Por que
ilustrador? Eu veño dunha familia de obreiros e aínda que non haxa “artista”, o meu pai sempre tivo ganas de pintar, aínda que sexa profesor, e a miña nai é avogada, pero moi creativa. Aprendín ilustración polo meu amor ás historias. Cando souben que podía dedicarme a isto, ao terminar a carreira empecei a especializarme.

Como e como foi a Italia? O último
ano de carreira fixen un Erasmus en Florencia e namoreime da cidade. Alí aprendín un deseño gráfico editorial e coñecín a obra de Bruno Munari sobre o obxecto do libro. Empecei a ver o libro como algo máis que un produto a vender inmediatamente. Volvín aquí hai seis anos, pero sigo en contacto con profesionais e amigos de alí e traballo moito en Itail.

Es director e cofundador
da asociación Irudi. Por que e para que a Imaxe? Trátase dun proxecto xurdido en 2017 da Asociación de Ilustradores de Euskadi. Cando vivín en Italia ofrecéronme ser presidente da asociación de ilustradores. Estiven catro anos nese posto e entón puxemos en marcha Irudi. Vin que había pouca relación con outros profesionais e tendencias externas. Estiven en moitas feiras e coñecía a diversidade que hai no mundo, por iso ao vir aquí pensei que sería bo facer unha especie de encontro para mostrar o que facemos aquí e a nosa cultura, e á vez coñecer o que se fai fóra. É un punto de encontro profesional onde non se venden libros. O noso obxectivo é falar e reflexionar. Sabemos en que situación precaria vivimos moitos creadores e, polo menos, quen non pode viaxar ao exterior, pode ter a oportunidade de coñecer algo que se fai fóra a través de Irudi.

Imaxe anual no museo Artium. Este ano a oitava edición celebrarase do 24 ao 26 de outubro. Haberá un país latinoamericano, outro do norte de Europa e un terceiro do Mediterráneo.

Como naceu Bonito Editorial? Os procesos de traballo de ilustradores, escritores e
tradutores son lentos. Necesitamos tempo para facer as cousas ben e o sector do libro quere ir cada vez máis rápido. A duración dos libros nas librarías é cada vez menor. A súa vida agora é moi curta e iso é unha traxedia. Ademais, vin que nalgúns casos as editoriais ponche límites para facer o libro que ti queiras. Todo isto fíxome pensar que quizá eu tivese que facer os meus libros. Despois de traballar nun programa de emprendimiento formei o meu propio selo, seguindo o camiño doutros autores (Planeta Tangerina, Katsumi Komagata...).

Un dos mellores editores españois, Media Vaca, é ilustrador. Vin que os proxectos realizados con moito mimo eran xeralmente de creadores e non de empresarios.

Os creadores vivimos sempre con orgullo o da autoedición. Este movemento é moi estendido e respectado entre os creadores, xa que permíteche considerar o formato, os materiais, a selección de impresión e encadernación como un libro ou parte do proceso creativo do fanzine.

Hoxe en día, pola contra, goza de mala reputación, porque en certa medida confúndese coa autopublicación e porque xurdiron moitas empresas que publican calquera libro a cambio de diñeiro e con rapidez. A literatura non ilustrada é a que máis ocorre: se ninguén che publica, pagas a un deles e tes o teu libro na man. Pero hai que distinguir unha cousa doutra. Non hai que mesturalo todo.

Fundei Bonito Editorial para facer os meus libros, pero o segundo ano decidín publicar os traballos doutros autores. Traballo con varias editoriais (Erein, Igela, Media Vaca, Catavento Vermello...), pero fago traballos especiais eu. Saturnina, por exemplo, é un libro que me custou oito anos. Eu teño o control do proceso de elaboración do libro e ademais podo conseguir que haxa máis tempo no mercado porque eu son o editor e non teño présa para quitarme das tendas.

Todos os meus libros teñen o mesmo prezo: 25 euros. Sempre tento que a xente elixa o libro e non o prezo. Os procesos que fago na imprenta sempre os fago aquí en Euskadi, porque me gusta ver todo e para min é moi importante o concepto Km 0, tamén na produción de libros.

Bonito non fíxeno só para publicar libros infantís. Tamén traballamos a poesía e o ensaio ilustrado. Gústame cociñar libros lentamente.

Cantos libros fixo?
Teño doce repartidos, pero agora sairán outros dous. A metade delas son obra total de min, contos e dúas poesías.

Es educadora no Museo de Belas Artes de Bilbao. Que feixes alí? Empecei
a facer programas para familias en 2012. Ademais, desde hai dous anos estou a traballar con dous grupos de mulleres en risco de exclusión social. É moi interesante. Os mércores reunímonos para analizar os traballos do museo e crear pezas. Estas mulleres non teñen tempo para elas e, ademais do que aprenden, buscan vías propias para expresar o que teñen dentro. Salguen cousas moi bonitas. Son moito máis agradecidos que moitos outros públicos.

Como está aquí a profesión dos ilustradores? O sector vai mellorando paulatinamente debido, en
parte, ao traballo realizado desde a asociación. Un excelente equipo directivo. Somos uns 170 socios, a maioría vascos e en moitas ocasións dinnos que a canteira de ilustradores vascos é moi ben vista. A imaxe tamén contribuíu a iso. Pero non todo está nas nosas mans. Deberían axudar máis desde as institucións. O noso é un traballo periódico que supón un gran obstáculo para poder dedicarse ao 100%. Cotizacións, seguridade social... todo é moi difícil para nós.

A precariedade está moi xeneralizada? Si, todos os free-lance
saben moi ben que é o traballo periódico. Por iso todos tentamos ter polo menos un traballo fixo, aínda que sexa sinxelo, para pagar a cota de autónomos e a casa. Eu, por exemplo, teño máis gastos fixos que ingresos mensuais, e sempre teño que andar facendo malabares. Combinamos pequenos encargos con libros. Para os ilustradores facer libros é o máis bonito, pero normalmente págase peor. O máis prestixioso, pero o que menos diñeiro nos dá. Por iso estamos a traballar en mil sitios como é posible.

Agora tes un novo rival:
a Intelixencia Artificial creativa. Estamos a tomar isto con axilidade? Si. Porque queren que sexa así. O que máis nos enfada é que todo isto nace de empresas privadas que están a enriquecer á conta dos seus creadores. A AA afecto a todos os sectores xeradores. En todas partes fálase de AA como unha moda e as institucións, os concellos... queren subir a esa moda. Esta información superficial e axilidade prexudícanos. Pulsar un botón e crear unha obra da nada, de onde vén? Procede dun abuso. Estas empresas de software rouban material en Internet. Minería extractiva. Converten as imaxes capturadas en datos para a súa posterior venda. Ademais, os dereitos de autoría destes presuntos novos contidos non pertencen ao usuario senón ao software. Os avogados discuten sobre quen é o autor legal na actualidade. Din que é un computador orixinal, pero cal é? O que se utilizou para adestrar o software ou o usuario que o instala?

Hai que dicirlle a todo o mundo que, mentres isto non se regule, teñen que preguntarnos aos creadores se queremos participar neste adestramento de máquinas, pagando polos nosos traballos e mencionando o noso nome. Esta “obra” así realizada procede da mestura doutros traballos. Os nosos requirimentos non se están cumprindo e mentres tanto vemos como se están utilizando este software en diferentes concellos, feiras e institucións coma se algo fose súper divertido. Mentres a boca se enche de cultura, os creadores están a deixarse sen protección.

Todos tivemos que adaptarnos á dixitalización, de acordo, pero se de aí a diferenza é a vulnerar dereitos e abrir portas ao intrusismo.

Que din as leis? Non
hai lei, só consellos. Fai un par de meses desde o Ministerio de Cultura sacaron unha guía de boas prácticas de Intelixencia Artificial con moi boa intención, pero con moi mala redacción por dicilo dalgunha maneira. Ao final dicíase que se pode facer un uso parcial pero non completo. Como se entende isto? En tempos da pirataría non se dicía que podes piratear a metade do que consomes e a outra metade, por exemplo.

Debe diferenciarse entre o xerador AA xeneral e o xerador AA. AA pode estar dentro de programas como Photoshop ou InDesign, pero non é un problema. Estas son as ferramentas: ti metes o teu traballo e ti falo como queiras. O creador AA é outra cousa, porque os contidos que non son teus cóllelos sen o teu permiso e utilízalos como queiras. Por exemplo, Midjourney para a imaxe ou Chat GPT para os textos aliméntanse de roubos. Desde FADIP falamos con representantes do Ministerio de Cultura e agora están a redactar un novo texto.

Aos creadores tócalles exercer de
profesores? Ademais de ser profesor, parece que temos que ser Policía de AA, e non é nada agradable. A miúdo falamos con institucións, mesmo con creadores. A nivel europeo colaboramos con outras asociacións de ilustradores e, aínda que sexa lento, estamos a conseguir algo.

Tamén estamos a facer moito traballo entre compañeiros. Ás veces cústanos explicar que AA non é unha ferramenta porque unha ferramenta non vulnera dereitos. Un martelo ou un programa de edición dixital son ferramentas, pero non isto. Por outra banda, algúns autores cren que é algo para xogar, sen mala intención.

Os autores sabemos como defendelo. Hai formas de evitar o roubo do teu traballo, como as vernices que se poden pór nas imaxes, pero iso é un traballo e un gasto adicional para nós.

En concursos públicos, por exemplo, que sería o mellor? Non utilizar o xerador AA
como condición necesaria. Para iso pódese solicitar unha declaración xurada na forma en que se solicita xurar que non se ha plagiado outra obra. Os participantes deberán manifestar que non se utilizou software algún que vulnere os dereitos de autoría. O problema é dobre: moitos dos que fan este tipo de convocatorias non saben nada diso, mentres que a outros lles interesa que haxa traballos nas súas convocatorias.

Outra forma de protexer aos artistas é pedir dossieres para concursos e non carteis finalizados. Desta maneira págase dignamente o traballo e elíxese a partir de imaxes creadas como modelo, sen promover o traballo gratuíto.

* * * * *

ÚLTIMA PALABRA

Copia da copia “Vivimos en capitalismo e introducíronnos AA para obter resultados e beneficios rapidamente. Que
se vai a conseguir co empuxe dos creadores? O uso de software que utiliza a minería on-line aumenta a presenza de material de mestura en Internet. Copias de respaldo cada vez máis escasas. Isto pode ser o final da creación cultural. Co creador AA dise que é un
instrumento de futuro, pero a súa esencia é roubar as creacións do pasado. Non é nin ferramenta nin de futuro. A experimentación si que é o futuro, pero para protexer estes procesos e garantir o tempo necesario, debemos permanecer como creadores".

OFF THE RECORD

O libro é unha das
poucas cousas que non sufriu cambios substanciais na historia. Agora os libros quérense facer e vender demasiado rápido e iso non é bo. O libro adoita estar pouco tempo nas tendas e os que non se venden lévano a un almacén ou o destrúen. Antes queimábanse, agora faise pasta de papel. Con este gasto cóntase desde o inicio do proceso. Si houbese máis tempo nas tendas, destruiríanse menos, pero hai unha produción enorme. Por unha banda é bo que cantas máis voces teñamos, pero con este sistema somos creativos os que perdemos. Despois dun gran traballo, en poucos meses hai que vender moito para cobrar un pouco de diñeiro".