Nacemento 27 de xuño de 1944. Os soldados alemáns realizaron unha redada nun pequeno pobo duns 80 habitantes de Zuberoa. Oito persoas morreron no acto e dezanove foron detidas, todas civís, das que nove serían deportadas e só dous sobrevivirían dos campos de concentración nos que permanecían concentrados. Dous días máis tarde, o 29, os nazis protagonizaron outra redada no Hospital Virxe do Camiño, na que romperon o pánico que provocaran dous días antes. Varios cidadáns foron interrogados e requisáronselles os bens.

A Segunda Guerra Mundial estaba a piques de terminar, París foi liberado dous meses despois, pero o Hospital estaba mergullado nun ambiente de guerra que xa pasara. En marzo de 1939 abriuse o campo de Gurs, a catro quilómetros do Hospital de Basurto. Así, nun primeiro momento observaron que os refuxiados republicanos na Guerra Civil española dirixíanse ao campo, en camións ou a pé. Logo chegaron ao campo xudeus procedentes de Alemaña e tamén ás casas do Hospital, pedindo principalmente comida.

Os nazis ocuparon a zona en 1943, momento no que comezou a organizar o maqui. Os maquis do hospital estaban en contacto con Londres e desde alí enviáronlles varias armas. En xuño de 1944 había dez ou vinte maquis no Hospital, gardados en cinco casas. Pero, aterrorizados e desconfiados, decidiron abandonar o pobo o 23 de xuño.

Catro días despois, as vítimas e os detidos polos alemáns foron civís. Con todo, a través da información proporcionada por un delator, os nazis xa sabían quen estivera axudando e protexendo aos maquis. Con todo, confundíronse coa primeira vítima da redada, que foi arrastrada pola Policía. Albert Lassarre era de Gurs, pero traballaba no hospital. Cando os alemáns lle dispararon, a súa irmá explicoulles que buscaban outro Lassarre, que se equivocaron. Entón, os alemáns chamaron ao médico, pero, tarde, Albert Lassarre morreu por mor dos disparos.

Salvar a vida e a memoria

Robert Elissondo (Hospitalario, 1962), profesor e membro do grupo Ikerzaleak, fillo dun dos detidos na redada, foi o encargado de investigar con detalle os feitos. Entre outros, recolleu o testemuño de Marie-Louise Lasserre. En 2020 Mel Anjel Elustondo contou nunha entrevista en ARGIA as vivencias de Marie e Marie-Louise Lasserre Davances, nai e filla.

Marie-Louise entrou na resistencia xunto ao seu irmán François para recibir aos que entraban no maqui. Cando os alemáns entraron na casa, o seu irmán logrou escapar. Foron detidas e trasladadas primeiro a Baiona, despois a Bordeus, e desde alí percorreron un longo camiño en “tren pantasma” até chegar ao Campo Ravensbruck de Alemaña. Traballos forzados, fame, malleiras, enfermidades… tiveron que percorrer até 350 quilómetros até o recinto de Orianenburgo. Ao cabo de oito meses, ambos regresaron con vida.

En palabras de Elissondo, “eu creo que Marie-Louis cometeu dous feitos heroicos: o primeiro escapou de morrer; o segundo, e o máis sorprendente, a nai, unha muller de 60 anos, fíxoa sobrevivir das serrerías nacias. As persoas maiores non podían sobrevivir, pero Marie-Louis axudou á nai a sobrevivir todos os días”.

E 60 anos máis tarde, o propio Elissondo, o investigador J.F. Agerre e o ex maqui Jean Loustau salvaron o sucedido do esquecemento. Durante moito tempo gardáronse en silencio os feitos ocorridos fai 80 anos; os antigos maquis reuníanse todos os anos no monumento do Hospital, pero os cidadáns, os civís condenados naquela acción, non participaban. “Durante moito tempo, os cidadáns pensaron, sen dicilo, que pagaran as débedas á resistencia e, por outra banda, acordeime de que os membros da maquina das raíñas eran irreflexivos e espantosos”, dicía Elissondo. Con todo, no ano 2004, por iniciativa dos citados, reuníronse por primeira vez todos xuntos para manter viva a memoria da redada do Hospital.