A comprensión e interpretación da lingua matemática é o que ten importancia no proceso de aprendizaxe, polo menos é o que nós dicimos aos nosos alumnos. A linguaxe das matemáticas é universal, e en xeral, a marxe de erro para a interpretación adoita ser pequeno. Dificilmente debuxariamos un triángulo despois de ler a definición do concepto de cadrado, por exemplo. E ninguén se quedou sen asombro ao entender a relación do diámetro de calquera circunferencia co perímetro: o número pi. Misterioso como máxico.

Con todo, dentro dese amplo campo que chamamos o coñecemento científico, tamén existen conceptos que xeran interpretacións diversas na sociedade. No ámbito económico, por exemplo, o desenvolvemento pode ser un bo exemplo. A mediados do século pasado, o desenvolvemento dun territorio asociouse ao Produto Interior Bruto. Co paso do tempo, e atendendo ás múltiples implicacións ecolóxicas e sociais derivadas dun sistema económico emerxente, o concepto de desenvolvemento asociouse a temas como a esperanza de vida, a escolarización, a teoría das capacidades expostas polo Premio Nobel Amartya Sen, ou a sustentabilidade. Este último concepto, ao mesmo tempo, deu moito que falar nos últimos anos. A Organización das Nacións Unidas tamén o propuxo como título da folla de ruta para o ano 2030 para promover o desenvolvemento dos países do mundo, con dezasete obxectivos e 169 obxectivos. A contía destes obxectivos e metas reflicte, en todo caso, a dificultade de aterrar no concepto de sustentabilidade. Ao cinco anos, que palabra utilizaremos como apelido deste concepto de desenvolvemento cando suspendamos nos logros destes obxectivos? Birlo-birlo: regenerative development (desenvolvemento rexenerativo?) Mellor si déixollo aos tradutores).

Centrándonos nas palabras que utilizamos para explicar o que ocorre na realidade, o economista Naredo fala de “non conceptos” no seu libro A crítica esgotada. Segundo este autor, fomos creando discursos e retóricas políticas para describir as crises ecosociales; en ocasións, sen sinalar as claves que están na raíz. As solucións acordadas en once cumes –case sempre petachos de superficie– non foron cribles, nin viables.

Para explicar este tema, paréceme realmente clarificador o titular da reunión COP29 celebrada a mediados de novembro en Acerbaixán: para evitar a problemática do cambio climático, acordouse facer unha achega de 300 mil millóns de dólares das denominadas provincias máis ricas ás chamadas do Sur, que son a praza das consecuencias máis dramáticas. Moitos expresaron o balbordo e a indignación da xente, que declararon que esa cantidade de diñeiro é de propina.

Sen dúbida necesitamos un efecto invernadoiro para vivir na Terra. Pero a ciencia manifestounos de forma pedagóxica e clara, unha e outra vez, que as prácticas humanas xeran emisións excesivas de CO2, e que este efecto se acelera exponencialmente. Todos sabemos que é imposible compensar ese impacto con diñeiro, as verteduras non desaparecerán. A pesar de que o debate sente afastado, tamén se refire a nós. Nos discursos estamos a referirnos á loita contra o cambio climático, á necesidade de facer o mundo máis sostible, ao coidado do medio ambiente… Pero de que estamos a falar? Sinto que máis que nas raíces, a mirada está nas ramas, máis que nas fontes da enfermidade, os síntomas suavízanse. Si queremos construír unha economía social e ecolóxica, teremos que superar a visión económica que temos interiorizada. Obrigaríanos a definir as raíces dos problemas, probablemente pisando os nosos.