Nos últimos anos iniciouse nos países europeos o camiño cara a unha substitución progresiva do uso masivo do plástico e cara a un consumo supostamente máis sostible. As bolsas e envoltorios compostables son cada vez máis frecuentes nos comercios da zona, aínda que o reino do plástico segue vixente, e na sociedade parece que cada vez hai máis conciencia diso.

Pero, de súpeto, unha investigación pono todo en dúbida: As bolsas de plástico compostable son máis tóxicas que as habituais na revista Elhuyar e na web. Ademais de en Euskadi, tamén fóra de Euskal Herria produciuse un gran balbordo, xa que a noticia estaba baseada nunha investigación publicada en setembro por expertos do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) e, por tanto, tiña credibilidade. “Que facemos entón para quitarse o plástico?”, preguntarían moitos, unha vez lida a noticia.

É certo, e quizais non tivo tanta difusión, que o propio CSIC, para aclarar o asunto, publicou unha explicación dous meses máis tarde, en novembro do ano pasado: “Debido ao impacto mediático da nota de prensa anterior e para non prexudicar o cambio social nos materiais biodegradables compostables, desde o CSIC queremos aclarar que o estudo non demostrou que as bolsas compostables certificadas sexan tóxicas para o transporte de alimentos nin o compost obtido dos mesmos”. Máis aló do ruído mediático, e co obxectivo de profundar máis no tema, charlamos con Patxi Sustatxa, membro da empresa de películas biodegradables e compostables Titan Eco Sostible de Zamudio.

Compostables, reciclables, biodegradables… aclarando a salsa conceptual

“A miúdo os conceptos confúndense, e ás veces os clientes utilizan as palabras ‘biodegradables’, ‘compostables’ ou ‘recicladas’ coma se fosen o mesmo”, di Sustatxa. Pedímoslle que nos explique en que consiste cada un deles.

O material reciclado consiste en transformar un produto noutro mediante un proceso físico. No caso das bolsas e envases, o material reciclado procede normalmente do plástico: cóllese o plástico vello, fanse labras e con estas labras créase outro recipiente ou bolsa.

O material compostable ten a súa orixe nas plantas, e non se reciclan, senón que toman valor para outro uso. “O obxectivo final da súa vida non é facer labras para crear con iso outro material, senón facer compost. É un modelo circular, que ten a súa orixe na terra e que vai á terra ao final do ciclo”. Os plásticos compostables poden estar feitos de materiais con siglas PLA –acedo poliláctico–, por exemplo. Estes produtos proceden de millo ou remolacha azucreira.

A palabra biodegradable, segundo subliñou Sustatxa, en si mesma non significa nada. A biodegradación é un proceso natural ata que un produto chega a degradarse na súa totalidade. “Aquí é importante o factor do tempo, porque non serve para nada dicir que un produto é biodegradable si necesita 400 anos, como os plásticos”, di. Como denuncia, as empresas non moi sostibles utilizan esta e moitas palabras para blanquearse –ou mellor dito, para nivelarse– dalgunha maneira.

Doutra banda, cabe destacar que todos os bioplásticos procedentes de plantas, coñecidos en castelán como ‘bio-universitarios’ ou ‘bio-based’ en inglés, non teñen por que ser compostables. É dicir, os plásticos de orixe bio só se fixan na orixe e os compostables no final da súa vida. O polietileno (coñecido como PET) pode ter orixe vexetal, por exemplo, nos derivados da cana de azucre, pero non é biodegradable, xa que os microorganismos ambientais non teñen a capacidade de compostar este material.

Luces e sombras da investigación

No estudo, publicado en setembro, mediuse a toxicidade de bolsas biodegradables, bolsas de plástico normais e recicladas a partir dos datos obtidos nas liñas celulares de peces cebra. Mediuse o grao de toxicidade en tres situacións: directamente das mostras de bolsas; envellecemento das bolsas tras a simulación mediante fotodegradación con raios ultravioleta; e con pequenas porcións das bolsas que quedan tras a compostaxe. “Sorprendeunos que as células expostas a bolsas de plástico normal non mostrasen toxicidade, e si o fixesen no caso dos biodedrables”, explicou Cinta Porte, autora principal do estudo. A investigación conclúe que, do mesmo xeito que os biodegradables, as reciclaxes tamén son máis tóxicos que as bolsas convencionais.

Pero o investigador engadiu a continuación: “A nosa hipótese é que os fabricantes engaden aditivos químicos que poden ser especialmente tóxicos ao fabricar bolsas biodegradables”. Outro dos aspectos que Sustatxa destaca á hora de preguntar polos resultados da investigación é o seguinte: “Para empezar, hai que ter en conta que se trataba dun informe previo, que había que profundar máis. Pero ademais dicían que o material biodegradable non é un problema en si mesmo, senón aditivos químicos engadidos”.

O empresario biscaíño ha subliñado que a maior parte da película biodegradable impórtase desde o exterior e que non se realiza ningún tipo de control respecto diso. Os autores da investigación non precisaron que bolsas utilizáronse como mostra dos restos achados na cova. “Imaxínache que unha empresa de comida rápida emite un informe no que afirman que os tomates son máis prexudiciais para a saúde que as hamburguesas, porque realizaron un estudo dos tomates e concluíron que ten moitos contaminantes. Pero, os tomates analizados foron producidos de acordo á normativa europea? Porque, se non é así, e si levan moito máis fitosanitarios do que está regulado… claro que son prexudiciais”, sinalou. Algo parecido ocorre coas bolsas e os envases biodegradables, segundo el.

Produción de material compostable por multinacionais

Segundo denunciou o xerente da empresa Titan Eco Sostible, existe un desfasamento brutal no control da película biodegradable que se trae do exterior: “En 2018 entrou en vigor a lei de limitación do plástico dun só uso, e aínda que nun principio se reduciu moito o uso, xa perdeu eficacia, porque a lei non se cumpre, porque non se fai ningún seguimento”. A lei limita, en teoría, o uso das bolsas de plástico dos comercios, pero Sustatxa di que hoxe en día moi poucas as enchen. “Os grandes almacéns éncheno máis e menos. En xeral, o comercio volveu ao polietileno convencional, nin á reciclaxe”, engadiu.

A biscaíña afirma que a película compostable que se produce nos países da Unión Europea, en xeral, respecta a norma EU 13432. Esta norma é a normativa que establece as medidas a cumprir polas bolsas e embalaxes compostables: “Basicamente, a norma establece que o produto debe degradarse en menos de seis meses e que só debe deixar auga, CO2 e compost no proceso de degradación”, explicou Sustatxa.

Existen diferentes certificadores para asegurar o cumprimento da norma, pero o empresario di que o máis coñecido en Europa é TUV Austria. “De todos os xeitos, certificarnos non é obrigatorio, facémolo para gañar confianza. Nós, por exemplo, compramos un produto certificado”, declarou. De feito, na planta de Zamudio non se producen películas biodegradables, senón que se limitan á transformación. A xestora subliñou que a produción está en mans de multinacionais e de grandes empresas, principalmente multinacionais. “Nós limitámonos á mecanización, pero en orixe todas son grandes empresas que traballan co plástico convencional e co compostable”.

Dalgunha maneira, as empresas que viron oportunidades de negocio na transición enerxética e na economía verde tamén son líderes neste mercado de compostables.

En comparación coas illas de plástico...

Segundo datos de Greenpeace, cada ano máis de 12 millóns de toneladas de plástico acaban no mar, todas elas con imaxes das grandes illas poboadas de plásticos na cabeza. E, entre os plásticos, as bolsas de plástico son algunhas das máis estendidas. No Estado español estímase que, de media, cada persoa tira ao ano 144 bolsas de plástico dun só uso, cada unha das cales ten unha vida reducida de 12 minutos. En canto á degradación, levan máis de cinco décadas.

"Cal é o problema do plástico? Que a porcentaxe de plásticos que non se reciclan ou reutilizan é moi alto, o que queda abandonado na natureza. É dicir, prodúcese moito máis que a cantidade de plásticos que se reciclan, e xera toneladas de residuos plásticos”. En cambio, se fosen compostables, miles de toneladas de plástico abandonadas na natureza degradaríanse en poucos anos e converteríanse en compost. “Non hai dúbida de que os bioplásticos son moito máis sostibles que até agora, pero o certo é que costa moito máis aceptar na sociedade as novas alternativas que se expoñen. Abonda con que esas alternativas teñan un pequeno erro para que sexan rexeitadas”. Sustatxa, dentro deste comportamento social, sitúa tamén o impacto do balbordo xerado polo estudo de setembro.

Entón... á horta de bolsas compostables si ou non?

Sustatxa lembrou que a compostaxe é un proceso de degradación artificial, xa que se xera un licocidio de cultivo para as bacterias que van comer o produto. A compostaxe industrial consegue un líquido de crecemento máis bacteriano e temperaturas máis altas, polo que o proceso é máis intenso. “Todo o que se pode compostar en casa se composta en plantas industriais, pero ao revés non”, di. Engade, no entanto, que a maioría das películas que utilizan Titan Eco Sostible, como son un material fino, funcionan tamén na compostaxe doméstica. “A cuestión é que o modelo de compostaxe que máis se dá no Estado español é industrial, polo que o selo máis utilizado é o ‘compost industrial’”. A maioría das bolsas tamén se compostarían ben en casa, pero outros materiais compostables, vasos ou cubertos, funcionan só en plantas industriais. “Bo, tamén se compostarían en casa, pero necesitarían máis tempo, e a norma EU13432 establece un límite de seis meses”.

As sociedades europeas e occidentais estamos lonxe de vidas sostibles, e só con reducir o uso do plástico convencional e aumentar o máis compostable non responderemos os retos climáticos e sociais actuais. Con todo, Sustatxa ten claro que as bolsas e embalaxes compostables supuxeron un gran avance cara á sustentabilidade. “Un material compostable que cumpre a normativa europea non xera contaminación”, concluíu.