As protestas dos campesiños que se van estendendo a nivel europeo nas últimas semanas puxeron de manifesto a profunda crise do sector primario. Si non se pode sacar unha lectura conxunta das reivindicacións dun ou outro sindicato ou das reivindicacións dos grupos asindicales, podemos penetrarnos nunha conclusión clara que sirva para todos: O modelo de agricultura productivista, que arrincou ao día seguinte da Segunda Guerra Mundial, levouse até o extremo e ten os seus límites paralelos. Aínda que esta constatación conta co visto e prace de todas as partes, sempre deixando ao carón as de mala fe, a cuestión complícase cando se fala das causas da crise e das solucións a dar.

Nun momento no que os sindicatos FNSEA e JA do País Vasco Norte e do Estado francés han dado o mandato de acabar cos bloqueos e protestan aos campesiños de Hego Euskal Herria e do Estado español, está a quedar claro que a Política Agrícola Común (PAC) e o mercado que non garante unha renda digna aos campesiños están nas causas da crise. Á vista das respostas do Goberno francés e da Comisión Europea en xeral á queixa, aclarouse o que se pon na mesa de negociación: trátase de cortar o camiño a unha transición ecolóxica incompatible coa agroindustria.

Os sindicatos FNSEA e JA, impulsores da agroindustria, e co poder político ao seu favor, saíron satisfeitos das negociacións: Para 2030 conseguiron suspender o Plan Ecophyto para Francia, cuxo obxectivo era reducir o uso de pesticidas nun 50%. Tamén conseguiron que a Axencia Independente da Biodiversidade, encargada de velar polo respecto ás normas medioambientais, estea en mans do Estado. Da mesma maneira, os lobbies agroindustriais sométense ás reivindicacións dos grupos asindiales de Whatsapp no Estado español, a eliminación da Axenda 2030 polo desenvolvemento sostible, a mitigación das condicións da PAC a favor do medio ambiente, incluída a obrigación de abandonar o 4% da superficie.

País Vasco, Grecia, Holanda, Alemaña, Estado español e francés, Italia... O movemento é europeo e desde Europa hai respostas na mesma dirección: o 6 de febreiro o presidente da Comisión Europea Ursula von der Leyen suspendeu a medida de reducir o uso de pesticidas nun 50% para 2030 e a obrigación de abandonar o 4% do terreo en barbecho é mencionada rapidamente en Bruxelas.

France Culture en France, Allemagne, Pays -Bas: haro sur le Pacte Vert Européen (Francia, Alemaña, Holanda: Pierre-Marie Aubert, investigador do Instituto de Relacións Internacionais e Desenvolvemento Sostible (IDDRI), afirma no seu programa de radio: "Temos o Green Deal (Pacto Verde) como denominador común do enfado [dos campesiños de distintos pobos]? É posible. O Green Deal é a causa das dificultades dos campesiños? Iso non". Maleruski, así nos presentou a crise e están a recibir respostas acordes. No fondo, non temos máis que facer lobbies a favor da agroindustria. E non é novo. Tras a decisión europea de autorizar o glifosato hai unha produción tóxica de Lobby o 10 de decembro do ano pasado, na reportaxe referiámonos ao mesmo tema e entón non había corte de estrada de tractores.

Con todo, neste período, os grupos de presión absorberon o malestar e a desesperación dos campesiños, e niso consiste o xogo sucio dos poderosos que os medios de comunicación mantéñennos escondidos. Co fin de non ser excesivamente obvio, están a lograrse unha serie de medidas para mellorar a situación económica das granxas, entre as que se atopan o lastre da concesión de subvencións PAC e a garantía de axudas económicas extraordinarias inmediatas.

Conscientes desta deambulación, pronto se vincularon ao movemento campesiño uns 50 grupos ecoloxistas do Estado francés: "Para que refutemos o que din os discursos autoritarios que pretenden enriquecer aínda máis, estimulando a propaganda do Goberno e a covardía entre nós: seguiremos sendo os seus aliados, porque é un asunto vital". No mesmo ton, tamén loitan Confederation Paysanne, ELB e EHNE Bizkaia, pondo á agroindustria mellor e abrindo a porta da agroecología.

A maquinilla de Lobby para evitar cambios

Augas e terras contaminadas por pesticidas; terras empobrecidas pola monocultura; prezos inxustos de fixación financeira; perda da soberanía dos campesiños; enfraquecemento da biodiversidade; desaparición das típicas granxas (cinco millóns de granxas europeas desapareceron nos últimos vinte anos e outros seis millóns para 2040); situación precaria de múltiples agricultores; incontrolada mercadoría mundial de praguicidas. Estas son as principais limitacións do sistema agroindustrial. Todo iso, ademais, nun contexto de crise climática: o 23% das emisións de gases de efecto invernadoiro do mundo proceden do cultivo industrial e, ao mesmo tempo, os agricultores son as primeiras vítimas de fenómenos meteorolóxicos extremos. Niso estamos.

No artigo publicado na web AOC Crise agricole: a politique da rustine en impasse (Crise de cultivo: a política do petachuelo no porto maligno), o investigador Alexis Gonin explícanos con detalle que estamos nunha encrucillada, ou seguimos con esa tendencia productivista, levándoa até o extremo, ou diriximos un cambio sistemático radical, cunha revisión completa dos sistemas de cultivo e alimentación. De acordo co que di, a PAC soubo situarse sempre en función dos retos marcados polo contexto (a soberanía alimentaria de Europa, primeiro, situando a Europa no mercado mundial) e ten que recolocarse na actualidade: "Facendo realidade a ecoloxía extrema do cultivo, a nova PAC debería pór no centro a saúde dos consumidores, dos traballadores e do medio ambiente".

En Bizkitarte, a "modernización ecolóxica do cultivo" desenvolvida nos últimos anos non responde os retos actuais. "Oximorona inmaterializable é o do productivismo verde como capitalismo verde", afirma Gonin. Ademais, aumenta a inquietude dos agricultores: "Podemos destacar o rexeitamento das normas na queixa dos agricultores. Estas normas son prototipos da política de modernización do cultivo. Ponnos de manifesto a contradición do modelo: quérese seguir co productivismo, pero corrixidos os albokaltes máis prexudiciais, sobre todo os ecolóxicos. Foron escritos por burócratas de Bruxelas ou París para responder as necesidades ecoloxistas urxentes. Nesta complexa cadea administrativa están os campesiños e teñen que cumprir cada vez máis normas cada vez máis precisas e técnicas".

Os potolos sindicatos compórtanse coma se fosen prioritarios para mitigar a inestabilidade da acumulación de normas, pero na negociación están orientados a intereses propios: a eliminación de normas ecolóxicas.

En realidade, a solución é clara: cambio sistémico

Durante catro anos, a organización Food System Economics Commission (Comité Económico do Sistema Alimentario) publicou un informe científico elaborado por miles de agricultores. Este informe, redactado por preto de 60 investigadores independentes a nivel mundial, fala con claridade: o modelo actual de cultivo deduce anualmente uns custos ambientais de 3 billóns de dólares e outros 11 billóns de dólares en saúde. Investigando ambas as direccións, statu quo ou transición ecolóxica, teñen unha clara conclusión: Gañariamos entre 5 e 10 billóns de dólares coa transición sistémica. O cambio global quere dicir que o facemos a nivel local e mundial: cambiamos os hábitos de cociñar –máis carne, consumo de testemuña e máis beneficios ecolóxicos– e articúlanse políticas alimentarias e culturais decididas para promover a agricultura sostible –a imposición de grandes usuarios de pesticidas e a reorientación dese diñeiro cara ás leiras típicas e os consumidores máis precarios e a clara promoción da agroecología–.

"O custo desta transformación, cun rango anual do 0,2-0,4% do PIB mundial, é baixo en comparación cos billóns de dólares que deduciría. Os sistemas alimentarios son instrumentos interesantes para facer fronte ás urxencias climáticas, naturais e sanitarias, mellorando o nivel de vida de millóns de persoas", asegura o investigador Herman Lotze Campen. Se se nega a vontade de dar un remedio permanente e honesto aos campesiños, neste informe os decisores terían pistas interesantes. O problema é que, de momento, miran ao benestar dos agroindustriais.