Este outono organizouse a cuarta edición da Bienal Internacional de Arquitectura de Euskadi Mugak. Este ano reuniu a variada programación que se estendeu ás capitais vascas a través de conferencias, mesas redondas, paseos, pavillóns efémeros e exposicións diversas. A destacar, por exemplo, o disco-TECAS. Iniciativa dos templos do bumping na costa guipuscoana: Percorrido proposto polo estudo de arquitectura BeAr Architects para visitar as discotecas da costa guipuscoana ou ruta para visitar os templos de Txitxarro, Jazz Berri, Venecia ou Itzela, xa míticos lugares da nosa memoria colectiva. A conferencia da historiadora de arquitectura Beatriz Colomina ou a de Wan Shu, gañador do prestixioso premio de arquitectura Pritzker en 2012, tivo lugar no Kursaal de San Sebastián, entre outros, no programa do bienio.

De entre todas estas actividades de maratón, achegámonos ao Instituto de Arquitectura de Euskadi, epicentro da Bienal, a visitar a gran exposición titulada O cambio vivo. O arquitecto bilbaíno María Arana ha comisariado a exposición, así como a da bienal, e as súas inquietudes e intereses na súa carreira teñen reflexo no programa que propón. O Convento de Santa Teresa, situado no Centro histórico de San Sebastián, é hoxe a sede dos arquitectos vascos, e aínda que o lugar de presentación das exposicións é bastante complicado e difícil de intuír, desde hai anos realizaron interesantes proxectos, como a exposición dedicada ao arquitecto Eileen Grey (ARGIA, núm. 2.742).

Fronte á actual crise xeneralizada e global, a disciplina da arquitectura, máis aló da construción, e combinada con outros coñecementos e coñecementos –filosofía, sociología, dereito–, pode xogar un papel fundamental á hora de propor alternativas con valentía e creatividade. Os cambios derivados da época antropocénica na que o ser humano foi a medida e o centro de todo, no clima, na natureza, na extinción das especies, na saúde humana, provocaron unha situación irreversible. Por iso, para dar respostas efectivas, reflexivas e críticas ao día de mañá, a práctica da arquitectura pode converterse nun espazo para imaxinar o futuro e ensaiar novos modelos que teñan en conta o noso medio ambiente, os recursos e a convivencia entre diferentes. Neste contexto pártese dunha situación global de crise e desastre sen precedentes.

Por tanto, reconstruíronse, resucitado e reinventado os tres eixos que configuran a exposición O cambio vivo, e así está dividida en tres espazos. A exposición, moito máis axeitada no contido que na forma, expón casos de estudo realizados por arquitectos.

Chamoume a atención o caso de investigación do Museo de Historia de Ningbo do Amateur Architecture Studio de China. A cidade de Ningbo, situada na costa este de China, é unha cidade habitada que conta na actualidade con sete millóns de habitantes, pero que até hai pouco estaba formada por montañas e terreos de cultivo. Coas inevitables reordenacións urbanísticas dos novos tempos, estes espazos naturais foron demolidos e construíron infraestruturas para unha cidade moderna. Para evitar a perda de memoria desta terra e pobo, e para ser fieis á parcela que albergaría o museo, os arquitectos Wang Shu e Lu Wenyu utilizaron os restos e materiais das chabolas e casas que se derrubaron no pasado para construír o novo museo. Así, máis de vinte tipos de ladrillos, unha variedade de tezas trituradas e todo tipo de material residual forman a superficie do museo, do mesmo xeito que unha pel engurrada. Este modelo de construción coñécese co nome de Wapan, en lugar de derrubar e refugar todo, o antigo modelo construtivo de Ningbo que se constrúe con materiais de edificios anteriores. En canto á forma do museo, o edificio ten a forma dos montes que aparecen no horizonte. Unha vez dentro, observaremos covas, vales, gretas, unha paisaxe natural de formas xeológico. O de Ningbo é un modelo de museo que leva posta a memoria dun pobo.

No apartado Berpiztu paramos no proxecto presentado pola arquitecta Mariña Otero Vernizier, xunto a Katía Truijen, René Boer e María Mazzanti. Baixo o título Arquitecturas da Propiedade (2019) abordan o tema da ocupación, tratando a ocupación como práctica arquitectónica. Hoxe en día, nos medios, mesmo en campañas publicitarias sen complexos, difunden á vista de todos mensaxes negativas e falsas sobre a ocupación, criminalizando sen matices a práctica da ocupación: lamentablemente, movémonos nunha lóxica que está por encima do dereito á propiedade privada, á vivenda, máis aínda no Estado español. O proxecto, testemuña do caso de Holanda, convida a mirar as lóxicas da ocupación desde outro punto de vista. Nos Países Baixos, a práctica da ocupación está estendida, e a través do traballo de investigación, rexistro e arquivo que desenvolveron ao longo dos anos, han visto que a ocupación foi un instrumento de protección do patrimonio monumental, de creación de novas comunidades e de novos modelos de convivencia, negociados e consensuados. O traballo realizado polos arquitectos xerou antecedentes e foi a base para definir unha nova política de adquisicións do Arquivo Estatal de Arquitectura e Urbanismo de Holanda.

A parte que recolle os proxectos que se expoñen no intento de imaxinar o mundo do futuro, reinventa, reflexiona sobre a capacidade crítica da arquitectura, ou debería selo, e sobre a capacidade de xerar pensamento. A arquitecta Beatriz Colomina, Ignacio G. En Galán, xunto aos arquitectos Evangelos Kotsioris e Anna Maria Meister, acaban de publicar o libro Radical Pedagogies [Pedagoxías radicais], froito de dez anos de investigación. Nel recóllense unha serie de proxectos pedagóxicos, transformadores e utópicos que os arquitectos de 1960 e 1970 expuñan, dicindo dalgunha maneira que moitas veces temos que mirar atrás para dar resposta ás preocupacións actuais. A educación creativa, os sistemas pedagóxicos transformadores, inclusivos e transdisciplinares serán os cimentos indispensables para sustentar a transformación que se nos presenta. Quizá o primeiro paso a seguir sexa dar paso a estas ideas.