Coñecéronse durante a estancia dos gañadores dos premios literarios Urruzuno, en Arantza (Gipuzkoa). A estancia foi especial, como a relación de amizade que estableceron. Unha vez terminada a estancia, con todo, sentiron a frustración de querer seguir escribindo, publicando e aprendendo, pero non acertar como. Non se poden atopar modos. Non é un caso anecdótico, moitos mozos amantes da literatura perden relación coa escritura nesta situación. “Espérase que o mozo gañador do Premio Urruzuno siga escribindo, pero non pode cumprir os requisitos dos concursos que se poidan presentar. Que pode facer un novo escritor? Creamos a Banda Baixa por falta de alternativas”, advertiu Agirre. Oskoz engade que ocorre en calquera edición de Urruzuno, que ao terminar os mozos senten perdidos: “Gústache escribir pero non ves ningunha saída”.

Con todo, o cinco novos reuníronse en decembro en Eibar para non perder a “conexión” da súa estancia e non caer na inercia. Todos sentían “ter que facer algo” e recoñecéronse mutuamente ese día. Tamén estaban de acordo en que era absurdo tratar de abordar a carreira literaria individual. Non tiñan condicións para facelo, e non era o modelo que querían seguir. Estableceron unha segunda cita en Agurain, onde xurdiu a idea da banda. Fernandez de Okariz lembra que para apuntar as solicitudes encargáronse no caderno do bar os mandatos do grupo, xa que non tiñan “caderno de costura”. Utilizan con facilidade a post-ironía e contan desde o humor os momentos máis importantes da súa carreira.

Grupo de
escritores Como se forma unha banda literaria? Desde o punto de vista da contorna, non son moitas as referencias para pensar a literatura como proceso colectivo de creación, pero, desde logo, nas letras vascas houbo experiencia previa: Principalmente as bandas Pott e ITU. Oskoz cre que a literatura é unha tradición de bandas, quizá demasiado dicir, pero di que en calquera caso queren seguir o seu modelo.“Tamén fixemos bromas con iso: Chámase banda porrott imitando banda Pott. Tamén coñecemos algunhas das bandas ITU. Pasaron dez anos desde entón. Parecíanos que si queriamos facer algo non tiña sentido ignorar o que se fixo antes. E tamén se deu a expresión das bandas literarias noutras comunidades literarias. Queriamos darlle continuidade”.

Aguirre cre que hai unha tendencia individualista estendida nos traballos de escritora, probablemente polo peso da competición e dos premios. Ademais, destacou que a sociedade no seu conxunto e en case todos os aspectos da vida é así: “Cando pensamos no escritor, como o representamos? Persoa soa no seu domicilio, escribindo todo o día. Esa imaxe prevaleceu”. Harri Díaz de Heredia cre que este mito lle afastou da literatura, mentres que o traballo en equipo anímalle a escribir. Noutras manifestacións artísticas consideramos normal o traballo en grupo. A música é probablemente o exemplo máis destacado. Wu Ming di que un colectivo de escritores é como unha banda de música, pero que todos tocan o mesmo instrumento.

A literatura necesita comunicarse
Non queren entender a escritura como un exercicio que se fai cun mesmo. En contra do que pensamos, porque escribir tamén cando se escribe en solitario non é un exercicio individual, como Oskoz. A escritura necesita comunidade e os escritos deben circular. “Ocorre que os textos se embarran, non respiran a ninguén que os lea si non está. Ler un texto que escribiches, é ler ou revisar?”. Porque, en definitiva, a literatura é un acto de comunicación, ou iso é tamén, e, por tanto, social.

Neste sentido, Oskoz engade que senten illados: “Coñecemos aos novos escritores, sabemos o que escribiron, lemos a súa obra, pero non hai intercambio. Non temos costume de escribirnos, por exemplo, de opinar sobre o que escribiu, de felicitarnos. Nós sabemos o importante que é iso”.

1. Preguntados pola recepción da fanzine na parte inferior, o cinco comentan risas. Din que queren recibir o feedback, pero que a resposta que recibiron até agora foi menor do que esperaban. Tamén consideran importante reforzar o intercambio entre quen traballan ao redor da literatura. Buscan que a separación entre autor e lector se difumine si é posible.

Por iso, en parte, os textos que publicaron son relatos breves: poemas en prosa en xeral. Pódense ler soltas ou na orde desexada polo lector. É un formato dinámico, máis accesible e que fomenta o intercambio, segundo Díaz de Heredia. “Parece que hai que empezar e terminar un libro, que hai que lelo desa maneira moi concreta, e que non o estás facendo ben, tamén quixemos aliviar, despexando as ambicións”, engade Oskoz.Larrañaga cre que o xénero dominante na
literatura comercial ou convencional é o da novela. Necesita unha novela separada, illada, a diferenza da literatura oral ou as narracións? Non pode resolverse aquí, pero é evidente que apostaron por outros formatos. Por outra banda, Díaz de Heredia considera que a “cultura da inmediatez” está cada vez máis estendida, e que estas tendencias tamén poden influír nas decisións adoptadas, como a redacción de textos breves.

A escola de aprendizaxe e reflexión
celebrouse en Bilbao. Entón decidiron como a banda 1. Un fanzine que aúna textos escritos polos membros do grupo, escribindo abaixo. O primeiro texto da unidade é un manifesto escrito conxuntamente ou editorial. Nel explícase a idea que dá nome á banda: Cada un dos desprazamentos que formarán os textos de nivel inferior, co obxectivo de que un lector inxenuo perciba unha potencialidade, constituíndo a base do volume resultante. Sátira ou humildade? Para Agirre, “é evidente que isto que nós sacamos na literatura vasca está abaixo, somos uns mozos que se puxeron a escribir. Pero queremos recoñecelo, rilo e reivindicar que eses textos teñen valor”.

Diaz de Heredia cre que a banda é unha escola para aprender. Aguirre destaca que son textos de escritores noveis. Neste sentido, Oskoz é consciente de que aínda lle resulta difícil controlar a linguaxe artística, recorrer intencionadamente a un estilo, “polo seu nivel de habilidade ou”. A escritura controla máis que ao revés. Por iso, cre que a banda lle axudou a “non caer nesas tendencias, non escribir sempre da mesma maneira”. Este é un dos obxectivos da formación do grupo. Segundo Larrañaga, queren “escribir, aprender e errar xuntos”.

Destacan que o proceso de escritura tivo moito de experimentación. A maioría das pezas son exercicios interpostos. Por exemplo, a primeira. “Vexo as miñas mans desde abaixo” para abordalas desde o punto de vista persoal. “Zona de disconfort, que non escribes habitualmente?”, a seguinte, para escribir tirando desde onde senten incómodos. Tamén hai un poema erótico no volume. “Os exercicios sacian o carácter colectivo da banda, pero os escritos son moi diferentes. A banda dálles unidade”, segundo Díaz de Heredia.

O eu, o gu e o mundo Os conflitos
internos, as preocupacións artísticas, políticas e existenciais impregnan os textos do primeiro número, contados de vivencias persoais e en moitos casos extremadamente íntimas, sen renunciar ao eu. A arte é unha forma de expresión para Larrañaga, que pode servir tamén para baleirar interiores: “Desde o eu podemos opinar sobre o mundo. Podemos falar da arte e da revolución e á vez das vivencias persoais”.

Aguirre di que o que escribiu en Alea son as súas experiencias, “claramente”. Trata de “analizar e relacionar o que sucedeu na súa vida con algo máis amplo”, “dar sentido ao que un viviu”. Cuéstionase si a miúdo evitan escribir explicitamente sobre cuestións ou “cousas grandes”, “temendo que sexan demasiado grandes para nós e por iso escribimos detrás das experiencias persoais”. “Por iso fun a falar de eu, porque é o único que entendo de verdade e de profundidade”, reflexionou Díaz de Heredia.

Por unanimidade manifestan que non
só queren escribir xuntos, senón tamén reflexionar. Segundo Oskoz, reuníronse “porque nos parece que hai polo menos un baleiro no mundo da literatura que nós podemos influír”. A banda permite situarse e comprender a posición en que se atopa. “Ao traballar en equipo sei o que escribo e para quen. Falo cos meus compañeiros de escribir, de escribir, de ler, de literatura. Iso satisfaime”, di Díaz de Heredia.

“A literatura pódenos levar, onde queremos ir”, queren reflexionar. Aí é onde máis potencial ve Oskoz, “non só escribir xuntos, senón reflexionar xuntos”. Por exemplo, a que obra literaria dáselle visibilidade e a cales non. “O propio circuíto literario fai súas algunhas propostas facilmente e deixa outras no aire. Non os nega explicitamente, pero o fai conscientemente en determinados lugares”, cre. “E cando falamos do circuíto literario estamos a falar de escritores, editoriais, xornalistas...”, explica Fernández de Okariz.

O drama e a aventura da publicación
Unha vez que o escrito xa está maquetado e impreso, como dar a coñecer, como facelo? Afrontaron o reto con imaxinación, porque o camiño non estaba dado. Agirre é un bertsolari que ten claro que na literatura non atopou unha comunidade sólida como a do mundo do bertso. A diferenza do bertsolarismo, fíxoselle moi solitario o camiño para publicar escribir coa Banda Baixa.

Entre outras cousas, para a súa difusión, o exemplar foi levado á Feira de Durango. Os monitores de Urruzuno, Mikel Ayllon e Itxaro Borda foron lembrados por ser animados. “Foi un acto de vandalismo da nosa parte”, confesa Agirre rindo. Colocaron adhesivos e carteis con frases soltas extraídas dos textos. Tamén percorreron postos repartindo exemplares, metendo nos libros os marcapáginas da Banda Baixa. E máis dun responde: “Ah! Vós sodes! Vinvos en twitter”, lembra Larrañaga. “Se só subimos posts que son meramente delirantes! Esta rede social é un lugar de expresión único”, ri Oskoz. De feito, a Banda Inferior atópase en varias redes sociais e tamén dispoñen dunha páxina web behebanda.eus.

Mirando cara adiante
chegamos ao final da entrevista entre Anekdota. Non se pode recoller aquí. Fernández de Okariz fala sobre o camiño a seguir. Están a preparar cousas novas. Queren comezar unha nova fase: “Non queremos facer un seguimento estéril da primeira fase”. Antes de apagar a gravadora, Diaz de Heredia quixo deixar no aire a seguinte frase: “Que fixemos algo e…”.