As xornadas celebraranse no Kursaal de Donostia e no Hotel Carlton de Bilbao do 14 ao 20 de xullo. EH e EH –Ernest Hemingay e Euskal Herria-, Ernest Hemingway conference. Tamén se realizará un pequeno encontro en Auritz/Burguete, na fábrica de Orbaizeta e entre Aribe o 28 de xullo: Ernest Hemingway e Irati.

Iñaki Sagarna foi, desde os seus inicios, historiador e profesor na organización da conferencia EH e EH: “É o último elo dun gran cúmulo de casualidades celebrar o congreso no País Vasco. Todo comezou en 2019, cando acababa de terminar os meus estudos de máster en Boise e a asociación The Community Library de Idaho ofreceume unha bolsa para tres meses en Ketchum”. A citada asociación xestiona a casa na que se suicidou Hemingway, e a bolsa que recibiu Sagarna estaba destinada en principio a clasificar ou investigar os obxectos que quedaron na súa casa. “Ao principio pensei que só faría un traballo de catalogación de obxectos. Con todo, nada máis chegar alí, deime conta de que en Idaho, a relación entre Hemingway e os vascos de alí non estaba nada estudada. Autorizáronme a substituír a catalogación por esta investigación. Antes de que terminase a miña estancia de tres meses, descubrín unha vintena de relacións entre os vascos de Idaho e Hemingway”, di Sagarna. Antes de que comezase a investigar a relación entre os vascos e o escritor Hemingway, púxose en contacto con Edorta Jimenez e Javier Muñoz, que xa estaban a traballar no proxecto Basque Route.

Jimenez tamén leva tempo investigando e escribindo sobre a relación entre Hemingway e os vascos. Publicou o libro Hemingway eta euskaldunak zerbitzu sekretuak coa editorial Susa e o libro SanFermingway coa Txalaparta. Así fala Jiménez cando pregunta sobre o tema: “Os presentimentos que tiven ao emprender este tema parecen ser, ao final, correctos. A testemuña máis destacada foi a exposición Hemingway e Euskal Herria. Sagarna e eu elaborámolo no Museo Euskal Herria de Gernika-Lumo. Logo andou por aí, e este verán está en San Sebastián, aproveitando que o congreso anual da Hemingway Society celebrarase alí e en Bilbao”. Jiménez afirma que o que atopou Sagarna tanto nos arquivos de Estados Unidos como nos de aquí son importantes.

Sagarna participou como orador nunha conferencia organizada en Estados Unidos. Aos organizadores gustoulles e desa relación xurdiu agora o feito de que se embarcou nun encontro tan internacional como o de Donostia e Bilbao. Sagarna puxo en valor estes congresos: “Ademais do marco académico, é un congreso de gran peso social; tiven que organizar unhas cinco comidas grandes, de dúas ou tres 250 persoas, e un par de concertos”. No Kursaal e no Hotel Carlton, conferencias de 180 investigadores e escritores, unha saída á Rioxa Alavesa, partido de cesta punta no frontón Deportivo de Bilbao, e o primeiro día da conferencia en versos de Amets Arzallus e Maialen Lujanbio con tradución simultánea de Xabi Paya de eúscaro a inglés.

Na conferencia
tamén participaron escritores vascos nesta conferencia internacional. E participaron en eúscaro. Edorta Jimenez e Josu Jimenez Maia estiveron nunha mesa redonda. O primeiro falou de Hemingway e de Gernika, mentres que o segundo, tradutor e poeta, centrouse na poesía de Heminway. Ibai Iztueta comparou os traballos de Pío Baroja e Hemingway e Kirmen Uribe escolleu as pasaxes do libro Elkarrekin esnatzeko ordua (a hora de espertarnos xuntos), onde, entre outros temas, falou sobre a correspondencia entre Manu da Sota e Ernest Hemingway. Pola súa banda, o catedrático da UPV/EHU David Río realizou unha comparación, en inglés, das obras de Robert Laxalt e Hemingway. Tras a linguaxe anglosaxoa, o eúscaro foi a segunda lingua máis importante do congreso. Iso non sempre ocorre.

Edorta Jimenez deunos un resumo da súa intervención en catro palabras, que espera publicar posteriormente: “Ernest Hemingway non estivo en Gernika o día do bombardeo e, con todo, recolleu información directa e rica sobre el; entre outras cousas, contamos co testemuño das súas testemuñas. Andrés Untzain, por exemplo, estivo alí. Martha Gellhorn, a terceira esposa de Hemingway, tentou, ademais, informar o mundo do sucedido en Gernika”.

Os estereotipos que temos sobre Hemingway tamén pon en dúbida a
Josu Jimenez Maia pola ruptura de estereotipos: “Sempre nos imaxinamos borrachos en sanfermines, abusos con alcol... e eu creo que hai outro Hemingway tan descoñecido como interesante para entender ben a súa literatura e o seu carácter”. Nas súas palabras, é fundamental estar ao tanto dos tempos que Hemingway pasou en Irati, coñecer os seus paseos, as súas paisaxes, as súas vivencias e os seus amigos. “En vésperas de Sanfermin, a imaxe de Hemingway que a maioría dos medios de comunicación transmítennos sempre está chea de estereotipos, bastante comercializados, que fomentan o consumismo. E a min interesoume máis Hemingway desde o punto de vista da literatura”.

Edorta Jimenez tamén se queixa de que preguntemos como coñecemos ao escritor Hemingway aquí: “O destino fatal daquel Hemingway. Masificó os Sanfermines, o que en realidade era un nome, devandito sexa de paso. En Nafarroa Garaia, quen leu o libro Festa? Quen sabe o que escribiu sobre Donostia? Ou O verán lanjerosa, o último que escribiu, que empeza en Bilbao? Ou que ‘estes vascos son marabillosos’ escribiu sobre os montañeses de Navarra e non sobre os vascos de Bizkaia, Gipuzkoa ou Álava. A máis coñecida é, con todo, Ernest Hemingway II. Foi amigo da República e todo antifascista”. Edorta Jiménez fala con claridade, con corrección, sen barba; investigando, profundando e lendo moito, e despois tamén escrito.

Para Sagarna tamén a imaxe que nos venderon de Hemingway e o que el coñeceu son moi diferentes. “Hemingway foi moito máis que un vello moreno, vello, borracho, amante das festas... que o franquismo quixo vender. Desgraciadamente, nos nosos arredores só chegounos esa imaxe de Hemingway que se forxou ao longo do franquismo, pero o Hemingway que percorreu os nosos arredores ao redor das décadas de 1920 e 1930 foi un auténtico autor produtivo”. Sagarna engade que non se le moito, con certo enfado: “Polo menos coñécense os nomes das novelas. Pero foi un gran escritor de contos, máis que un bo novelista”. Afortunadamente, en 2011 Xabier Olarra traduciu algún dos seus contos ao eúscaro, e Koro Navarro, Festa: O sol tamén se levanta o ano pasado.

Despois da Primeira Guerra Mundial, Hemingway converteuse nun feroz rival da guerra. Sagarna subliña que isto pódese ver claramente na Farewall to Arms (Adeus ás armas) e nalgúns dos poemas que escribiu, algúns dos cales xa foron traducidos ao euskera por Josu Jiménez Maia. A pesar de rexeitar a guerra na época de entreguerras, Sagarna asegurou que viu que na guerra de España había que combater o fascismo: “Isto pode ser unha boa aprendizaxe para a nosa aprendizaxe”. Ademais, sinala que: “Hai moita xente que cre que Hemingway é un símbolo do imperialismo americano, pero non é así, en contra do que se cree. Era moi crítico co Goberno dos Estados Unidos, por exemplo, e situouse publicamente a favor da revolución cubana nos anos previos á morte”.

Encadeado pola
narrativa, Josu Jiménez Maia admite que os contos de Hemingway pilláronlle. Francis Macomber e outros contos, editados pola editorial Igela, gozaron da vida do veciño de Berriozar: “Para min foron un descubrimento, Hemingway trouxo outro tipo de literatura. Suxestivo, frases curtas, poucas frases subordinadas, correctas e que contan moito”. Logo chegou á poesía. “El non escribiu moitas poesías, pero eses 88 poemas escritos ao longo de toda a súa vida dannos moitas vivencias sobre a súa narrativa e a súa vida”. Josu Jimenez Maia traduciu varios poemas de Ernest Hemingway ao eúscaro e publicounos na revista Maiatz. En xullo deste mesmo ano, coincidindo coa efeméride de Hemingway, púxoos na rede literaria Armiarma.eus.

Edorta Jimenez tamén estivo detrás de Hemingway en moitos recunchos do mundo, desde Urdaibai a Cuba, entre outros. “Traxe desde Estados Unidos unha imaxe inesquecible do ceo de Nevada. E un coñecemento moi alto do sistema universitario. Tamén coñecín o mundo dos vascos de alí. Sobre todo recibíronme en casa por Joe Gerrikagoitia e a súa esposa Hellen”. Tamén recordos doutros lugares: “Cando fun por primeira vez a Cuba, antes de Nevada, no ano 2000, atopeime con Joseba Sarrionandia e outros albergues. Foi unha experiencia profunda o saber da vida dos nosos de alí. Fun a Cuba noutras ocasións, tanto para investigar como para visitar aos meus amigos”.

Que dicir de Cuba? “Unha vez que me marcho e volvo cunha opinión, outra vez voume e volvo con outra contraria, non sei que agora son capaz de facer un balance. Non vou tentalo”, conclúe Edorta Jimenez, coma se quixese apartarse do tema.

O encontro en Irati, que
será testemuña da Conferencia de Donostia e Bilbao, será o encontro de Irati. Os actos celebraranse na Kultur Onda, en colaboración co Ateneo Cultural de Navarra.

O 28 de xullo, pola mañá, homenaxearase en primeiro lugar a Victoriano Urdiroz, que foi xefe do Hotel Burguete. Despois farán un percorrido a pé desde Auritz/Burguete até a fábrica de Orbaizeta, lendo no camiño pasaxes do libro Festa. En Orbaizeta, a fonte de Hemingway contará cunha imaxe na súa honra, e tras a comida ofreceranse charlas a cargo de Iñaki Sagarna, Edorta Jiménez, Ibai Iztueta e Cira Crespo. Á noitiña, da man do grupo de poesía Joxe Mel Bidador, lerase o poema de Hemingway nas inmediacións do balneario de Aribe, a beiras do río Irati. A partir do outono, o grupo de lectores que se reúne cada mes co escritor Auzperrin Mikel antza falará sobre o libro Festa: eguzki levantatzen dá.

[Le tamén os seguintes dous artigos: Entrevista a Koro Navarro, tradutor do Hotel Burguete, testemuña da represión franquista e do libro Festa.]