Non era unha tristeza, á beira. E unha gran desesperación. Este ano demos a luz dúas creacións ("Lurez Ezkutua" e "Bidasoa Mintzatu"), obtivemos un gran éxito e, con todo, un sentimento amargo apértame o pescozo.

Levo traballando en teatro uns 30 anos, escribindo, actuando, dirixindo, pasando a escoba, facendo informes, reunións, roldas de prensa, veladas, limpando os baños, subindo escaleiras, conducindo, cargando, focos, cables e e-mails... E polo menos aprendín unha cousa no camiño: a cultura vasca non é un tema, é un anuncio. Unha casa na pantalla Excel a piques de ser completada. Unha que se sitúa na última liña da lista de tarefas. A precariedade, a impotencia e a hostilidade permanente que se vive no ámbito cultural vasco (moitas veces somos insultados, menosprezados ou insultados por falar en eúscaro) non é un tema. A arte vasca é o único centro de inspiración dos vascoparlantes, pero a respiración non é un tema.

Son mono, aprendo por imitación e está directamente ligado ás posibilidades de imitación que teño a capacidade de expresar os meus sentimentos, emocións e reflexións. Para darlle o primeiro bico tentei escariar os bicos que vira no cine. Cando a miña mamá morreu ou tiven que saudar á miña amiga no hospital para sempre, os libros que lin axudáronme a comprender e aclarar os meus sentimentos. Aprendín a compartir a alegría dos primeiros pasos dos meus nenos. É cultural. A función e o deber da arte vasco é enriquecer a linguaxe, alimentalo, compartir as emocións na comunidade e facer da humanidade unha oportunidade para vivir en liberdade. No teatro, por un momento, son parte dunha comunidade, existo en eúscaro sen pensar que vivo en eúscaro. Sinto, penso e avanzo no seo do pobo.

Iso non merece un mínimo de protección? Iso non ten valor? A todos os niveis ofrécense orzamentos catastróficos para a cultura vasca, a inmensa maioría dos artistas vascos vive nunha situación de precariedade e falta de seguridade, e que? Lévasllo ao pescozo e segue andando? Este é o plan estratéxico que se lle ofrece ao noso pobo? A cultura vasca compite nas entregas de premios marxinais, con orzamentos marxinais, en espazos marxinais. En caso de pisar a alfombra vermella, esta debe ser dobrada ou dominada. Salbaia sométese sempre á linguaxe civilizada.

A dificultade de unir sentimentos e pensamento está a converterse nunha enfermidade crónica do vasco actual: alexitimia. En poucas palabras: Somos minusválidos mentais. Aí radica o proceso de deas-euskaldunización, a maioría dos contidos emocionais e comunitarios difúndense en castelán. Isto é unha consecuencia directa dunha política pública. Para garantir os dereitos lingüísticos dos nosos nenos e nenas, as declaracións que se fan ante os xulgados ou na rolda de prensa non teñen moita influencia. Os orzamentos si. Os apoios políticos si. Os proxectos estratéxicos si. Pero cando ouzo discursos estériles que falan de cultura, vénme á cabeza un lema: "Menos informes e máis libros". Esa será a nosa revolución política fundamental.

A lingua e a cultura sempre foron o corazón do pobo e da liberdade; e mirando cara a outro lado, caemos no baskismo. Quizá morreu o nacionalismo? Non o sei. Ás veces penso que si. A cultura da alexitimia e dos informes primou o baskismo e enterrado o patriotismo na horta do colonialismo.