–Si, iso será unha montaxe… ou un chiste feito por alguén… ou algo sacado de contexto…

–Non, querida, aquí está o vídeo, escoita a entrevista.

-Oxtia, si! –dando voltas aos ollos nos buracos.

J. non podía crelo. Con todo, non é incrible, é incomprensible.

A pregunta de si pódese comezar a falar francés (torpe) con outro vasco polo mero feito de estar alén da fronteira, e logo a esoutro vasco, si el mesmo desenvólvese torpemente, non puido ter unha resposta máis natural: mellor en eúscaro. Dito doutro xeito, “e si facémolo normal, non é mellor?”.

O lehendakari e eu nacemos na mesma rexión, con dous anos de diferenza. Un e outro somos persoas que aprendemos euskera. Poderiamos dicir que ambos vivimos unha realidade sociolingüística parecida. A pesar de ser de esquerdas, desde o principio advertíusenos que o lehendakari sabe euskera (o noso país de orixe aínda pode xerar desconfianzas). E si, iso é un consolo. Con todo, hai algo que, dalgunha maneira, fai popa.

Pregúntome por que ocorreu esta incomprensible historia. Supoño que, do mesmo xeito que coa heteronorma, non vemos posible o que situamos fóra da norma. Si a regra para un é a erdalidad, o descoñecido que temos ante nós considerarémolo como un castelán, mentres non teñamos claros indicios en contra. Unha situación realmente alienante para un euskaldun, xa que a normalidade, a naturalidade, a norma, debería ser o eúscaro.

E que executa a norma? Costumes. Cando diriximos a primeira palabra ao descoñecido en eúscaro, non só aclaramos a condición lingüística de cada un, senón que tamén provocamos transformacións en nós mesmos, xa que cada vez que actuamos así facemos que esa regra se incline unha pinga.

O que estamos a contar, máis aló de ser un feito que se pode escusar tras un erro ou un descoido, pode ser un exemplo representativo dun fenómeno que empapa todo o ámbito político. Resulta doloroso e resentido, por exemplo, escoitar no Parlamento os discursos dos vascos, en castelán uns a outros, e este último ao outro. Non hai moita diferenza en que aspectos son iguais.

Si, seino, os medios de comunicación e os cortes e as parraplaquerías… Coa escusa de todos eles, a nosa vólvese subsidiaria. A lingua subsidiaria, o carácter subsidiario e a posición subsidiaria no mundo.

A maior produción das institucións vascas prodúcese en castelán, tamén na CAV. Despois pásanllo ao tradutor, para que poida falar euskera, para que os pesados de sempre esteamos tranquilos e sen pegar a garra. Non se fai ao revés: para aqueles que se crearon en eúscaro –normalmente– e que aínda non se traduciron.

A maioría das nosas institucións son analfabetos funcionais. Esa é a realidade. E aos que non o son, quéreselles converter así a golpes de mazazo dos xuíces. Sabemos que o realmente perigoso é que o que realmente fai tremer a casa que construíron nas nosas terras é que non é a reivindicación do noso, senón a consecución da normalidade na nosa terra. Poder ser nós.

E que somos? Somos unha nación ou non somos? Que nos fai nación? Preguntas tan pertinentes como as antigas, que ao longo dos séculos, as particularidades de cada momento histórico han mantido o seu carácter de pobo. A vontade de ser é o argumento principal da presente edición. De acordo. Con todo, onde queda a vontade de ser, se nada impulsa a tal vontade? Si non hai diferenza entre vascos, franceses e españois?