Na CAPV non o sei. En Navarra o nome e o ser coinciden. É dicir, temos moitos números na lotaría da tensión lingüística para poder falar en eúscaro cun mozo con graza en eúscaro. Do mesmo xeito, o azar multiplica as posibilidades de que un adulto con nome vasco sexa polo menos euskaltzale. Pero a relación non é matemática.

A alcaldesa do Val de Egüés, Xuriñe Penas, foi moi famosa polas súas declaracións durante as últimas semanas nun pleno do seu concello. En concreto, as actividades en eúscaro foron consideradas como “discriminatorias” para os castellanoparlantes por parte desta muller, fronte a todos os concelleiros deste municipio de Pamplona. Un minuto antes, o voso político dixo saber euskera.

Non coñezo ás señora Penas. Por tanto, non dispoño de datos para anular devandita afirmación. En calquera caso, non está tan claro que é exactamente o que quere dicir iso, que sabe eúscaro. A nosa sociolingüística ha interiorizado con dificultade tanto a ampla casuística dentro do chamado coñecemento, desde case cero até infinito. Deixando ao carón cuestións de sabedoría, resultaríanos máis significativo aclarar a relación que Xuriñe Penas ten co eúscaro. Sen trastornar o enxeño, podemos imaxinar que o pai e a nai débense, dalgunha maneira, a algúns vascófilos hai catro décadas, así como ao ensino ligado ao eúscaro, que se segue imaxinando. Só podemos sospeitar até que punto o modelo D euskaldunizó e até onde o fixo. Só referímonos ao isil-misilka, pero os casos de alumnos que terminan odiando os estudos en eúscaro non son tan raros, nin na Comunidade Foral nin fóra da Comunidade Foral, e aínda que non fose así na de Xuriñe, son miles os nenos e nenas que reciben o último rozamento do eúscaro en todo Euskal Herria co último día lectivo. Os maiores son previsibles: a pena erdaldun e erdaldun nunha contorna profesional sen eúscaro. Unha historia máis habitual do desexado.

Non todos os asumimos, nin todos os que asumimos. O xornal Berria acaba de analizar os resultados da última enquisa sociolingüística por territorios. No caso de Navarra, un dato chamou a atención ao xornalista: sendo o grupo de idade máis euskaldun, tamén é o que ten máis apego ao eúscaro. En concreto, no grupo de 16 a 24 anos, o 28% faio ben en eúscaro, pero só o 27,2% está a favor da promoción do eúscaro. Ao crer que entre quen están máis ou menos en eúscaro hai algún vascófilo, polo menos un, vese máis claro o tamaño das fuxidas que sofren o eúscaro e o euskaltzalismo ao noso lado.

O partido é complicado.