Debo recoñecer, aínda que sexa de forma desinteresada, que non coñecía a obra de Isabel Azkarate (San Sebastián, 1950), e que até ver a retrospectiva que se presenta na sala de exposicións Artegunea de Tabakalera pouco sabía dese fotógrafo fértil. Ao ver as primeiras fotos da década de 1970 deime conta da importancia da exposición que tiña por diante, da calidade e a humanidade das fotografías, e da curiosidade e liberdade do artista que estaba detrás do obxectivo. Lanceime a visitar a exposición con emoción e paixón por ver por primeira vez aquilo que me resultaba descoñecido. No proxecto comisariado por Silvia Omedes presentáronse máis de 300 fotografías, a maioría impresas en branco e negro e enmarcadas de forma sutil. Nada novo en canto ao percorrido da exposición e á museografía: toda a maxia está nas imaxes que colgan das paredes.

Azkarate decidiu trasladarse moi novo a Barcelona para estudar fotografía. Especializouse na realización de fotografía documental, retratando aos vendedores de mercados e feiras que se celebraban nos barrios periféricos da cidade. O que non era habitual interesáballe, o que había nos suburbios, afastado do canon, porque o que máis lle interesaba era estráñoo e estraño que sentía. Nas súas fotos hai moitos personaxes, individuos con algo especial, que sabe atrapar co seu cámara. Tamén retratou a miúdo a trapecistas, humectantes, bailaríns e pallasos dos circos, no exterior da carpa, apoiados na súa roulotte, riseiras, atrevidos á vida nómade e inestable.

A vida na rúa trasladouse a Nova
York para continuar coa súa formación, onde estudou en escolas de gran tradición. En Barcelona consolidou a fotografía de estilo documental, pero chegou a Nova York e a súa fotografía adquiriu un estilo máis artístico. Mergullouse no street photography ou “fotografía de rúa”, selo da cidade, e retrataba con naturalidade, frescura e rapidez os personaxes da V Avenida, Central Park, East Village ou China Town.

Pasaba moito tempo na rúa e alí atopaba aos protagonistas das súas fotografías. Moitos deles pousaron con orgullo para Azkarate porque sabían que a súa singularidade chamou a atención do fotógrafo. É estupendo ver os escaparates cheos de Nova York dos anos 1980, emocionar os desprazamentos polas rúas comerciais e poder penetrar en escenas nocturnas. A principios desta década, nos anos anteriores á aparición do VIH, a festa e o esplendor comezaron a mergullarse no círculo LGTBIQ+, protagonizado por disfraces, desfiles, danza e festa en atmosferas vibrantes. Logrou reflectir moi ben o ambiente nocturno da zona de Bowery Street, atrapando a súa liberdade e a súa paixón pola vida dunha maneira inmellorable.

Cando regresou a Euskal Herria
de Estados Unidos, Azkarate era un fotógrafo con moita confianza en si mesmo, e comezou a traballar como fotoperiodista no diario A voz de Euskadi, un proxecto dirixido por xornalistas. Tamén lle tocou ser a única muller do equipo de traballo e co seu cámara perpetuou os anos máis escuros do conflito político en Euskal Herria. O infinito ceo neoiorquino foi a miúdo substituído polo asfalto de Euskal Herria.

Aínda que o percorrido da exposición é bastante perimetral, crearon unha cela na sala para presentar as series fotográficas do conflito vasco, un espazo de respecto propio. No mesmo presentan, aliñada, a documentación gráfica dos asasinatos imputados tanto a ETA como a GAL, coa intención de presentar as dúas partes do conflito da forma máis imparcial posible: Os funerais ameazados pola Garda Civil, as siluetas dos cadáveres debuxados con clarion branca, os cantos en memoria dos guerreiros que se cantan en voz alta levantados polo puño, os cadaleitos recubertos de rosa vermello… Son fotografías de gran simboloxía nas que Isabel Azkarate recolleu o testemuño dunha parte cruel da historia que nos corresponde aos vascos.

Arraigado en Euskal Herria, e unha vez desaparecido o xornal A voz de Euskadi, foi fotógrafo oficial da Deputación Foral de Gipuzkoa durante varios anos, retratando actos oficiais, inauguracións ou festas da provincia. Pero Azkarate ten a capacidade de sacar o foco do elemento central e pousar os matices, os xestos atípicos e o contexto máis próximo para impregnar a fotografía de humanidade e humor. Entre as fotografías da serie, parecéronme especialmente bonitas as fotos dos entroidos de Lantz, das festas de San Miguel de Oñati ou da procesión de Semana Santa de Hondarribia.

A maxia dun parpadeo
rápido En moitas entrevistas ouvinlle dicir que el non é mitómano e ten mérito porque tivo a oportunidade de retratar figuras como Bette Davies, John Travolta ou Harvey Keitel na súa época de fotógrafo oficial do Festival. A vida cultural e artística de San Sebastián tamén a perpetuou moi ben, e nela podemos ver fotografías familiares íntimas e próximas dos seus amigos Bixente Ameztoy, Rosa Valverde, Rafael Ruiz Balerdi ou Olatz López Garmedia e Julian Schnabel. Se algo me golpeou, esta foi a fotografía do escultor Iggy Pop, impregnado de suor, e a serie de fotografías que retrata aos afeccionados á primeira fila de concertos do Judas Priest. O mesmo Azkarate dicía moitas veces que nesa primeira liña na que el situábase estaba o momento máxico que quería atrapar rapidamente un parpadeo.

Desde o principio sentín a necesidade de pór cara a Azkarate, de saber quen era o que facía eses disparates rápidos detrás do obxectivo, e ao final da exposición atopei a súa colección de autorretratos nun vídeo. Nos espellos, escaparates e algúns reflexos aparece o fotógrafo mirando en directo, no seu Nikon F2 na man, retratando toda unha vida, nunha viaxe de tempo e este documento, como non podía ser doutra maneira, levoume enseguida ao enorme proxecto Autoretrato no tempo de Esther Ferrer. A esencia de Azkarate, composta por 175.000 obxectos, será xestionada a partir de agora pola Fototeca de Kutxa para dar a coñecer o legado de alto valor do artista e conservalo da mellor maneira.