Acaba de ler o libro de Jasone Osoro Garaipen (Elkar, 2023). Nese libro, Harkaitz Cano di que estudou Dereito por orgullo absurdo...
O meu caso non ten nada que ver co de Harkaitz Cano. Harkaitz é, entre outros, da década seguinte. Eu nacín en 1966. Harkaitz Cano di neste libro que, se non me equivoco, o seu pai era avogado e a súa nai profesora. No meu caso o meu pai era un torner e a miña nai unha ama de casa que sempre traballaba.Son a primeira persoa da nosa familia que foi á universidade. Os meus pais viron que era un bo estudante, que tamén tiña que estudar estudos universitarios, e a min meteume na cabeza que tiña que facer Dereito, sen saber realmente o que era. Quería estudar e tiven o impulso da familia.

Que lle levou a estudar Dereito?
Non sei! Por exemplo, non coñecía a ningún avogado. Eu nacín no barrio obreiro, en Urki, onde non había nin avogado nin universitario. Por que o Dereito? Non sei. Ou películas, ou libros, ou non se que foi, pero sempre tiven en mente estudar avogado e aprendín e gustoume. Sen nada máis.

Colocáchesche na túa cidade natal, en Eibar, e levas máis de 30 anos traballando...
En xaneiro de 1992 me colegié, empecei a traballar en febreiro... 32 anos!

...e no momento de empezar a traballar, entre amigos, repartíchesche o cartón de avogado en busca de clientes.
Si. Nestes 30 anos as cousas cambiaron moito. Entón non había redes sociais nin similares para darse a coñecer, pero tiña que darse a coñecer, e tenteino entre amigos e coñecidos. Os clientes iniciais foron todos da zona. Foi moi difícil, ou agora parécenos difícil, porque non temos 24 anos. Naquela época pareceume natural. Agora penso que teño experiencia: “Ai, mamá! & '97; Pero que pasei eu entón?”. Pero si non o fas cando es novo, cando o vas a facer?

O computador tamén ten historia, como adoita contar.
Entón ninguén tiña computador entre os avogados de Eibar e nós rodeamos un pequeno Macintosh de segunda man. Custounos 114.000 pesetas. Diñeiro! E así empezamos. Visto desde o día de hoxe parece que fomos valentes, pero entón non iamos pensar, non eramos valentes. Pensabamos que tiñamos que facelo e fixémolo. Traballaba en San Sebastián, era funcionario no concello de alí, pero o deixei para ser avogado. Pareceume natural. “Teño 26 anos, se quedo aquí traballando, que será a miña vida?”. O máis seguro, tería unha vida moi cómoda, pero non me vía niso e deixei o posto. Así ocorreu.

Ninguén é profeta na súa terra. Vostede, en cambio, optou por volver ao seu país de orixe.
Pareceume máis fácil empezar a traballar en Eibar, porque tiña unha rede no pobo. Abrín a oficina con outro amigo, pero se tivese algún que me guiou no meu camiño, algún que me abrise o camiño… igual o faría doutra maneira. Pero non tiña ninguén, nin nada, só o que vía ao meu ao redor. É dicir, eu agora vexo aos nosos fillos, e creo que podemos darlles consello, ou consultalos con algún dos nosos amigos ou coñecidos. Pero no noso tempo non tiñamos esa rede.

Habería outro avogado en
Eibar… Si, había outras oficinas. No noso tempo, cando empezamos na facultade, á universidade chamábaselle “fábrica de parados”. Había un paro enorme, e cada un tivo que buscar o traballo onde puidemos. Algúns empezamos a abrir as nosas oficinas, a diferenza de agora, porque agora poucos avogados novos abren o seu bufete, prefiren traballar na gran oficina de ninguén. A min, en cambio, paréceme máis fácil pór cada un a súa oficina, sobre todo hoxe, porque as redes sociais tamén están aí. Os mozos avogados non toman ese camiño. É certo, con todo, que nós tomamos este camiño, porque non tiñamos máis.

Estudou Dereito en Donostia… Xa había liñas en eúscaro?
Noooo! Kar-kar… Nin pensar! Tivemos máis de vinte materias ao longo de toda a carreira e tivemos unha soa en eúscaro, Economía, profesora Baleren Bakaikoa. E as prácticas de Dereito administrativo –cousa moi pequena– tamén as tivemos en eúscaro. Iñaki Agirreazkuenaga foi o noso profesor. Aínda hoxe, antes do Nadal, impartín unhas clases en eúscaro no máster de avogacía, e despois de que eu impartise clase, a quenda de Iñaki Agirreazkuenaga! Kar-kar… “Foi o meu profesor”, díxenlle. E el: “Fai 30 anos?”. “Máis!”. Kar-kar… As prácticas de Economía e Dereito administrativo, simplemente aprendemos eúscaro.

Cal era o voso ambiente en Eibar?En
Eibar todo era en castelán. Polo menos na nosa contorna. No noso barrio poucos falaban en eúscaro. Pero o seu pai é moi vasquista. Naceu en Deba e chegou a traballar a Eibar. Non nos introduciu o eúscaro, el transmitiunos o eúscaro de forma natural. Nunca nolo dixo: “Euskaraz!”. Non. El sempre nos fixo en eúscaro. Gústalle moito falar de política, falar de temas sociais, participar en grupos duns e outros… e sempre fala euskera en todos os grupos, e sobre todos os temas, sempre en eúscaro, e iso é o que nos transmitiu a nós. E a nai entendeuno, e en casa sempre falamos en eúscaro e en castelán.

En casa en eúscaro e castelán, porque a nai non sabía euskera…
Non o sabe!

Non o sabe.
Nada.

A miña nai non, o meu pai si…
Mire, cando empezamos á ikastola, en 1970, nin sequera daban os libros de escolarización do alumno. “Estes nenos van empezar á ikastola!”, dixo o meu pai, o meu irmán e eu quería dicir. E as nosas nais en castelán: “Á ikastola? Se saben eúscaro!”. O noso pai é de poucas palabras e dixo: “Pero non é o mesmo”. E á ikastola! Pero llo dixen, a miña nai non sabe nada en eúscaro, salvo palabras como “o can”, “o amor”... E, con todo, está moi orgulloso de que somos vascos.

Aínda que aprendas dereito en castelán, falo en eúscaro, cando podes…
Pero o meu traballo é en castelán, a maioría. Cando vén o cliente sempre lle ofrecemos o servizo en eúscaro. Son euskaldun e euskaltzale, e ao cliente sempre lle facemos a primeira palabra en eúscaro. E, si é posible, fágoo en eúscaro. Estudei dereito en castelán. Na ikastola, até os 14 anos, aprendemos todo en eúscaro, pero toda a aprendizaxe posterior fíxeno en castelán. Pero me levo moi ben nas dúas linguas, e fago moi fácil a transferencia entre ambas.

En 2016 fixo o xuízo en eúscaro, o primeiro da historia
en Eibar… Houbo unha comparecencia, se queres, e si, a provocé eu. Cando vexo a opción tento facelo en eúscaro. Hai moi poucas posibilidades, pero creo que temos que aproveitalas. Foi unha cuestión de herdanza que puidemos facer co secretario, sen xuíces. O secretario era vasco, o cliente era vasco, o avogado, eu, o vasco… E en eúscaro!

Houbo que cumprir unha serie de condicións para que aquel xuízo se puidese realizar en eúscaro. Unha casuística completa!
Son os xulgados... Vámonos! [España] E, con todo, afortunadamente, hoxe en día cada vez hai máis traballadores euskaldunes traballando nos tribunais, teñen tamén un perfil lingüístico, e como hai máis traballadores vascohablantes, polo menos nalgúns casos a comunicación oral pódese facer en eúscaro. En canto aos secretarios e xuíces, moi poucos saben eúscaro. A ver, na Administración de Xustiza, na CAV, a competencia do persoal é do Goberno Vasco. Foi competente fai dez ou doce anos. Desde entón, é evidente que máis traballadores saben eúscaro, pero son oficiais, axentes, tramitadores... Se imos máis aló, temos letrados da administración de xustiza, antigos secretarios, fiscais e xuíces. E este tres escalafones seguen dependendo do Goberno de España e non teñen obrigación de saber euskera.

Así non o imos a facer nunca!
Nalgúns casos o mérito pode ser o coñecemento do eúscaro, pero non é obrigatorio. E pode haber un xuíz en Eibar e outro en Badaxoz. Aínda pasou por Eibar un xuíz vasco, donostiarra. Pasou varios anos en Eibar. Xuíz novo. Con iso puidemos realizar a comunicación oral en eúscaro varias veces. Con todo, esa rede que tivo á súa ao redor ese xuíz vasco tamén foi letrada e en castelán. Algunhas cousas –pero iso son as pequenas cousas– facémolas en eúscaro. Pouco. Agora mesmo, en Eibar hai tres xuíces. Aquel donostiarra sabía euskera –pero foi de aquí–, e os outros dous non. Temos catro letrados e ningún sabe eúscaro.

Sempre contra a parede.
Si. E eu, contra a parede si, pero tampouco son a kamikazea, porque se non non non podería traballar. Se vivise no mundo vasco, non tería por que tentalo. Pero o noso mundo non é vasco, e temos que tentalo, necesitamos e necesitamos, e iso anímame a traballar en eúscaro até onde poida... O outro día entra nunha sala de xuízo e o xuíz aínda non chegou. Pero alí estaba o fiscal. E eu: “Bos días”. E el: “Bos días!”. “Bos días!” eu, en cambio, e el máis duro, “Bos días!”. Iso é o que vivimos. Que debemos facer a partir de aí? En castelán! Se podo, fágoo en eúscaro, pero nalgunhas situacións é imposible.

O eúscaro é un plus no teu traballo?
Eu o vivo así, pero non sei como o vive o cliente. Por exemplo, no caso de que eu son cliente, cando selecciono un profesional, valoro máis si sabe eúscaro. Mire, unha vez tiven un preito, o caso dunha desas familias de toda a vida en Madrid, que foi o negocio en Eibar. Traballei como avogado. Houbo un preito, como sempre, e cando terminamos todo, veume un deles e felicitoume por falar tan ben en castelán. Chegados a nós, necesitamos e pedímolo. Pero cantas persoas vin pedir un médico vascoparlante e, despois, cando necesitou un avogado, acudir a alguén que non sabe eúscaro? ! Necesitamos un pouco de coherencia, non? Vascos entusiastas, e o seu avogado…

Moi erdaldun.
Claro. E énchellenos a boca pedindo médico vasco! Eu tamén prefiro o médico vasco, os concelleiros, os traballadores municipais, os ertzainas… Cando non se pode, pero tamén depende de cada un. Con todo, eu diría que o eúscaro mellorou en Eibar, gañou masa. Cando empecei a traballar, a maioría dos meus clientes non sabían eúscaro. Hoxe en día, con todo, atende a moitos clientes en eúscaro. Ademais, son novos, e dáme moita alegría falar de cousas xurídicas e ver que entenden. Nun tempo, aínda que o cliente fóra euskaldun, non era un traxe, e prefería que eu falase de castelán cando tiña que falar en termos xurídicos. Hoxe isto cambiou e dá alegría.

* * * * *

Bergara
“Son de Eibar pero vivimos en Bergara porque o meu marido é de alí. Bergara é moito máis euskaldun que Eibar. O crecemento dos nenos tamén é máis fácil. Aos sete anos poden coller o patinete e saír tranquilos. E non recibirían o eúscaro que reciben en Eibar. Os nosos nenos recibiron o eúscaro en casa, pero tamén no pobo, e falan con naturalidade. Hai unha gran diferenza entre os dous pobos”.

Afección ao
órgano “De mozo estudei piano. Logo estudei Dereito, empecei a traballar e deixei o piano. Etc. Despois, cando o meu fillo pequeno se desmorona, pensei que tiña que dedicar novamente tempo á música. E, estando niso, souben que en Bergara ían dar clases de órgano. Un órgano nunca vira de cerca, pero empecei, gustoume, e até hoxe!”.

ÚLTIMA PALABRA

Tensión lingüística “Unha
vez, unha emerxencia en casa, estaba a chamar á ambulancia ao tres da mañá. Colle o teléfono e no primeiro microsegundo, teño que facelo en eúscaro ou en castelán? Vivimos neste país e vivimos a tensión lingüística”.