“O parlamento máis abertzale de todos os tempos” vs. “O independentismo está nos mínimos históricos”. Estas dúas afirmacións escoitámolas nos últimos tempos e incrementáronse tras as eleccións celebradas o 21 de abril en Araba, Bizkaia e Gipuzkoa. Estas dúas frases, consideradas como constatacións, emerxen sobre a mesa, e a primeira vista parece que podemos estar ante tendencias políticas e sociolóxicas contraditorias. Pero creo que en ambos hai que matizar e fixarse no obxectivo que se pode esconder detrás de cada un.

O momento é bo para iso, porque en Hego Euskal Herria pechouse un ciclo electoral, só quedan as eleccións europeas. As eleccións municipais e forais de maio, e as españolas celebradas en xullo, puxeron de manifesto unhas tendencias que foron reforzadas polos votos da CAV do 21 de abril, tendencias que non se interromperon.

“O parlamento máis nacionalista de todos os tempos”. Os resultados electorais han traído esa realidade, os nacionalistas de Gasteiz, de diferentes tipos, son, sen dúbida, a maioría. Nin o PNV nin EH Bildu ocultaron ese carácter nos seus programas e na campaña, pero, ao mesmo tempo, tanto a campaña como o debate político dos últimos tempos, coa precampaña maratoniana, non se centraron no conflito nacional, senón nos servizos públicos e o dereito á vivenda. Por tanto, parece que á hora de votar a cidadanía non foi un tema central, sobre todo na capacidade de EH Bildu de atraer votos.

En calquera caso, o máis tramposo paréceme unha segunda afirmación: “O independentismo está en mínimos históricos”. A esa afirmación que insiste o nacionalismo español e o seu marco comunicativo non hai que dar, na miña opinión, unha aceptación acrítica desde unha perspectiva vasca. Porque cando se pregunta directamente á cidadanía sobre o tema, que responden? Pois cousas diferentes e que merecen ser analizadas con cautela. Por unha banda, si atendemos a longas series de enquisas como o Sociómetro da CAPV, observamos que en 1998 situábase un 25% “pola independencia” e este ano un 22% (outro 33% “pola situación”). Por suposto, houbo incidentes, pero sobre todo ocorreu que se activaron os que están “en contra da independencia”, sobre todo a partir de 2017, despois do referendo catalán.

Creo que ese ano é clave para analizar posicións sociais sobre independencia. Até entón había un mantra no debate político: “Sen violencia todos os proxectos políticos pódense defender”. O proceso pacífico catalán deixou claro, mesmo en Euskal Herria, que un proceso pacífico ía ter unha resposta violenta do Estado español. Así as cousas, cando se pregunta sobre o futuro político doutra maneira os resultados son diferentes: o Nacionmetro, por exemplo, demostrou nas súas medicións que os cidadáns non responden de forma abstracta sobre a independencia ou, pola contra, preguntan sobre un Estado vasco tras un referendo acordado. Neste último caso, a maioría é favorable que a contraria.

En consecuencia, a independencia ou a actitude social sobre un Estado propio non é clara, senón matizada. Sen caer na autocompracencia que poden ofrecer os resultados electorais, creo que é recomendable non crer neste tema o discurso interesado do nacionalismo español.