Durante as últimas semanas tiven nas miñas mans estes dous libros: O espazo de reflexión en eúscaro (Euskaltzaindia, 2024) e Mariano Ferrer, o xornalismo reflexivo. Xornalismo e compromiso (Erein, 2023) . Lin que o 42,2% dos vascos ve ETB1 e o 20,6% le a prensa vasca por encargo da Fundación Elkar, segundo a enquisa realizada por Siadeco en 2018. Non está mal, tendo en conta que o 22% dos euskaldunes da CAV –6,7% en Navarra e 7% en Iparralde– utiliza habitualmente o eúscaro máis que o castelán.

No libro de Euskaltzaindia lin que no futuro dos medios de comunicación vascos necesítase un “cambio de matriz”. Que nos últimos 40 anos os orzamentos e a visión estiveron fundamentalmente ao redor de ETB, en “perspectiva nacional”, e que en diante esa matriz tería que ser trasladada a “os medios locais”, sen abandonar a perspectiva nacional, para que neste ámbito os medios de comunicación en eúscaro “asuman o liderado da comunicación”. Que iso foi posible en Debagoiena e que noutros lugares tamén pode haber. Esa é a esencia da mensaxe. E quizais si, quen sabe, como noutros ámbitos, ten moita lóxica reforzar o local e o próximo.
Pero neste reforzamento tamén se menciona outro elemento importante: estes medios de comunicación da comarca deberían ter “liñas editoriais compartidas, transversalmente”, como en Debagoiena. Un transmisor, até onde? Da dereita españolista á dereita abertzale? Ou coas siglas, desde o PP até EH Bildu? Ou principalmente entre abertzales, e por tanto desde EH Bildu até o PNV?

En realidade, con toda a miña carreira profesional en ARGIA, non creo que o xornalismo e a “liña editorial cruzadora” sexan moi compatibles, pero recoñezo que hai varias formas de xornalismo, e que o eúscaro necesita todas elas. Iso si, polo que se di ou polo que non se di, non hai xornalismo sen liña editorial. Sospeito que o que é de todos ou de todos, ao final, e polo poder, supón que “de uns” é máis que doutros, especialmente de quen pon diñeiro, sexa público ou privado.

Mariano Ferrer tiña moitas reflexións e fermosos conceptos sobre o xornalismo: “A comunicación é unha loita por estruturar o consenso ao redor de ideas propias”, “non basta con dar noticia da noticia, hai que explicar as razóns e as razóns do suceso e do dato”, “o xornalista ten que apertar ao gobernante, ao político”, ou “a credibilidade conséguese desde a independencia”, entre outras cousas.

Durante 40 anos, EITB mirou sobre todo a si mesma e a Lakua. O resumo de Mirentxu Purroy é tan exhaustivo como descritivo: “A televisión Arantxa Tapia”. Ao ser o máis forte, podería ter o liderado dos medios de comunicación vascos e outras funcións na colaboración entre eles, pero non foi así. Estou convencido de que os cambios reais na matriz están máis nas actitudes e na visión de país que na autóctona, e de aí virá máis o fortalecemento dos medios de comunicación en eúscaro: Desde a outra configuración de EITB, que, como di Ramón Zallo, está sometida á Lei de Comunicación Vasca pendente?; reforzando a colaboración entre iniciativas e institucións; e da colaboración entre os medios, 40 anos escaso e aínda bastante escaso. Cada un desde a súa propia natureza, a posibilidade de colaboración entre nós é moito maior que a da competencia.