Marcus Rediker (Owensboro, Kentucky, 1951) afirma que a viaxe dos escravos transformaba o que facía esa viaxe. Os mariñeiros, sexa cal fose a súa orixe, convertíanse en "brancos" ao longo da súa carreira, e conseguían a capacidade de utilizar a violencia contra os negros, esclavizados por secuestros, ameazas, torturas, violacións e minas.

Rediker non se limitou a comprobar esta transformación, senón que quixo investigar como as relacións sociais no mar cambiaron o mundo. Era unha transformación destrutiva, pero tamén quixo explorar os cambios culturais, as resistencias e as alianzas que existían entre persoas diversas cando se producían as sublevacións, dentro do contexto xeral do terror que acompañaba ao nacemento do capitalismo moderno.

Destas investigacións xurdiron algúns libros que ultimamente foron traducidos e publicados en castelán no Estado español. Entre eles están A Hidra da revolución (Hidra da Revolución, Traficantes de Soños, 2022), escrita a catro mans con Peter Linebaugh, e a máis recente, Viláns de todas as nacións (Viláns de todas as nacións, Traficantes de Soños, 2023), unha entrada á historia universal, contada por traballo, vida e morte nos océanos. Este marco permite a Rediker saír da estrita visión dos Estados nacionais para profundar a historia desde abaixo, e E.P. Comparte esta forma de achegarse á historia con Thompson e Eric Hobsbawm ou cos seus compañeiros de Midnight Notes Collective, Linebaugh e Silvia Federici.

Que significa investigar "a historia desde abaixo"?

Para acceder á historia, hai que pór no centro persoal de detalle. Quedan fóra dos libros, porque case sempre contan a historia desde arriba. Aparecen reis e raíñas, presidentes e, en xeral, grandes homes brancos. Desde abaixo, a historia adquire unha visión máis democrática e inclusiva, porque todo o mundo conta. Pos aos teus empregados no centro: tratas de recuperar as súas voces e, sobre todo, de como se fixo o nacemento da historia. Ás veces tiveron o poder de cambiar a evolución da historia, especialmente a través da resistencia.

Como se investiga a historia desde abaixo? Poucos rexistros de persoas de baixa procedencia.

É un gran reto. Como se obteñen fontes de persoas que non deixaron documentos da súa contorna? Debe ser moi creativa. En primeiro lugar, hai que coller os documentos xerados polas elites e lelos en sentido contrario entre liñas, para que en ocasións os creadores destes documentos expliquen segredos que non querían explicar. Si queres facer a historia desde abaixo, debes comprender como a sociedade facía a documentación sobre os pobres.

NA hidra da revolución conta a historia da orixe do capitalismo desde a perspectiva das persoas pobres. Había pouca investigación sobre a orixe do capitalismo desde esta perspectiva?

Hai moitos estudos sobre a orixe do capitalismo, pero tenden a excluír ás persoas que construíron o capitalismo. Se analizas a historia económica, podes pensar que as mercadorías se moven por si mesmas ao longo do mundo, que non hai man de obra... Ese proxecto tan amplo e sanguento que mostramos no libro Peter Linebaugh e eu –a construción do novo capitalismo global– víase desde arriba, desde o punto de vista de Hércules, desde o punto de vista da hidra que cada vez lle cortaban as mentes: unha, a outra crecían.

Démonos conta de que mariñeiros, escravos, plebeyos de todo tipo, traballadores, mozos temporais, comerciantes, prostitutas... en definitiva, os máis pobres, foron fundamentais no gran drama da construción do capitalismo. E mantivéronlla. Isto é moi importante: non seguiron a cegas as ordes superiores, defendéronse, loitaron. Insurreccións, levantamentos... ás veces mesmo algunha revolución.

A hidra multicabeza, que loitaba Hércules, é a imaxe mitolóxica que Francis Bacon e outros autores utilizaron no século XVII para demonizar aos rebeldes. Por que cres que elixiron esta figura?

É máis importante elixir a figura de Hércules, a figura do gran poder. Os doce traballos de Hércules para conseguir a inmortalidade. Así que os poderosos se vían a si mesmos como Hércules. "Temos un enorme traballo para construír un novo sistema económico. E quen se pon no noso camiño? Quen nos dificulta conseguilo? ", dicían. Utilizan continuamente o vello mito para describir o seu proxecto.

Cada cabeza de hidra representa a un grupo social que o poder considera perigoso.

Para nós, as principais cabezas do hidra eran, sobre todo, africanos esclavizados, cuxa forza de traballo transportábase desde África occidental ás plantacións americanas a través de trátaa de seres humanos. O seu traballo impulsou a economía capitalista global ao longo de dous séculos. Son a cabeza principal do Hidra.

Outro dos líderes, case da mesma importancia, fórmano os mariñeiros. Son decisivos porque se moven moito e desenvolven a súa propia resistencia. O terceiro grupo son os plebeyos, xente corrente que traballa os terreos comunais. E non estamos a falar só de Europa: moita xente cre que os patrimonios comúns só existían en Europa, pero en África occidental tamén había plebeyos cultivando terras comunais. Un dos proxectos históricos do capitalismo foi o de sacar a esas persoas dos terreos comunais para expropialas: foron expulsadas polos valos e convertéronse nas primeiras proletarías asalariadas.

É posible dar outro nome á hidra?

Substituímos a clase traballadora polo termo "proletariotza", que utilizamos no sentido romano do termo. Na antiga Roma, o proletario era o que non posuía, o de menor clase social; en concreto, referíanse ás mulleres que, reproducindo soldados, servirían ao Estado. Queriamos facer un retrato do mundo obreiro, tanto asalariado como non asalariado. Isto incluiría ás mulleres, pero tamén aos escravos, que moitas veces quedan fóra da historia do traballo porque non traballaban por un soldo.

Na historia do traballo fálase a miúdo de clase branca obreira. Pero como era aquel proletario?

Nos últimos 300 anos case todas as historias están escritas desde o punto de vista nacional, e a maioría enxalza os logros. Os mariñeiros raramente entran nas narrativas nacionais, considéranse marxinais. Cando empecei a investigar aos mariñeiros, descubrín que moitos non formaban parte da historia do traballo, porque non producían mercadorías e traballaban fóra do ámbito nacional. Pero son fundamentais para o sistema capitalista global!

No século XIX, xunto coa industrialización, temos a historia da clase obreira, o que fai que non vexamos a outras persoas fóra deste ámbito. Nun sentido, o noso obxectivo é crear unha nova definición do persoal e mostrar que a historia do traballo é máis antiga do que criamos. Esta proletarización atlántica inventou moitas cousas que forman parte da nosa modernidade, como a folga.

Como foi iso?

En 1768 os mariñeiros londinienses reduciron o seu salario. Que van facer? Achéganse aos barcos e reciben velas para evitar que saian. En inglés, en lingua mariña, recibir unha vela, chámase to strike, tocar a vela. Os envases non se moven. O capital non se acumula. E a clase traballadora convértese nun novo tipo de poder. Esta proletariado mariño é tamén o creador da bandeira vermella, símbolo dos movementos socialistas e comunistas de todo o mundo. Que pasaba si levantaba a bandeira vermella no medio dunha batalla? Quería dicir: "Non imos ceder, imos loitar até morrer". Os piratas convertérono nunha das súas bandeiras e os movementos obreiros europeos acabaron sendo un símbolo.

E a man de obra escrava tamén forma parte desa proletariado.

O seu alicerce é que o azucre foi un dos produtos fundamentais da historia mundial. As plantacións de azucre do Caribe e Brasil eran escenarios case inimaxinables disto, facían que a xente traballase até morrer literalmente. Aos abolicionistas ocorréuselles a lema: "O azucre faise con sangue", con sangue de obreiros africanos.

Estamos afeitos á imaxe romántica dos piratas, rebelde e vilán. Pero en Viláns de todas as nacións fixo unha interpretación política.

A captura de miles de barcos na idade de ouro da pirataría provocou unha crise no comercio mundial. Unha das cousas que cortaron foi trátaa de escravos. Moitos mariñeiros comúns convertéronse en piratas e cruzaron unha liña, sabían que tiñan moitas posibilidades de ser aforcados si capturábanse. Pregunteime por que estaban dispostos? A vida dos mariñeiros comúns era moi dura, con mala comida, salarios baixos, capitáns moi violentos… Moitos dirían: "Vivamos en liberdade, aínda que sexa temporalmente". Tiñan unha frase para describila: "Unha vida feliz e curta".

Os piratas crearon unha crise mundial e os dominadores iniciaron unha campaña de exterminio dos piratas, apertaron centos. Colgaban os seus corpos de cadeas e os corvos picábanlles globos de ollos. Colocábanse na entrada do porto para que calquera mariñeiro o vise: "Isto é o que facemos cos piratas. Isto é o que imos facer contigo. Somos desapiadados ". E foron desapiadados. Hai unha guerra ao redor da pirataría e a clase é unha especie de guerra.

Tamén di que se pelexaron en nome doutra orde social. Como describiría esta orde?

Fixeron algo completamente diferente: elixían democraticamente ao capitán; tamén crearon artigos ou regras do barco, unha pequena constitución; crearon o posto de contramaestre –o membro de maior confianza na tripulación–, era a tribuna do pobo e custodiaba ao capitán para asegurar que non superaba a autoridade que se lle encomendou; ademais, conservaron o dereito a destituír ao capitán… Ao mesmo tempo repartían o tesouro entre todos e crearon un sistema de seguridade social.

Onde aprenderon iso?

Estudaran na cuberta inferior dos barcos que traballaban. Dito doutro xeito, estas tendencias democráticas e igualitarias permaneceron sempre aí, pero foron esmagadas polo poder. Unha vez que tiveron a capacidade de organizar o seu propio barco, xurdiron estas ideas.

Escribiu sobre a influencia da revolución haitiana na escravitude e a pirataría. Como cambiou isto o mundo, polo menos no Atlántico?

Eu creo que a revolución haitiana foi o inicio do fin da escravitude. A revolución deu esperanza de derrotar a escravitude ás persoas esclavizadas en todo o hemisferio occidental. Pero iso non significaba que fose fácil de facer. Pero había esperanza, a xente podía ver que esa situación podía acabar. E é unha pena que os libros de historia deixen de lado este feito, a xente só falou da Revolución francesa. A revolución haitiana foi moito máis radical e nalgúns aspectos moito máis significativa.