Falemos claro, sen reviravoltas, sen ter que moverse máis tarde para dicir o que tiña que dicir: este xogo, que consiste en xuntar as letras en eúscaro, pasouno Axular. Case axiña que como se inventa o xogo, de tal maneira que na maioría das páxinas de Gero o autor dá a impresión de como eses adolescentes de hoxe en día, virando na pantalla dun videoxogo demasiado coñecido, enfróntanse directamente ao obxectivo. Axular tenta atrapar unha tras outra os saltos de risco sintácticos, ensinando que as complicadas trenzas léxicas escápanselle facilmente e, por desgraza, insérense nese árabe elaborado literalmente referencias ambiciosas como Aristóteles, Plutarco ou Plinio, entre outras.

Uf. E os de ARGIA pedíronme que se me rendan dúas páxinas sobre este libro. Dúas páxinas. Axular é partidario de facer as cousas á medida –“Xa tes mel, come, por tanto, na medida do que tes, e non máis, demasiada saciedade para que te convertas en paxaro da boca”–, e teremos que consolarnos con iso. Ademais, o mestre tamén sentiu bastante excedido nalgún momento –“Pero, para que me meto eu nas profundidades mariñas?”-, e como aquí temos que montar un cacharro moito máis pequeno proporcionalmente que el, non imos empezar a facer as queixas e os suspiros.

Este artigo sobre Gero divídese, por tanto, en dous partes: na primeira dáse a coñecer o dano que causa a excesiva inmersión nas augas profundas de Axular, a posterior cesión doutras tarefas. No segundo diríxese e avanza ao lector que quere utilizar este libro na vida actual.

I

Quen tome nas súas mans este magnum opus da literatura vasca fará ben en ter ao seu lado o caderno e o bolígrafo. Desta maneira, fascinado pola costura das frases do libro, que poderá copiar, escribir coas súas propias mans e, desta maneira, sentirá por un instante que é el, o lector, o que non le pero escribe; que é este xenio e figura completa das letras vascas; que el é o autor deste ensaio, o mesmo párroco de Sara, Pedro Axular.

Con todo, no caso deste lector particular, a fantasía durou pouco, pois, para non perder nada, empezou a copiar, frase por frase, todo o libro no bloc, converténdose así literalmente en Moleskine, e se trabó tan trabajosamente e con tanta dificultade, que dun momento a outro decidiu cambiar de estratexia. Ante a idea do tolo e do desvalido que era unha copia nova da obra dA súa Maxestade, pasou a declamar oralmente as pasaxes do libro no salón da casa. Así di a última nota recollida no caderno: “Dáme igual o que diga: recitar estas páxinas é como derramar diamantes pola boca”.

Non sei si a familia está de acordo, con todo. Penso que si se exceptúan as escusas e os medios de evasión, se se exceptúan as moratorias, non desexarán outra cousa máis que terminar este texto para unha vez por todas, a fin de que a envíe para sempre, pois só así poderei, en fin, permitirme desempeñar as funcións domésticas que se me prometeron. Ouzo dicir en voz alta que esa lavadora non se vai a encher só, que non vai dar voltas por si mesma. E cando se acaba a centrifugación, necesítanse colgar até as pezas máis limpas que existen, que deben secarse e pasarse o ferro ao sol, non é bo nin xusto que estas operacións se prolonguen de día en día, de presente a futuro e de futuro.

Vou facerme as miñas preguntas sobre a miña roupa sucia e seguireivos contando cousas á volta.

II

Bo, pois aquí estou, resolto ao que talvez haxa que facer. E debo sinalar que hai algunhas crenzas corruptas, algúns froitos velenosos da posteridade, algunhas mentiras e falso testemuño que escorrentaron durante xeracións aos lectores do libro de Axular, de tal maneira que moitos vascos de hoxe –que, sen dúbida, aman o “lecer sen letra”– cren que é un libro vello e difícil. Logo, só a retahíla aburrida, a lleita.

Non era da mesma opinión o precursor de todos os poetas vermellos de aquí, Gabriel Aresti, quen, ademais das palabras escritas por Axular no Dereito prohibido, tamén usou as estruturas tomadas de Gero, actualizounas e descubriu a través delas os cumes da poesía en eúscaro. Así di, por exemplo, Axular: “Por iso parece que Deus quere que o mar se mova unha vez, pero quere que se mova, móvase, márchese”. E así en Aresti, Gizonaren boca-n: “Pero non o facedes, / pero non o facedes, / non o facedes, / non tedes a tapa / a boca do home. / Para que se sirva / palabra / palabra / servizo”. Quizais o bilbaíno sospeitaba –T.S. Da man de Eliot, sen dúbida–, que a literatura futuroa está contemplada na literatura pasada, e polo menos eu, con ela, en Gero non busco o vello encanto dunha escritura perdida, senón atopando unha pedra de toque para as palabras do mañá, sabendo, iso si, que o fío agudo da navalla non ten por que porse en contra do seu brillo.

O cegador resplandor iluminarase tamén na actualidade das frases deste libro, pois Axular pode empregarse para todo: Para falar do rei emérito de España –“Un ohoín, un xogador, un renegado, un voitre, un voitre, está enfermo”–; para falar do goberno máis progresista da historia –“se acoquean, emítense, apúntanse e se desgarran. Din «fareino», e fano unha vez. Así lles pasa todo o tempo, e eles tamén pasan, afínanse e acaban”; para advertirlles dos perigos do overthinking –“fas mil penos e reflexións a través de ti mesmo, mil torres e castelos. Fasche Papa, fasche rei, enriquécesche, fas a ambigüidade (...) E mentres tanto, enténdeo dicindo que o aproveitamento que ti sacas de alí é a perda do tempo e máis nada que a perda do tempo, para lembrarche que tes que aparcar preto da porta do supermercado –“En que momentos estamos, pois, nenos, porque pensas que coa gran carga vas gobernar mellor que co mundo”.

Para dicilo brevemente, con sinxeleza e coas palabras do mestre, por tanto: “Por diante tedes o chupete”. Non deixes Logo para outro momento, porque “Por que temos que deixala para despois, non para os corenta días, pero despois de ter algunha seguridade?”.