Actualmente traballa na filosofía da tecnoloxía, pero estudou enxeñaría informática en si mesma. Como lle xurdiu a tendencia á filosofía? Cando estudaba
enxeñaría informática interesábame moito a intelixencia artificial (IA), e abarcaba tantas clases como puidese neste campo. E con iso deime conta de que moitas preguntas dentro da AA son realmente filosóficas. Que é a percepción? Que é a intelixencia? Que é a acción moral? Estas preguntas como enxeñeiro informático non as fai. Aprende a programar. Copias, pegas e reorganizas os algoritmos desenvolvidos por outros, pero debaixo están todas esas preguntas filosóficas. Entón pasei á filosofía e por sorpresa coñecín ao filósofo Ben Stiegler. El afectoume moito e converteuse no meu titor.

Nun dos seus primeiros libros observou China. Como se iniciou esta investigación? É unha
longa historia. Pódese falar de tecnoloxía de diversas maneiras, por exemplo, de tecnoloxía para facer unha mesa, pero tamén de tecnoloxía como concepto. Ou outro concepto asociado, o concepto de natureza. Que é a natureza? Hai algo que se pode chamar natureza? Nos últimos 20 anos realizáronse numerosos traballos antropolóxicos para cuestionar o concepto de natureza. Algúns antropólogos, entre outros, argumentaron que o concepto de natureza, tal e como o coñecemos hoxe, é moi moderno, resultado do modernismo europeo. É dicir, baséase na oposición entre natureza e cultura. O concepto de natureza non se pode illar do seu contexto, polo que haberá varias especies. Cando estaba a ler respecto diso, pregunteime que pasa entón co concepto de tecnoloxía. En definitiva, a natureza está relacionada con conceptos como tecnoloxía, artificialidad, cultura, etc. Entón, si hai varias especies, haberá diferentes tecnoloxías? Esa foi a miña primeira pregunta.

E que desenvolvemento tivo o concepto de tecnoloxía en China? Si fixámonos na historia, sábese
que antes do século XVI a tecnoloxía e a ciencia estaban moito máis desenvolvidas en China e India que en Europa. Pero no século XVI algo cambiou e cambiou radicalmente. A partir deste século, a ciencia e a tecnoloxía moderna só se desenvolveron en Europa, non en China e India. E iso significa que probablemente existiron moitos pensamentos tecnolóxicos até entón. Había conceptos ou concepcións diferentes da tecnoloxía, e a tirar deles, en China, na India ou en Xapón desenvolveron outras formas de actuar coa súa contorna.

En base
ás súas crenzas e culturas? Si, baseada na cosmología propia. As cosmologías tamén serven de regulación. Por exemplo, non pescarás peixe pequeno, porque pola contra quedarás sen nada para o ano seguinte. En todo iso existen diferentes conclusións cosmolóxicas, epistemolóxicas e ontolóxicas. Que é unha cousa? Que é un animal? Que é unha árbore? Que é a vida? As respostas variarán segundo o lugar, e esta constelación de pensamento permite o desenvolvemento dunha determinada tecnoloxía. Ao mesmo tempo, delimítanse determinados desenvolvementos tecnolóxicos. É dicir, xa sabes que, segundo o teu cosmología, algunhas cousas non deberían desenvolverse.

No caso de China, por exemplo, os conceptos de Tao e Qi foron moi importantes. Tentei reconstruír o pensamento
tecnolóxico chinés. Para iso tomei dúas categorías filosóficas, as antigas, Tao e Qi. Os pensadores chineses han falado desde sempre da conxunción destes dous conceptos, pero este pensamento non se articulou posteriormente. Case se esqueceu da introdución da modernización europea en primeiro lugar e do marxismo na ideoloxía oficial chinesa. E estoutros enfoques tecnolóxicos non foron explorados.

Cal era o seu obxectivo na investigación? Ou a que conclusións chegaches? Por unha banda, a tecnoloxía baséase
sempre en concepcións cosmolóxicas, epistemolóxicas e ontolóxicas non expresadas, segundo o lugar do mundo. Non hai lóxicas racionais e universais puras, estas lóxicas sempre están localizadas nun lugar determinado, algunhas crenzas e crenzas permiten e limitan. Doutra banda, é posible analizar sistematicamente todo isto. Eu no caso de China fíxeno así, collín dous conceptos antigos e reconstruín aquel pensamento, pero iso non é máis que un exemplo, igual se pode reconstruír o pensamento tecnolóxico de África ou de América Latina.

Desta maneira, quizá entenderiamos mellor que podemos facer coa tecnoloxía hoxe en día, porque agora nos guía un só discurso da tecnoloxía. Determinismos tecnolóxicos.
Todo o aplica a tecnoloxía. Cando vas á libraría do aeroporto, todos os libros son “Como vai transformar AA non se que negocio”, “Como vai transformar a arte ChatGPT”, etc. Pero non creo que isto sexa moi útil para entender as nosas propias posibilidades. Guíanos polo discurso de Silicon Valley. E eles despregan fantasías, mentiras, rumores e profecías. Hai que ter coidado. Ante isto, vostede propón a tecnodiversidad.

Quero pensar na diversidade tecnolóxica, pero non só niso. Quero construír unha matriz que asocie tres tipos de diversidade: a propia tecnodiversidad, a nodiversidad –é dicir, a diversidade do pensamento– e a biodiversidade. Propoño a conxunción deste tres para pensar a situación actual.

Como se unen o tres? Cando falamos
de biodiversidade, debemos entender que a actividade humana ha contribuído en gran medida a reducir a biodiversidade, como o uso de tecnoloxía ou pesticidas. Moitas especies foron destruídas. Nun tempo, segundo o lugar, a xente enfrontábase dunha maneira ou outra aos problemas, había moitos coñecementos. En lugar de utilizar pesticidas, utilizaban outra solución. Pero co exemplo da pesticida vemos que se considera unha única solución, sen ter en conta como afectará o medio. É o que ocorreu no século XX. O problema, a pesticida. E logo chegou o desastre e non sabemos que facer. Non se pode falar de biodiversidade sen falar de tecnodiversidad. Non podemos dicir “protexer os paxaros” e punto. Tamén debemos pensar en que tipo de tecnoloxía utilizamos, en que tipo de actividade temos coa contorna. Con esta matriz de tecnodiversidad, nodiversidad
e biodiversidade tamén podemos pensar noutras cousas, por exemplo: hai diversidade de intelixencias artificiais? Como poderiamos promover a diversidade de intelixencias artificiais?

Non hai diversidade na intelixencia artificial, non? Non. E, por outra banda, na AA tampouco
se entende o que é a intelixencia. Ao principio, impúñase unha visión cartesiana e racionalista. Pretendíase desenvolver unha representación racionalista do mundo mediante símbolos. Dos símbolos podíanse facer inferencias lóxicas e desenvolver a intelixencia en consecuencia, pensando que a mente funcionaba así. Pero daquela esa visión perdeu. Apareceron as redes neuronais, apareceu a aprendizaxe automática. Todos eles proveñen do conexionismo. No conexionismo, as ganas non están repletas de representacións simbólicas, mentres que as ganas son unha rede que se actualiza dinámicamente. Este é a aprendizaxe automática que temos na actualidade. Dentro da intelixencia artificial tamén se produciron cambios na forma de pensar a intelixencia, pero segue sendo unha forma moi limitada de pensar a intelixencia.

Por que? Porque
se basea no empirismo; cantos máis datos, mellores resultados. Cren que solucionarán o problema con máis datos. Por pór un exemplo: o recoñecemento das caras non identifica os rostros das persoas negras, onde houbo moita violencia. Para responder din: imos tomar imaxes de máis caras negras e a introducir máis inputs de datos. Pero realmente conseguiremos un mundo máis xusto recollendo máis datos? Non creo. A comprensión da mente é moi limitada. Segundo o empirismo, e vivimos o triunfo desta corrente, o mundo está formado por feitos, e a intelixencia sería a capacidade de analizar estes feitos. Pero a intelixencia non é tan simple. Temos que diversificalo. Tamén utilizamos a intelixencia no día a día, en contacto coas nosas comunidades.

En calquera caso, estas preguntas non se pon encima da mesa. Só fálase de como vai cambiar ChatGPT a arte, ou como vai cambiar isto ou aquilo, como vai vir o paro masivo… Realmente o paro masivo?

Non cres que iso sucederá? O
paro masivo destruiría o capitalismo e este non cederá para que se produza. Desenvolvemento de novas industrias para a explotación de traballadores. No caso da automatización de fábricas, por exemplo, os antigos obreiros converteranse en guías Uber, ou repartidores de alimentos… Isto xa ocorreu nas últimas décadas.

Un dos
libros que publicou ultimamente ten un futuro no título. O futuro chámase fragmentado. Por que ese título? Como ve o futuro? Os estreitos discursos tecnolóxicos fannos moi difícil pensar sobre futuros posibles. E creo que temos que imaxinar o futuro desde a diversidade. Pero, como? A miña proposta é mirar ao pasado e ao presente, e pensar que pode ser, como podemos participar, de maneira concreta, no desenvolvemento das tecnoloxías, no desenvolvemento das comunidades, no desenvolvemento da educación estética… Porque hoxe en día cando falamos de futuro falamos máis ou menos de apocalipse.

Adóitanse propor principalmente dúas solucións: unha, fuxir, por exemplo a Marte, a pór alí as mesmas lóxicas que están a destruír a Terra, ou, si non, abandonar a tecnoloxía e volver ás formas do pasado, pero nun sentido tamén é imposible. Entre eles, hai alternativas concretas. Si, sorprendeume, porque souben que nalgúns proxectos
tiveron en conta a miña proposta da tecnodiversidad. Un exemplo foi escrito por un avogado brasileiro e os seus compañeiros. Ao parecer, agora no Amazonas teñen acceso a Internet a través do Starlink de Elon Muskiz, e os membros deste grupo que se puxeron en contacto comigo están a pensar que vai pasar polas comunidades da selva. Podemos imaxinar a modernización da Amazonía, pero que significa iso? Que se poderán pedir produtos de Amazon e chegar á Amazonia mediante drones, por exemplo? Quizais si, pero quizais non sexa o mellor que pode pasar. Poida que xurda algo distinto. Por tanto, hei visto que hai proxectos e esforzos para explorar as posibilidades da tecnodiversidad, pero o primeiro que hai que facer é destruír esas estreitas narracións tecnolóxicas.

Quixese traer un último tema. Decoloración. Até agora non o mencionou explicitamente, pero aparece na introdución do seu libro, e en todo o que expuxo tamén creo que esta liña está moi presente. Como o entende? Cando falamos de decoloración falamos
desde o punto de vista narrativo, pero non entramos no desenvolvemento da tecnoloxía. E o certo é que a modernización europea implantouse a través da tecnoloxía, e o tipo de coñecemento moderno estendeuse tamén a través do uso da tecnoloxía. Por tanto, si queremos pensar na decoloración, temos que tomar moi en serio o problema da tecnoloxía e tamén a localidade. Cal é a localidade de aquí, de Donostia? E a da Amazonía? E como podemos pensar nesta diversidade en termos de biodiversidade, nodiversidad e tecnodiversidad? Creo que para min isto é un camiño diferente para pensar na decoloración, en lugar de pensar só na nosa identidade, na nosa narrativa ou na historia, diso tamén temos que pensar, evidentemente.

Queres dicir que a nosa cosmología ten que estar relacionada coas tecnoloxías que utilizamos? Si
non hai enlaces convértense en dúas capas independentes. E a capa de cosmología ou tradición desaparece nalgún momento, gárdase no museo porque corresponde ao pasado. Existirá na realidade do museo, pero non estará connosco, porque sempre debemos crear novas mentalidades e prácticas. E que se necesita para crear novas mentalidades e prácticas? Pois, por exemplo, cando se xuntan dúas cousas incompatibles entre si, en lugar de elixir unha delas, tentar crear algo novo tendo en conta esa incompatibilidade.