Non é isto, amigos, a casa dos vascos, o que nos prometeu hai tempo. Vivimos cada día nunha tensión nas nosas casas, rúas, bares e arredores. Non poder vivir en eúscaro nos pobos vascos. “En castelán!”, ou “En français s`il vous plaît!”. Non queren entender cando pides un “café”, nin sequera sinalando un dedo poden entendelo. Durante vinte anos, o médico da consulta non sabe eúscaro e non ten intención de estudar. Para que?

Non é así, señorías. Os que levades moito tempo traballando en parlamentos e gobernos diversos mandáronnos: “O eúscaro, lingua propia do País Vasco, do mesmo xeito que o castelán, será lingua oficial en Euskadi, e todos os seus habitantes teñen dereito a coñecer e usar ambas as linguas”. Esta é a súa lei, e agora non vou entrar a analizar o uso perverso que vostedes fan de “Euskal Herria” e “Euskadi” entre eses conceptos básicos de identidade, pero o que aí din da nosa lingua e do castelán é hoxe unha trampa escura e unha mentira xenerosa. O engano, porque, por moito que digan, ocultaron o principal: que o coñecemento do castelán ou do español obrigouse a través de leis, mandatos, xuíces e castigos pesados en todo Hego Euskal Herria (outro tanto francés en Iparralde). E mentira, porque na versión restrinxida que vostedes queren chamar “Euskadi” tampouco temos dereito nin posibilidade de que os vascos utilicen o eúscaro. Nesta zona que vostedes gobernan, o eúscaro e os vascos vivimos moi aos poucos.

Como imos solucionar todo isto? Hai entre nós o que poderiamos chamar “erdaldun táctico”. Proponnos utilizar o castelán temporalmente para convencer aos monolingües de que aos poucos se convertan en bilingües, e entón, no segundo salto, todos cambiamos de castelán a eúscaro e xa está.

Pero non tardaremos máis de medio século, e aquí os únicos “bilingües” somos nós, e ponnos cada día no transo de converterse en monolingües castellanohablantes. Un fracaso.

Pero cando isto púxose de manifesto, renovaron o discurso, contrataron a sociólogos precarios que, con aneis e vambres do ámbito académico-científico, dinnos que agora non nos temos que pór no “esencialismo identitario”, que en definitiva o eúscaro non é tan importante, “multicultural” (?) que a conversión ten o seu encanto e que hai outros problemas por encima do eúscaro, como o “estado democrático de benestar”, que ven en grave perigo. Este último lémbranos aquela lema para os tentadores: “Que prefires, un bo médico ou un médico vasco?”. A sociología parece que non avanzou moito en nós.

Que camiño debemos tomar entón? O que nos mostra a experiencia e a ciencia. Xa aprendemos bastante de ambos. Só fáltanos polo en práctica. Os vascos temos suficiente “masa crítica” para iso, como se adoita dicir. Cualificado e cuantificado. Somos quen, somos onde, somos cantos. Temos que xuntarnos, influír, actuar. Non temos obrigación de falar en castelán ou francés. Debemos utilizar o eúscaro en todas partes. Si somos capaces de utilizar o eúscaro non o uses en castelán. Que o que non sabe euskera sinta a necesidade de aprender. E mandar ás autoridades locais, aos candidatos, aos responsables que poñan en vigor todas as condicións para vivir en eúscaro. En todo o polisistema da cultura vasca, nos medios de comunicación públicos, nas paisaxes públicas e privadas de cidades e pobos, na administración, en todos os ámbitos da vida. Porque o eúscaro é a única lingua propia de todo Euskal Herria.