En 2006, no nordés de Estados Unidos, Nova Inglaterra, Nova York e Pensilvania, os morcegos empezaron a enfermar e a morrer por mor dunha nova enfermidade. Trátase dunha enfermidade denominada síndrome de nariz branco, orixinada por un fungo. Entre os anos 2006 e 2018 esta enfermidade estendeuse ao oeste desta rexión, e durante trece anos estendeuse tamén ao oeste do río Mississippi. Esta enfermidade provocou taxas de mortalidade nunca vistas entre morcegos, que se situaron en torno ao 73%. Dous anos despois da súa partida, as poboacións de morcegos dalgunhas das cavernas caeron xa un 90% e calcúlase que en 2012 morreron máis de seis millóns de morcegos. Entre doce especies de morcegos causou danos a enfermidade e dúas deles están en perigo de extinción e outros dous están ameazados.

Pero bo, por que nos ibamos a ocupar tanto dos morcegos? De acordo, hai que protexer algunhas especies especiais que están en proceso de extinción, pero, no fondo, que ten que ver esa cuestión de biodiversidade co noso día a día? Ademais, que pode contaxiarnos un ser humano?

De feito, é posible que esta zoonosis estea máis relacionada coa nosa saúde e as condicións de vida do que se pensaba. Para achegarse ao fondo, lembremos que os morcegos comen cada noite o 40% do seu peso de insectos. Isto ten efectos moi importantes e moi variados nos ecosistemas da zona. Nos bosques e campos onde se atopan os morcegos, demostrouse que o aumento das poboacións de insectos limítase. Pola contra, nos que non hai morcegos, se se dan as condicións axeitadas, as biomasas de insectos poden aumentar rapidamente –ás veces case duplicándose, como ocorre coas diferentes especies de árbores ou os marfil ou as polillas que poden danar o millo–, así como as biomasas de fungos que danan ás plantas. Estes datos permiten apreciar mellor a importancia dos morcegos: Multiplicáronse os insectos en Estados Unidos como consecuencia desta epidemia e afectaron á saúde dos seus habitantes? Podería ser, pero o que mostrou un estudo recentemente publicado vai máis aló.

Da peste dos morcegos á peste dos insectos

The economic impacts of ecosystem disruptions editadas a principios de setembro na revista Science: O traballo Costs from sustituting biological pest control (Efectos económicos das rupturas do ecosistema: custos da substitución do control biolóxico de pragas) non mostra de forma directa que as mortes masivas de morcegos nos Estados Unidos han provocado un aumento de insectos nos campos de cultivo. Pero si demostra que nos cotos onde os morcegos faleceron masivamente as colleitas danáronse –porque o beneficio da colleita decrecía– e que os campesiños locais utilizaron máis insecticidas, porque viron máis danos producidos por insectos nos seus campos. Nestes distritos, o consumo de insecticida aumentou un 31,1% respecto dos recintos nos que os morcegos sobrevivían mellor.

Pero neste período o consumo de insecticidas non foi a única variable que aumentou: a taxa de mortalidade infantil tamén aumentou un 7,9%. A taxa de mortalidade infantil comezou a aumentar no mesmo ano no que o uso de pesticidas empezou a crecer. En cambio, nos recintos con poboacións de morcegos sas, todo seguiu igual, non cambiaron nin o uso de praguicidas nin a mortalidade infantil.

Para confirmar que nas zonas nas que desapareceron os morcegos eleváronse a unha taxa de insecticida e de mortalidade infantil, o investigador considerou o efecto do tempo, a distribución de idade das poboacións de cada distrito e o tamaño das mostras. Ademais, en canto á taxa de mortalidade infantil que se incrementou, tívose en conta a causada exclusivamente por factores fisiolóxicos, é dicir, factores externos (accidentes, homicidios...) non se modificou.

Como di o refrán, a correlación non é causalidad, e a concorrencia de dúas tendencias non significa necesariamente que unha sexa a outra. Con todo, non é o primeiro traballo que vincula a contaminación química coa mortalidade infantil, e este aumento simultáneo está probablemente vinculado ao aumento do uso destes insecticidas, a menos que se invente unha explicación máis convincente. Neste caso, a correlación non é unha casualidade, e os resultados deste estudo non deberían sorprendernos. Winifred Frick, principal científico da ONG Bat Conservation International (Conservación Internacional dos Morcegos), afirma que quedou pampo ao ver estes resultados.

Saúde global dos ecosistemas

O concepto de “Saúde Única” (en inglés, One Health) é un concepto de concienciación e expresión da relación entre a saúde animal e humana, que comezou a utilizarse a principios da década de 2000.Máis aló da saúde, quérese incidir na idea de que os ecosistemas nos que viven os seres humanos e os animais están unidos entre si, é dicir, que se funden a saúde humana, a sanidade animal e a integridade ambiental. O foco principal deste concepto foi a posibilidade de transmitir ao ser humano as novas enfermidades que aparecen nos animais. A T baztanga, que comezou a estenderse máis rápido, foi relacionada coa deforestación debido a que nos bosques recentemente cortados hai máis posibilidades de atopar animais contaminados ou porque os animais que se escapan dela poden achegarse ás vivendas dos seres humanos. No caso destes morcegos norteamericanos, con todo, a cuestión é diferente, xa que a síndrome do nariz branco non é prexudicial para os humanos, pero si as súas consecuencias indirectas se se utilizan máis insecticidas para substituír o traballo dos morcegos desaparecidos.

Cabe destacar que a síndrome do nariz branco non xurdiu en Norteamérica, xa que o fungo que provoca esta enfermidade estivo en Europa durante moito tempo antes de cruzar o Atlántico, tal e como o fixeron os seguidores de Cristóbal Colón cando trouxeron a gripe, o sarampión e outros de aquí aos americanos de orixe, causando mortes masivas.

Pero nos Estados Unidos dos nosos días, esta secuela dos morcegos tamén se está estendendo polas rutas dos camiñantes nas montañas Appalache. O ser humano pode, por tanto, ser diseminador da enfermidade dos morcegos, sobre todo o home viaxeiro e montañeiro. Isto demóstranos que a saúde dos ecosistemas non só débese coidar a nivel local, senón que neste mundo globalizado ocupámonos de todos os nosos movementos.