Hace uns días, o novo ministro francés do Interior, Bruno Retailleau, uniuse á chamada "confusión migratoria", unha das cuestións máis perentorias. Fixo chegar aos prefectos do Estado uns mandatos claros: tolerancia cero cos inmigrantes e coas estruturas e os prisioneiros que se mostran lazos ou cómplices na súa mirada. Que reteñan a ordrea en Francia, unha disciplina autoritaria, co apoio das “forzas de seguridade interior” –é dicir, a institución policial–. É hora de que as autoridades asuman a segregación dos migrantes, aínda que Xalbador fai 50 anos lembrounos que “si o home é sen reproche,/o camiño debería ser libre para ir onde queira” (Aos que se perderon na montaña). Os discursos violentos e incívicos dos grandes políticos coinciden co vento que sopra da extrema dereita e acentúan o clima xeral de ameaza e medo.

Afortunadamente, a protección da familia está aí, privilexiados, para protexernos, a pesar de que unha palabra ultrajante puidese quebrantar en calquera momento a dozura da nosa intimidade. Recordo especialmente que hai dúas semanas, no enterro da miña avoa, que chegara aos 100 anos, como os parentes necesitabamos de consolo, o cura díxonos que para nós “e para moitos” a salvación, e non para nós, como ouvía de neno, “e para todos”. Este cambio litúrxico está xustificado polos estritos tradutores da Biblia, e hai que entender que “moito” e “todo” non é tan diferente, pero, con todo, como non asociar ese cambio coa charla limpadora que domina á súa ao redor? Xalbador, pola súa banda, escribiu que “Jesús morreu nunha cruz para todos nós”.

Por fortuna temos aí, na nosa contorna, a cultura popular, para reflexionar colectivamente sobre o que nos supera. Aínda que tamén nas nosas espectaculares prazas habituais está a imporse unha suavidade xeneralizada sen grandes fondos, como explicou recentemente Peio Berterriz no seu Master.

Por fortuna, doutra banda, e sobre todo, a arte, que como unha relixión, é capaz de iluminar o camiño da escuridade xeral: Non foi o teatro Miñan, ofrecido por Artedram o 18 de outubro, unha imaxe de orador e emprendedor? Hai quen di que non hai que dar medidas transcendentes á obra de arte. Pierre Bourdieu escribiu que xa non hai que facer “lecturas litúrxicas”, e Roland Barthes dicía que a literatura é “o que se ensina e punto”. Nese sentido, moitos explicaron que hai que deixar á didáctica da literatura a responsabilidade de explicar que é a literatura, porque a literatura non ten nada que ver co sacro: só podería ser un obxecto, cientificamente disecable. A verdade é que non quero que o que eu ensino de forma profana, baseada en varias teorías serias e complexas, sexa o rabo mental da literatura. De feito, adoito comezar e terminar os cursos dicindo aos alumnos que o que vou contar e o que contei teñen que polo en segundo plano, na organización do seu cerebro, e que teñen que dar prioridade, polo si ou polo non, ás axitacións, ás campás liberadoras ou aos nós que a boa literatura vai producir na súa máis profundo interior.

Ensinando aos 23 anos as características do romanticismo francés do século XIX, cando estaba nas esquinas de París, contoumo un adolescente: “Xa sabes, señora, Victor Hugo e o romanticismo son do teu tempo. Nós xa non somos así”.

Talvez teña unha visión do século XIX, porque vexo na literatura e, en xeral, na arte o noso camiño de salvación. Si é moderno e considérase a literatura como un obxecto, podería considerala como un fol, que podería facer saltar faíscas non de moitos, senón de todos.