Como estou a escribir esta columna a véspera do día a favor dos dereitos das mulleres, véñenme á cabeza algunhas reflexións. Non hai dúbida de que houbo avances (os últimos poden ser a decisión do Goberno de Francia de introducir o aborto na Constitución), pero tamén temos que preocuparnos, como dicía Simone de Beauvoir, de que en momentos de crises son os dretxos das mulleres os que primeiro se atacan. Nas clases infantís, é obvio que os alumnos han interiorizado un discurso de igualdade politicamente correcto. En Bizkitarte, xunto ás igrexas, as condutas non cambiaron radicalmente no tempo de toma de aire: os nenos ocupan dous terzos da zona, con fútbol ou pelota, mentres as mozas se dedican a saltar a corda no refuxio. É certo, con todo, que hai mozas que se atreven a andar cos mozos, o contrario é máis difícil. Nunha sesión experimental un profesor que coñezo, un neno escribiu: “É máis difícil ser neno que antes”. Este relato pódese considerar en dous sentidos: cada vez é máis custoso mostrar aos homes o seu masculinidad opresiva, o que é un bo sinal; ou non é fácil aceptar unha traxectoria fóra dos clichés de virilidade, cando es neno ou home. De feito, paréceme máis trufante que unha moza que vai saltar a corda, que vai estender os churiquetas, que chorar, que unha moza que vai cortando madeira ou cambiando o embrague, que unha muller que non vai mostrar sensibilidade.

Os últimos datos xerais apuntan a un aumento do sexismo, especialmente nos mozos. Segundo o informe da Comisión Superior de Igualdade de Mulleres e Homes de Francia do 22 de xaneiro de 2024, o machismo está a fortalecerse: a pasividade, o odio e a negación da liberdade das mulleres van en aumento. Que facer? O informe responde á necesidade de educar mellor ás familias, regular a presenza de mulleres e castigar comportamentos insosteible. Un reto, evidentemente, para as estruturas públicas e para cada un de nós.

Paréceme exemplar, por exemplo, unha novela queer premiada por Alemaña co prestixioso premio Deutscher Buchpreis de 2022, Kim de l’Horizonen Blutbuch. Nesta obra, o autor realiza a genealogía feminina da súa familia, enxalzando á súa avoa, comparándoa continuamente co fluído mariño. O escritor inventa unha linguaxe sorprendente, utilizando un código para marcar o xénero neutro, nun estilo innovador impactante. Afastámonos aquí do habitual debate sobre a escritura inclusiva: a literatura permite a Kim de l’Horizon imaxinar a solución. “Nehoiz non daremos o premio Goncourt a un valente así!”, afirmaba, en xeral, a crítica francesa, que traballara para homenaxear a Annie Ernaux, premio Nobel. Que non todas as institucións asumen as súas responsabilidades…

Doutra banda, a responsabilidade individual na defensa das esposas impulsou á escritora Bea Salaberri a publicar a súa novela Mesfida zaitez, na editorial Txalaparta. Nesta domestica epopea, que madurou durante un dez anos, ofrece protagonismo ás esposas que non tiveron visibilidade, é dicir, que se comprometeron a axudar a ETA, en Iparralde, a sacar ás organizacións socias, no maior silencio. Como o libro saíu o 6 de marzo na presentación oficial na biblioteca Menta de Ortzaiz, non o lin, e, en todo caso, os bos diálogos que podería dicir sobre a obra do meu amigo serían sospeitosos –porque a obra do meu amigo pode ser criticable…–. Non dubido, con todo, que vostedes van ler esa novela, e que a van a gozar aínda que non sexan amigos co autor, porque fixa a nosa historia máis próxima nunha memoria colectiva máis aló dos xéneros.