Que características necesita un bo xuíz de pelota?

Sobre todo debes coñecer a normativa e aplicala correctamente no frontón. Ademais, os pelotaris ou afeccionados non deben influír nas túas decisións. Manter limpo o noso criterio é moi importante, e á vez saber que é correcto e que non. Debes centrarche nas xogadas en todo momento: cada modalidade ten a súa propia velocidade, pero todo ocorre moi rápido. Tes que fixarse en pelotaris e pelotaris, e no que ocorre fóra. A túa atención debe estar totalmente no frontón. O xuíz non ten que ser o protagonista, si a xente non di nada de ti é sinal de que fixeches un bo traballo.

Durante o partido, o noso labor principal é resolver situacións confusas. O maior número de discusións prodúcese cando un pelotari molesta ao outro. Un di que o fixo intencionadamente, e o outro di que foi involuntario. O mesmo ocorre cando a pelota dá a bota moi preto da liña de contracancha. Temos que ter un ollo moi agudo e confiar nos xuíces colaboradores. Eles dedícanse a controlar as pegadas.

O Goberno de Navarra concedeulle o premio ao mellor xuíz de deportes.

Foi un gran recoñecemento. Non o esperaba, porque levo moito tempo vivindo en Aragón. Fixen o curso de xuíz en Zaragoza en 2018 e logo obtiven permisos para competir a nivel estatal e internacional. En xaneiro abriuse o prazo de votación para elixir ao mellor xuíz de Navarra e enviáronme o enlace. Foi unha gran sorpresa ver o meu nome entre os candidatos. “Como é posible que eu estea aquí?”, pensei. Había outros dous candidatos: un xuíz de fútbol sala e outro de balonmán. Pensaba que serían máis coñecidos que un xuíz de pelota, pero gañei co 55% dos votos. Foi moi gratificante porque demostra que o meu traballo en casa é recoñecido.

Empezou a traballar como xuíz por necesidade. Cando estabas en pelota mano, non tiñades ninguén para dirixir os partidos.

Eu sempre estiven dentro dun frontón. De pequena empecei a palar. As mulleres, polo xeral, realizaban o camiño contrario, empezando pola pelota a man e pasando logo á pa. A min gustábanme as dúas modalidades. Cando empecei a xogar a man, creamos o grupo Aldatze en Pamplona. Xogabamos o Campionato de Navarra e a federación enviaba xuíces. Pero cando non había suficientes xuíces dicíannos que nos valésemos pola nosa conta. Os pelotaris tiñamos que actuar como xuíces. Para dar seriedade e certa oficialidade aos nosos partidos decidín facer un curso de xuíz.

Con todo, a Federación Navarra non organizaba este curso. Tivo que facelo en Aragón.

Pedín un curso en Navarra durante dúas ou tres anos, pero non foi posible. Para entón xa tiña relación coa Federación de Aragón, e ao final fixen o curso alí. Foi un fin de semana. Como o fixen en Aragón, en Navarra non podía dirixir ningún partido. Dous anos despois obtiven o título estatal. Foi similar ao curso de ámbito territorial: probas físicas, clases, exame teórico e un pouco de práctica. A verdade é que me gustou o traballo de xuíz. Gozo xogando, pero é bonito estar alén da liña. Fun avanzando. E o ano pasado tiven a oportunidade de participar no Mundial de Pelota de Biarritz.

Tivo algunha dúbida por algunha decisión tomada como xuíz?

Si. Foi durante a Pandemia, no ano 2020, na Copa do Rei celebrada nA Coruña. Navarra enfrontouse a Cataluña en semifinais e, nun momento determinado, un dos cataláns pediume que le dara a volta porque lle molestaba. Estaba enfadado e dicíame que estaba a tomar decisións a favor da miña selección. A situación foi moi dura, pero ao día seguinte pediume desculpas porque tomei a decisión correcta. O partido estaba gravado. No momento mesmo vin claramente a xogada.

A xente no frontón é máis exixente cos xuíces?

O patriarcado dos frontóns está aí, e pensaba que a xente ía esperar que eu falla. Pero hoxe en día a maioría da xente está afeita ver ás mulleres nos frontóns, e como xuíz non sentín desprezo. Iso si, aínda que crece o número de pelotaris, faltan xuíces. Aínda somos poucos. Algunhas aparecen esporadicamente, pero non hai ningún incremento.

Cal é a causa?

Ao principio todas as mulleres temos medo: a ver que van dicir, a cuestionar as nosas decisións, a equivocarnos… Temos medo a ser peyorados. Como consecuencia, cada vez te pos máis nervioso e sentes vergoña para saír ao frontón. Pero temos que pensar que as mulleres tamén podemos exercer o labor xudicial da mesma maneira. Do mesmo xeito que os mozos dirixen as nosas partidas, nós tamén podemos facer o contrario. Temos que perder ese medo, porque todos temos dereito a cometer erros. Calquera pode meter a perna. É normal. Pódese gozar a pesar dos erros.

Rompe que no interior do frontón o mando estea en mans dunha muller. Sentiches presión?

Antes da pandemia dirixín o meu primeiro Campionato de España xunto con outra moza. Era a semana das mulleres e puxéronnos a dirixir a final de segunda división. Foi un caramelo envelenado: si fixemos un bo traballo, as árbitras podiamos ter as cousas máis fáciles, pero cun erro dáramos argumentos a algúns para dicirlles que non podiamos compartir dous xuíces. Todos os pelotaris eran chicos. Tivemos moita presión e sentímonos moi nerviosos. Iso si, a xente foi amable connosco.

Tamén dirixiu unha final no Campionato do Mundo de Biarritz. Dirixir a importancia deste partido é a mellor maneira de demostrar ás mulleres que poden ser xuíces?

Efectivamente. Aquela final foi un gran reto. Foi o partido máis difícil daquela mañá e ademais xogaron España e Francia. Tiveron moita confianza en min. Víronme dispostos a dirixir un partido de gran dificultade. O certo é que nas bancadas había moitos afeccionados a Francia, e eu ía en nome de España… Aí tamén estiven baixo presión. “A ver que fago, porque pola contra a xente virame encima”, pensei. Foi un partido moi tenso no que sentín as latexados do corazón. En calquera caso, fixen as cousas correctamente e para min foi unha experiencia moi enriquecedora.

É necesario renovar as entidades deportivas para potenciar a igualdade na pelota?

As organizacións sempre estiveron en mans dos homes, aínda que cada vez hai máis mulleres. Fai falta un impulso para impulsar os grupos de traballo das mulleres. É importante que as mulleres traballen a pelota, como xuíces, pero tamén como gobernantes nas institucións. E iso é moi raro. Normalmente os homes presiden as federacións. En Aragón temos unha muller que é a única no Estado. A pelota leva moitos anos nas institucións e vexo a necesidade dunha substitución. A pelota necesita novos ventos.

As autoridades federativas antepoñen aos homes ás mulleres na elección de xuíces?

Normalmente elixen a un home coñecido e experimentado para partidos importantes. Quizais hai unha moza moi boa facendo de xuíz, pero como non dirixe tanto partido, non se lle dá a oportunidade. Sabemos que as autoridades da vella lei non van facer esa aposta, e nós temos que elevar a voz.

Que condicións laborais teñen os xuíces?

As condicións son escasas. A Federación Española paga doce euros aos xuíces principais e dez euros aos colaboradores. É insignificante. E a federación de cada territorio paga o mesmo. Neste sentido, o labor xudicial non resulta atractiva. Os bos pelotaris reciben moito máis diñeiro. A algúns nos gusta moito ser xuíces e por iso seguimos. Si fóra polo diñeiro recadado non habería xuíces.

Que partido gustaríache que fose corrixido no futuro?

O 2026 o Campionato do Mundo celebrarase en Arxentina, e alí tentarei. O 2030 xogarase en Bilbao. Pode ser un soño bonito. E en breve referireime ao Campionato do Mundo sub 22 que se celebrará o próximo ano en Pamplona. Sería estupendo vivir en casa un torneo destas características por dentro.