás.

Nós conviñeramos cos nosos colaboradores autores que o publicariamos, e como algúns de nós estamos un pouco afeitos á autoedición, decidimos sacalo.

Penso que desde o punto de vista das editoriais non se ve rendibilidade económica para este tipo de libros.
Os libros con imaxes, por suposto, teñen unha rendibilidade moito menor. Os gastos de imprenta son maiores, desde o papel. Tamén é certo que o público é máis pequeno, si non é algo que se creou para os nenos. Na literatura infantil pódense cumprir unhas previsións de venda.

Os adultos que len cómics son poucos, e por iso a rendibilidade, supoño, é menor. Quizá a publicación dunha obra destas características esixa á editorial algún tipo de compromiso. É dicir, non tanto mirar ao diñeiro, senón dicir “isto ten que existir”. Algúns teñen ese compromiso e outros non queren asumilo.

Na presentación do libro vostede mencionaba, Paula, que a creación de cómics está oculta e que o colectivo ten como obxectivo dar voz á mesma. No camiño da visualización, sen editorial, é fácil?
Nós tentamos dar cabida aos moitos autores que hai en Euskal Herria. Pero é certo que non ter o apoio dalgunha editorial non dá tanta espectacularidade, xa habemos visto que iso é así. Pero bo, o que leu aquel primeiro libro, espero que chegue tamén a este terceiro e non detéñase no camiño.

Antes de comezar a entrevista comentábasme que os cómics, os libros de ilustración en xeral, pasan nun segundo plano.
É unha pena. Ao final, uns grandes nomes, aínda que sexan poucos, cólleno todo, e os demais quedamos na esquina.

Tamén na Feira de Durango. Apenas se presentaron.
Só os grandes nomes son os que seguen adiante, e si acertan co tema, aínda máis.
Quedan relegados algúns traballos moi bos e moi bonitos, iso é así. E que todos miramos á Feira de Durango, a cegas, iso tamén é así. E si é así, moitos quedarán no recuncho. Non é posible que isto mostre un milleiro de libros.