O lector seguramente lembrará o anuncio de Amazon hai pouco máis dun mes: Segundo explicou, o centro de datos que ten en Aragón desembolsará 17.500 millóns de euros para multiplicar por seis os que ten. A escasos cen quilómetros da Ribeira de Navarra, creará un dos hub ou centros máis grandes do mundo neste ámbito a través da súa filial Amazon Web Services.

Pero non é a única multinacional con intencións deste tipo. Outro big tech, chamado así aos xigantes tecnolóxicos, Microsoft, recentemente anunciou que quere crear unha “rexión cloud” unindo as súas infraestruturas en Madrid para ofrecer “solucións de intelixencia artificial” aos seus clientes, entre eles Mapfre, Naturgy, Telefónica, así como o Goberno de Navarra, a través dun convenio de colaboración asinado recentemente coa presidenta María Chivite.

A intelixencia artificial, que se di que nos vai a facilitar a vida nun só clic, esconde un modelo social insosteible, e o primeiro problema é ecolóxico: ese cloud ou unha nube supostamente virtual e etérea que crece sen límites de almacenamento de información necesita unha enerxía enorme para manterse fisicamente, desde a extracción de minerais até a posta en marcha de servidores de centros de datos en toda a cadea.

Aplicacións como ChatGPT, que funcionan con Chatbot, xeraron unha enorme demanda de computación. Para responder a iso, están a construírse centros de datos da “escala hiper-española” como o de Aragón. Estes centros de datos non son como os que coñeciamos até agora: “A diferenza non está só no tamaño, senón tamén na concentración do poder e na tecnoloxía utilizada”, explicou A túa Nube Seca, activista da plataforma O meu Río, Aurora Gómez, no debate Á lea de Canle Rede: “Até agora os centros necesitaban unha enerxía incrible, e con todo, con eles din que gastarán menos enerxía, pero para iso meten auga en grandes cantidades para arrefriar os servidores”.

Gómez e a súa contorna crearon a plataforma en Talavera de la Reina (Castela-A Mancha, Estado Español) cando Meta decidiu instalar un destes centros de hiper-escala cerca do río Tajo. “Si eu estou aquí é por culpa de Mark Zuckerberg”, explicou ao presentador. En Talavera de la Reina, a multinacional propietaria de aplicacións como Whatsapp ou Instagram pretende construír o seu centro de datos nunha zona máis ampla que o polígono industrial alí, e utilizará millóns de litros de auga para refrigerar os seus servidores internos. O mantemento destes centros calcula unha media de 25 millóns de litros de auga ao ano, cantidade que unha gran cidade necesita.

O caso do centro de datos de Aragón é moi similar ao de Madrid. O presidente da dereita, Jorge Azcón, dixo na presentación do proxecto de Amazon que quería que Aragón fose “Virginia Europea”: “A nós esas palabras parecéronnos incribles –di Gómez–, porque todos os movementos sociais saben que este estado de EEUU é o que máis centros de datos ten no mundo e deixárono completamente desecado. En Virginia a xente está a reutilizar a auga dos residuos para poder beber, xa que toda a auga potable levárona os centros de datos”.

Gómez repasou en Canle Rede as súas loitas contra este tipo de infraestruturas en Chile, Uruguai, Holanda, Irlanda ou Singapura, e lembrou que nalgúns lugares tamén se puxeron en marcha moratorios. Por iso, queren utilizar o proxecto de Metaren Talavera de la Reina para alertar amplamente dos riscos doutros proxectos similares que están a aumentar no Estado español –só en Madrid e Barcelona, un 500% máis–.

Ludismo do século XXI

A túa Nube Seca, da plataforma O meu Río, denunciou que as multinacionais xogan con rexións rurais que sofren o despoboamento e o paro para roubar recursos das mesmas: “Poderían habelo feito doutra maneira, gastando menos auga, pero isto é puro tecno-colonialismo”, di. Amazon, por exemplo, recollerá a auga do río Gállego de Aragón nun depósito e usaraa directamente conectada cun tubo para os seus centros de datos –o goberno autonómico ha pagado toda a obra–.

Gómez fala da experiencia. Cando era adolescente, construíron un aeroporto no seu pobo de Castela-A Mancha, hoxe en desuso, e expropiáronlles os terreos: “As familias que nos queixamos sufrimos o ostracismo e despois de 25 anos aínda moitos non nos falan porque nos oponimos a un macroproyecto que supostamente supuña progreso. Todos estes proxectos venden a idea de progreso e emprego e si estás en contra insúltanche; chámanche ‘ludita’.Pero eu lévoo moi orgulloso, porque eran persoas que traballaban desde o punto de vista da clase, e querían facelo con tecnoloxía”.

Di que cando se pronuncian conferencias, moitos acoden ao tecnosoluzionismo: “Pregúntannos: Non poderiamos utilizar esta tecnoloxía?’ ou Non podemos pór os centros de datos baixo o mar?... Nós co libro de Eugeny Morozov A tolemia do solucionismo tecnolóxico (A tolemia do solucionismo tecnolóxico, Katz, 2016) golpeámoslles o casco: non podemos. Non podemos resolver os problemas que xorden coa tecnoloxía utilizando máis tecnoloxías. O que temos que pensar é que eses centros de datos centralizan o poder, e para a xente que vimos da anarquía iso non é unha boa idea. Descentralizar, ser conscientes dos datos que temos, recuperar a soberanía en todos os nosos pasos… iso é o que deberiamos facer”.

Explosión do consumo de auga

As autoridades do Estado español non deixan de enumerar as vantaxes do territorio para construír centros de datos: “Temos a mellor rede de fibra de Europa, os cables de fondo mariño e moitas enerxías renovables que nos unen con América e África”, explicou ao diario O Diario.é o ministro español de Transformación Dixital, José Luís Escrivá. Pero tamén están a facer os señores ministros doutros lugares o que lle fixeron a Xenpelar cando vendeu o betón na feira de Hernani: Por exemplo, Bruno Le Maire, que leva a carteira de Economía no goberno de Macron, quere converter ao Estado francés nun “líder europeo” neste campo.

En Reporter lemos a reportaxe Data centers: leur consommation d’eau vai exploser (Centros de datos: o consumo de auga rebentará) sobre as intencións de ampliar o centro de datos de Amazon en Wissous de 7.000 habitantes de Île-de-France, da man de Fabien Benoit.

Segundo o xornalista e documentalista experto na materia, que analizou, entre outros, o caso de Silicon Valley nun libro, o promotor do proxecto comprometeuse a que o centro de datos de Wissous apenas gastará auga como as sete vivendas: “Pero o debate está aberto, porque o consumo de auga dos centros de datos en moitos casos é un ángulo cego. A ecuación é bastante simple –di o xornalista–: os centros de datos teñen cada vez máis máquinas que producen calor e hai que arrefrialas”. Para iso, ademais da climatización clásica, existen circuítos de auga, tanto abertos como pechos, así como procesos termodinámicos de pulverización.

Para Benoit, é paradoxal pór o uso masivo da auga como solución “verde” ao consumo de enerxía. Proporciona unha cifra para dimensionar o problema: Google recoñeceu no seu último informe medioambiental que elimina ao ano 28.000 millóns de litros de auga, dos cales dúas terceiras partes son para refrixeración de centros de datos e o uso da auga creceu un 82% desde 2018.

Pero se se quere, tamén se pode utilizar unha linguaxe máis tanxible: Segundo un experimento realizado por investigadores californianos, cada vez que facemos unha pregunta a ChatGPT gastamos unha botella de auga de 0,5 litros. “A intelixencia artificial traerá a explosión do consumo de auga”, conclúen. Por exemplo, a intelixencia artificial gasta tanta auga como o Reino Unido en 2027, segundo explicaron á xornalista de Reporter.

Este tipo de datos chégannos pinga a pinga, entre outras cousas porque até agora os xigantes tecnolóxicos como Google, Meta, Microsoft, Amazon, OpenAi, Apple e outros non están obrigados a informar sobre o consumo de auga. A finais de 2023 aprobouse unha directiva na Unión Europea que establece que as infraestruturas con capacidade superior a 500 kW deben publicar informes de transparencia sobre a súa eficiencia enerxética.

Non é para menos, xa que os danos poden ser irreversibles, nun momento no que a auga se converteu nun recurso precioso coa emerxencia climática: “Sabemos que os operadores de centros de datos están a perforar as capas freáticas”, explica no mesmo reportaxe Cécile Diguet, coautora do libro Sous le feu numérique (baixo o Lume Dixital). Na illa de Île-de-France, especialmente no departamento de Essonne, no que se atopa Wissous, detectouse un nivel cada vez máis baixo.

Pode empezar a quitarse da cabeza aquilo que pense que o País Vasco chuvioso está a salvo da ameaza desas infraestruturas. Sabemos que en Navarra Amazon quere construír polo menos dúas centrais fotovoltaicas "a gran escala" asociadas a estas centrais –así o anunciamos en ARGIA–, para decorar o seu consumo enerxético coa etiqueta de "renovable", e non podemos esquecer que o porto de Bilbao é un dos principais destinos dos cables de fibra submarinos en Europa. Algúns comezaron a introducir o nome de “eixo Bilbao-Navarra” na tómbola da competencia de captación de centros de datos de multinacionais. Aquí están.