Na leira de Asteasu había unha vintena de manzanos totalmente abandonados, que apenas podían observarse entre as zarzas. En 2015 celebráronse en Ziordia (Navarra) unhas xornadas de volta á autonomía comunal nas que comezou a materializarse o proxecto. Algúns dos participantes coñecían a leira de Asteasu, polo que xa tiñan por onde empezar.

“Fixemos un gran traballo na limpeza do terreo, quitamos zarzas e poidamos árbores”, explicáronnos dous membros do colectivo, que non queren que se lles diga. Dise que o obxectivo da recolección de mazás é maior ou menor, especialmente a rexeneración colectiva do terreo. “Coas nosas mazás non cubrimos as necesidades, por iso tentamos reunirnos noutros lugares consultando nos caseríos de ao redor. Estivemos en Aia, Igeldo, Anoeta, Hernani, Eratsun... Segundo o ano dannos máis ou menos mazás, segundo a cantidade que lles sobra”.

A cambio de recoller unhas mazás, coidarán eses terreos, regalarán botellas de sidra, colaborarán no traballo veciñal... “Nós queremos debater sobre a lexitimidade da propiedade privada, hai casos nos que a cambio de mazás pídennos algo moi concreto, pero para nós iso sería como entrar nun aluguer”, cóntannos. “Con todo, non chegamos a unha posición consensuada e única en relación con este tema, suscita un debate entre nós”. Cóntannos que, a pesar de ser xente de diferentes perfís, conseguiron confiar nos baserritarras. “Algúns son demasiado vellos para coidar os campos e dedicarse á recolección de mazás, os seus fillos non resistiron o traballo do caserío e alégranse ao ver que o seu terreo segue sendo proveitoso para algúns pola súa especial relación co caserío”.

Incerteza

Coidar a Terra crea un vínculo especial, é fonte de alegría, pero tamén pode provocar frustración. “Require moito traballo e o resultado non sempre é inmediato nin esperado”. Conscientes de que se trata dunha actividade na que se recollen os froitos a longo prazo, as incertezas que leva a ocupación, como é o caso da venda da parcela de Asteasu, saen á superficie. Cando ocuparon a terra sabían que estaba en venda, pero “o prezo era tan alto”, era case imposible que alguén o comprase. Pero o tempo pasado, os membros do Sagarrondu traballaron moito para arranxar todo e fai uns dous anos baixaron o prezo de venda da leira. “Cando vimos que a vendedora publicou novas fotos despois de ordenalas, e que ademais baixou o prezo... produciunos un certo bloqueo. Polo si ou polo non non plantamos máis árbores, porque pide diñeiro e traballo, e porque non sabemos o que nos depara o futuro”.

Explicáronnos que a ocupación é unha “boa oportunidade” para conseguir outras que non se poden conseguir facilmente, pero que existen limitacións. “A ocupación é tamén unha opción política, en contra da propiedade privada e, en particular, en relación co medio rural, para revitalizar os terreos que aínda sendo propiedade non se utilizan. Levamos tempo discutindo se deberiamos tentar conseguir cesións doutras parcelas, pero non alcanzamos un acordo total neste tema”.

Fóra da lóxica do mercado

Aos poucos fóronse obtendo a infraestrutura necesaria para a elaboración de sidra e zume de mazá. Tolare, por exemplo, até hai pouco permitíaselles o seu uso nun caserío de Aia, pero xa teñen un propio, compartido cun granxeiro veciño de Asteasu, que o teñen nun recuncho da súa leira, xunto coa avaría. “O veciño ofreceunos moita axuda, deixounos un tractor, permitiunos gardar algunhas cousas na súa casa...”.

Doutra banda, as botellas foron recollendo a través de contactos, preguntando nos bares. E o cuartel, de aceiro, de 500 litros, conseguírono a través dun amigo. Téñena na súa casa de Lasarte e as botellas tamén. Aproveitan a sidra para consumir, a cambio, para ofrecela en bocaditos post-traballo ou para regalarlla a colectivos que queiran recadar algo de diñeiro sorteando. “Nós non vimos do campo, senón doutros movementos, ocupación, transfeminismo... Temos unha rede de volta á produción e cando facemos auzolanes bebemos a nosa sidra e o zume. Máis que satisfacer unha necesidade é ofrecer algo á xente, é bonito”. En ocasións falaron da posibilidade de vender sidra para poder financiar polo menos o proxecto, pero, aínda que non obviaron totalmente a idea, entrar nesta lóxica do mercado produce un lixeiro picor entre os seus membros. “Nós non traballamos para iso”, din.

Dispoñen de cortiza, pasteurizador de zume (en casa do veciño), densímetro... O 20 de novembro se embotelló a sidra (zume antes) e agora hai que esperar un pouco para beber. “Tampouco nos prexudica esperar até agosto; en maio abrimos as botellas e aínda faltaban puntos”. O ano pasado non se elaborou a sidra, e este ano tiveron máis presente o tipo de mazá que se usa, tanto para a sidra como para o zume, tendo en conta que non sempre poden aproveitalas. “Os nosos terreos son grandes pero lentos”.

En execución en vedados

“Algúns traballos relacionados coa Terra poden ser estresantes, desesperables, pero son lugares moi bonitos para establecer relacións”, dinnos os membros do Manzano. Satisfailles comprobar que o esforzo realizado dá resultados. “Como mulleres, como bolleras e trans, achegounos moito como grupo que nos vexamos capaces de traballar naqueles campos que nos foron prohibidos: construción de maquinaria, forza, tolare, chabola, subida de pendente do saco no pescozo, brote sobre a árbore, motosierra e rozadora... Queremos facer sidra, nese sentido temos unha visión productivista, pero para nós é moi importante aprender a usar a motosierra, por exemplo”.

O manzano, de feito, non é un grupo nin mixto, sen homes cis heteroxéneos, pero salvo nos seus inicios, estiveron e están a traballar no proxecto trans, mulleres e bolleras. “Isto axuda moito porque temos a visión que o feminismo e o transfeminismo dan, por exemplo, dos roles. Seguramente nos nosos auzolanes non é necesario traballar cousas que deberían traballarse noutros ámbitos, como as relacións de poder desde o punto de vista do xénero. Cando algúns mozos queren participar nos auzolanes, hai que ser minoría e saber cal é o lugar que lles corresponde, tomar conciencia de que imos marcar o ritmo. É un exercicio interesante para que os homes aprendan a porse en segundo plano. É verdade que tomamos a medida aos homes da nosa contorna [risas]”.

Aínda que é un colectivo de carácter propio, hai que traballar sobre os roles: “Non de forma individual pero colectiva si, traballamos bastante para asumir outros roles, como aprender a manexar ferramentas. Algúns poden ter máis valentía que outros. Aí fíxose un traballo, pero non quere dicir que non haxa roles entre nós. Hai persoas que se dedican á coordinación, son roles elixidos, pero hai persoas que colleron uns instrumentos e outras non, ese non é o rol elixido, nin sequera que o resto estea a colleitar ramas mentres uns están a brotar, ou que a loxística se delege sempre nunha persoa... Cremos que o facemos ben, pero esas cousas hai que coidalas”.

Organización adaptada ao coidado

Preguntados polo tempo que dedican ao manzanal, explicáronnos que nestes anos foi diminuíndo, xa que miden mellor o que hai que facer. Traballaron cando ocuparon o terreo, mesmo cando plantaron algunhas árbores –kiwi, peras e nogueiras– pouco antes da pandemia. Polo demais, cara ao mes de setembro é cando se empeza a fabricar sidra e zume de mazá, xa que hai que recoller mazás e limpar utensilios e botellas, entre outros. “Facemos un chamamento ao traballo veciñal e axúdannos na rede de produción citada. Por outra banda, as nosas vidas non están construídas en torno ao emprego, e nese sentido somos bastante inestables. Por exemplo, algún ano estiveron algúns membros do grupo recollendo a uva, e tes que adaptala a iso, cada un dará o que poida”. Con todo, tamén teñen unhas normas. Por exemplo, se alguén non pode cubrir a súa quenda, comprométese a buscar un substituto. En iniciativas colectivas como o manzano, ao tempo dedicado á produción hai que sumar o que esixe a xestión do grupo: facer reunións, debater, tomar decisións...

Están a aprender aos poucos. “Damos cada vez máis importancia ao proceso e ao material. Limpámola con coidado, coidándoa o mellor posible. Non queremos que a sidra podreza e vértase, como nos ocorreu nos seus inicios. Sabemos que lle pasa a moita xente, pero fixeches un traballo enorme e gastaches diñeiro”. Con todo, os fracasos tamén son positivos. Na época na que se lles sacou mal a sidra fíxose vinagre. “Non o fixemos intencionadamente, pero ouza, era un bo vinagre, con moitas propiedades. Iso si, parar a sidra cando esperes con 80 litros de vinagre... [risas]”.