Para pensar e pór en marcha unha política lingüística eficaz é necesario fixar adecuadamente os obxectivos, e para iso ter claro o punto de partida.

No proceso de minorización do eúscaro foron especialmente violentas as dúas terceiras partes do século XX. Na época franquista acentuouse especialmente o destino que a comunidade vascoparlante viña xa de antemán: estaba en vías de extinción. Afortunadamente, produciuse un cambio de tendencia ao redor da década dos 60, púxose en marcha un proceso de rexeneración que se detivo parcialmente e volveuse. Con todo, hoxe en día seguimos padecendo unha situación de minorización extrema. A diferenza entre as linguas que temos no noso territorio é grande, en detrimento do eúscaro. Este desequilibrio é evidente no uso da linguaxe, no que só se fai unha por cada sete entrevistas en castelán/francés. A situación non é mellor en canto á competencia lingüística: só o 8% dos falantes son máis fáciles de desenvolverse en eúscaro que en castelán/francés, mentres que o 83% dos falantes desenvólvense máis facilmente nunha destas dúas linguas. Non só iso. Unha gran maioría deles é monolingüe e fala exclusivamente en castelán. Existe, por tanto, un gran desequilibrio entre o castelán e o eúscaro.A

fotografía complétase con dous aspectos fundamentais: o dominio das diferentes linguas no territorio e os procesos de evolución lingüística. Atendendo á preponderancia das linguas no territorio, o castelán/francés ten unha hexemonía case absoluta. Aínda quedan algúns municipios e barrios nos que o eúscaro é socialmente hexemónico, zonas respiratorias. Na súa vida cotiá predomina o eúscaro e os seus procesos sociolingüísticos, a diferenza do resto de territorios, incitan a reforzar o eúscaro nos falantes locais. Con todo, estes espazos son de escaso peso demográfico, tan só o 4% da poboación vive nestes momentos, e nos últimos anos foron debilitándose. Se a tendencia dos últimos vinte anos persistise, en poucas décadas desaparecerían as zonas xeográficas dominadas polo eúscaro.

Os procesos de evolución lingüística analizan os cambios lingüísticos que se producen ao longo da vida dos falantes. Se analizamos como se producen en Euskal Herria, hai que dicir que estes procesos inciden no sentido de reforzar hoxe en día na metade. A tendencia á euskaldunización dos falantes de orixe vasca é maior que a de euskaldunización dos de orixe castellanohablante/francés. Este fenómeno é consecuencia da gran debilidade do eúscaro na capacidade, no uso e na superioridade territorial, reflexo directo da debilidade vital da nosa comunidade lingüística. Non hai que esquecer, ademais, que os contextos xerais fan necesario/imprescindible para a vida o castelán-francés e o innecesario/secundario. O contexto contribúe, por tanto, a que a lingua dominante aumente esta primacía en detrimento de a lingua minorizada.

Con todo, a comunidade do eúscaro ten algúns puntos fortes que lle sustentan. A maioría da poboación manifesta o seu compromiso co eúscaro e utilízao máis do esperado. Así, os falantes que se desenvolven mellor en eúscaro son fieis á lingua; e os bilingües que se desenvolven mellor en castelán utilizan o eúscaro máis do que os criterios de comodidade requirirían. Tamén temos puntos fortes as condutas relacionadas cos procesos de socialización e transmisión. Grazas a eles, as novas xeracións son hoxe máis euskaldunes na capacidade e no uso que as dos seus pais, aínda que a hexemonía do castelán segue sendo clara entre as novas xeracións. O vasquismo dos amplos sectores da poboación e o esforzo da comunidade nos procesos de socialización son, por tanto, trazos positivos característicos. Non son trazos comúns entre a maioría das comunidades lingüísticas minoritarias do mundo e, sen dúbida, son elementos imprescindibles para un proceso de recuperación.

Devandito isto, podemos resumir a situación con dúas características. Primeira característica: todas as variables correspondentes aos feitos mostran para o eúscaro unha situación de minorización vermella. Trátase dun gran desequilibrio entre o castelán e o eúscaro, que se atopa moi vulnerable tanto no uso do castelán, como na competencia, na superioridade territorial, na evolución lingüística e nos procesos de socialización. En termos brutais, os números relativos a estas variables mostran que estamos máis preto da morte da lingua que dunha situación de normalización. É máis, estamos máis preto da morte que dunha posible situación de bilingüismo equilibrado. Esta gravidade da situación leva, ademais, a tendencia a seguir “minorando as linguas minorizadas” en si mesma, polo menos se non se pon en marcha en sentido contrario unha forte actividade a favor da lingua minorizada.
A segunda característica fundamental é que, en contraste coa anterior, atopámonos cunha forte actitude favorable ao eúscaro entre os falantes, unha comunidade cun

gran desexo de vida. Este entusiasmo materializouse non só nas opinións, senón tamén nos comportamentos dos falantes nos últimos 50-60 anos, da man da gran onda de euskaldunización que arrincou na década dos 60 do século XX impulsada polo impulso do euskaltzale e o nacionalismo. Sen o esforzo dos euskaldunes e euskaltzales individuais que participaron naquela gran onda, sen ter en conta o impulso e a acción da cultura vasca organizada, se non fosen políticas a favor do eúscaro desde algunhas institucións, o proceso de redución seguiría con claridade e contundencia, aumentaría o conxunto de monolingües castellanohablantes e diminuiría o dos euskaldunes, o uso tamén retrocedería, diminuiría aínda máis o peso do eúscaro nos procesos de transmisión, etc. A comunidade mantivo vivo o gran esforzo que se realizou por mor desta gran vitalicia, dando pasos significativos nalgúns aspectos e noutros en contra das tendencias adversas.Neste

contexto, a comunidade do eúscaro segue viva, con tendencias simultáneas contraditorias que impulsan o fortalecemento e o enfraquecemento, ao mesmo tempo que se produciron dinámicas de substitución en detrimento do eúscaro e de continuidade e recuperación da lingua. En concreto, nos últimos vinte anos, os datos mostran que o impulso de recuperación iniciado cara a 1960 debilitouse e introduciuse nun período de estancamento. Niso influíron, entre outros, os fortes cambios económicos, tecnolóxicos, sociais e culturais no mundo globalizado e os cambios na demografía do País Vasco, nos fluxos de nacemento e migración. É de supor que estas tendencias poden aumentar no futuro.

Neste sentido, a situación de minorización que vivimos require, en primeiro lugar, a toma de conciencia da gravidade da situación e, en segundo lugar, a posta en marcha de políticas lingüísticas fortes e valentes a favor do eúscaro. Traer o eúscaro ás prioridades e traballar políticas lingüísticas a medida será unha tarefa fundamental nas próximas décadas, se non queremos que se interrompa a cadea de séculos.

Entrevista a Iñaki Iurrebaso na revista Larrun: "Os falantes non dan as costas ao eúscaro".

Tese doutoral de Iñaki Iurrebaso