Daniela Cano é artista e activista dunha familia pobre do pobo colombiano de Alcalá. A pesar dos seus escasos recursos económicos para achegarse á arte, a literatura foi o seu refuxio e fortaleza: “Como non tiñamos diñeiro xogabamos nun vertedoiro e pasabámolo xenial. Alí atopei o meu primeiro libro e entón souben que a literatura sería o meu camiño”. É unha muller transa, e aínda que na súa infancia era “moi feliz”, non tiña recursos nin información para entender a súa identidade: “Como tiña moitas dúbidas, a familia que buscaba nos libros non tiña respostas”. Todo iso levoulle a unha “profunda tristeza”: “Hoxe chámanlle depresión, pero para min sempre será unha profunda tristeza”.

A través das literaturas coñeceu aos escritores da xeración de 1927, e quería formar parte desa xeración: “Tiña claro que antes de cumprir os 27 anos ía morrer e tiña que ser pronto cando terminaba unha obra. Entón non sabía que aínda tiña moito que contar”. Con 13 anos tentou suicidarse: “Tiña un gran amor á morte e non podía escapar da tristeza e das historias dos poetas”.

Cano viu como unha persoa se suicidaba: “Non podía quitar a cabeza do suicidio. Escribín unha novela na que un personaxe se suicidaba como eu quería suicidarme. Cando o personaxe morreu conseguín liberalo”.

O seu primeiro contacto coa psiquiatría tras o intento de suicidio foi “A verdade é que os psicólogos e psiquiatras non me axudaron moito, a literatura si”. En xeral, cre que hai unha tendencia á administración excesiva de fármacos en psiquiatría: “Non se pode medicalizar a tristeza, a tristeza é moi complexa e hai que tentar comprender por que e de onde vén. Con todo, é moi difícil”. Como os fármacos lle interrompen a creatividade, en lugar de tomar medicamentos prefire crear: “A literatura foi a que me axudou a comprender a tristeza”.

O artivismo como ferramenta de transformación social

Traballa non só a literatura, senón outras disciplinas artísticas como a dramaturgia. Fundou a compañía A cortina vermella en Colombia: “Non había ningunha outra LGTBIQ+”. A través dela, realizaba un activismo “cara a cara” en Colombia: “A arte e a cultura utilízanse para controlar a sociedade, e só os que teñen diñeiro e poder adquiren arte e coñecemento”.

Explica que a arte era “moi belixerante” e provocado pola ira e a desgraza. Mentres distribuía uns poemas pola rúa, viu que a súa arte era “conflitivo” e “perigoso”. Nun deses poemas mataba á policía con Olerkiak: “Durante unha semana metéronme en min, violáronme e fixéronme de todo”. Di que a actitude da policía é unha ferramenta de control social: “A través da educación estender o pensamento da xente, e iso provoca cambios, pero non o queren”.

Ameazado

A compañía A cortina vermella estivo en funcionamento durante quince anos e creou sete obras: “Había moita resistencia, sobre todo por parte dos académicos, pero o produto era bo e estable, e o público cría en min”. Cos anos facíaselle cada vez máis difícil traballar coa compañía, porque para moitos o seu traballo era “incómodo”: “Nalgúns lugares non podía presentalo porque ameazaban teatros, unha vez tiven que saír escondido entre plátanos nun camión”.

Unha noite, os paramilitares entraron en casa e ameazaron a el e á súa parella: “Dixéronnos que si nos puñamos en contra da Terra e non desapareciamos en vinte e catro horas cortábannos a cabeza e mataríannos”. Colleron a maleta e os cans e fuxiron á mañá seguinte: “Esa noite perdemos todo”. Denunciaron e chamaron aos medios de comunicación para contalo: “Pedían dez millóns de pesos pola miña cabeza e mataban cada día a alguén”.

Catro días despois, acudiron ao festival alternativo de Bogotá para facer un espectáculo e conseguir diñeiro. Co diñeiro obtido obtiveron unha habitación para un mes. O responsable da Casa Ensable, hoxe Casa E Borrero, díxolle que tiña que fuxir de Colombia e ofreceulle a posibilidade de facer espectáculos no seu local: “Estiven tres meses e fuxín”.

Antes de empezar as ameazas enviou unha novela a un concurso en Madrid e, como a elixiron, fuxiu a Madrid: “O principio foi moi duro, non tiña nada e volvín tentar suicidarme”. Volveu entrar no sistema psiquiátrico: “Ao principio non me deixaban escribir, e iso era o único que me axudaba a aliviar a dor e a tristeza”. Aínda que chegar a Madrid foi “duro”, sente que volveu a nacer en Madrid: “Non só quero escribir desde a dor, senón tamén desde a inspiración”.

UNHA PARTE DO CORPO

“A parte máis fermosa do corpo son os ollos, porque con eles pódese ver a miña alma tal cal”.

UN POEMA DE DANIELA CANO:

(Abaixo traducido ao euskera)

-

Gaiola bat si o meu lugar no mundo

Espiral egingo dut infinitaren egiteko

Hormaren arteko pausuak bakarrik badago

Bestekoak izan naiz

Amontoasen nahi naiz

If you will be affect to other affaire

Si van cortar as miñas patas para volvelas amuletos

Nire burua prezioa jarri egingo dizut

Nire kateko eslaboia izango naiz

Orain arte os meus dentes

Denoi jakin behar dela

Bide-erdietan espida egin zezen

Eztebe / Santutxu, iruketan

Izan ere, espido bat ez behar du sortes

Sua pelame xa é fortuna

Basko beltza naiz

Begi oinaz

Orellas gabe geratu naiz cazatzailea

Rumoreou moi preto o seu cinco palabras

Alicia nahi dizut batzuk

Ez dut volverei gaitezen lombo utzi

Eses mercadores trafican con eles

Vou encher de pebidas ao meu tobo

-

Ermitaño bebertzean

Nire galdera bera egingo dut konpondu

Espello bat berriro esaten dizut

Traxe berriro ikusi nahi didala

Asmien dantza bailatzen

Soidade en coellos

Se o meu lugar no mundo é unha gaiola

Vou andar en espiral para que sexa interminable

Até o muro que me separa dos demais

Si só hai dez pasos

Para que quero acumular zanahorias

Si quítanme a miña pel para darlle a sorte a outro

Si cortan as miñas pernas para converterme en amuleto

Póñome prezo

Ata que os meus dentes amarelos rompan

Si teño que dentalizar cada elo da miña cadea

Para que todos saiban que cantaba

A metade de camiño estaba espido

Sen medo ás estrelas que miraban

Un coello espido non necesita sorte

A súa pelame é feliz

Vou cara á escuridade do bosque profundo

Por comer escorpiones con ollos vermellos

Quedei sen oído

Cando un cazador me rumoreou o seu cinco palabras moi preto

Si aparece Alicia pedireille un

Non déixolles de novo tocar as costas

Eses comerciantes que trafican con bicos

Encherei a miña fortaleza de pebidas

Para que o cheiro escorrente as nasas longas

Bebo raíces como un emperador

Resolvendo as miñas preguntas

Ata que un espello repita

Que me quere ver cun traxe novo

Bailando a danza dos inventos