Pamplona, 1939. No principio do ano, a praza de touros da cidade foi utilizada como campo de concentración polos franquistas. Tivo oficialmente capacidade para 3.000 prisioneiros de guerra, nun momento no que non había fronte en Navarra, polo que os encerrados alí deben ser considerados máis ben como prisioneiros de guerra que como represaliados políticos. E o da praza de touros non foi o único recinto de Navarra. Segundo recolle o xornalista Carlos Hernández de Miguel no estudo Os campos de concentración de Franco (campos de concentración de Franco), utilizáronse outro tres edificios co mesmo obxectivo: O Convento da Mercé, en Pamplona; o Mosteiro de Irache, en Estella; e a Academia Militar de Tafalla. En total, neste catro recintos había capacidade para 8.000 persoas. No Estado español utilizáronse preto de 300 puntos deste tipo, nos que se aloxaron entre 700.000-1.000.000 de persoas. A finais de 1939, todos estes ámbitos fóronse pechando aos poucos.

Pero en Pamplona estes espazos utilizáronse ao longo de todo o franquismo, Cartografía histórica da catividade baixo o franquismo publicada polo Fondo de Memoria Histórica de Navarra en maio deste ano: Segundo o informe Iruñea-Pamplona (1936-1978).

Ademais do citado convento dA Mercé, utilizáronse outros espazos relacionados coa Igrexa católica: Escolas de Escolapios, Salesianos e Pompones de Jesús, Antigo Seminario… Ademais, utilizaron vivendas privadas tomadas pola forza pola Falanxe e varias instalacións públicas: Hospital Militar, Frontón Euskal Jai, campo de fútbol San Juan… e, por suposto, praza de touros.

Terminada a Guerra de 1936 e, sobre todo, a partir de 1945, esas prácticas de detención e reclusión diminuíron. O fracaso das potencias fascistas da Segunda Guerra Mundial obrigou ao Franquismo a suavizar a imaxe represiva. Pero, como di o informe, “nas décadas de 1950, 1960 e 1970 os conflitos sociais creceron”, utilizaron novos espazos. As detencións debíanse a “mobilizacións sociais, laborais e comparecencias cada vez máis frecuentes contra o réxime”. En 1951, a folga xeral provocou unha serie de detencións e na praza de touros foron arrestados máis de 300 persoas. E nos últimos anos do Franquismo a situación deteriorouse a medida que aumentaban os conflitos. En 1973, por exemplo, o número de folgas foi cinco veces maior que en 1972.

Hoxe en día, o antigo Hospital Militar, por exemplo, é a sede do Museo de Navarra e na praza de touros continúan practicando outras torturas. Pero coa difusión destes informes e novos estudos convértense tamén nun espazo de memoria para a cidadanía.