Non é a mellor forma de vender nada, pero empezamos este texto triste e acabamos igual. A esquerda non terá cabida na segunda volta das eleccións en Arxentina, o que non cambiará aínda que gañe o gañador do ballotage do 19 de novembro. O sistema electoral non ofrece grandes posibilidades aos partidos pequenos, proba diso son as coalicións do tres forzas que podían asumir a presidencia: desas coalicións saíron candidatos dunha ou outra tendencia, e nesta ocasión presentáronse dúas dereitas moi dereitas e, desde o peronismo, unha non zurda. Juan Grabois, humanista de esquerdas que militaba na coalición peronista, reprochou ao candidato peronista para votar por televisión, aínda que non sexa tan de esquerdas como quixesen: "Ez bada amor, ez dela espanto". Sen querer (talvez así o mencionan os arxentinos) parafraseaba o poema escrito por Borges á súa cidade de Buenos Aires, “non nos une o amor, senón o espanto, por iso quero tanto”. O espanto explica moitas cousas nesta ocasión.

O contexto máis próximo. Na primeira volta a palabra foi “tranquila” en boca de calquera conservacionista da democracia, xa que puideron ver como a tola neoliberal Milei afastábase un pouco da presidencia, precedida da candidatura liberal presentada polo peronismo, Massa, que gañou o espanto. Outra vitoria dos que necesitaban a Milei é quizais a propia Massa de plastilina (non sei si facer unha mención a Fouché é excesiva, non daría máis cor que a que ten a Massa).

Si abrimos un pouco o contexto e fixámonos na campaña electoral iniciada moi antes da celebración do ALTO (os primarios abertos), parece bastante evidente como se tensou a situación (a poucos centímetros da cabeza da vicepresidenta Cristina Fernández tivo unha pistola que fallou por fortuna), que a dereita tiña moito que xogar. Parece evidente que haberá que tomar decisións a un ou outro lado, é sabido que os cidadáns, esa masa subxacente, acabarán máis golpeados do que hai, e hai que medir cando e como se pode converter esa insurrección, como en 2001, parece que hai que atopar un medio para que ese berro non se converta nunha desfeita: unha esperanza mínima de supervivencia ou unha desesperación total. Parece que a primeira opción gañará: non farán unha política clara a favor dos inferiores, pero garantiranlles a alimentación e o aspecto humano. No ano 2001 estas vías non foron válidas e a situación parécese cada vez máis.

Cun pouco máis de contexto, este ano a democracia arxentina cumpre 40 anos. Quirchnerismos 20. E os dous foron os que fixeron fincapé nesta campaña e foron a base de certas tendencias e símbolos. E, sobre todo, ambos parecen en risco nesta ocasión.

O contexto é, en definitiva, Arxentina. Arxentina no mundo. Arxentina endebedada co FMI. Arxentina, integrada na xeopolítica internacional. Arxentina, cunha inflación de tres cifras, baixo o dólar, avala o que dixo o político brasileiro (Samuel Pinheiro): “O principal país suramericano son os Estados Unidos”. Arxentina, en realidade, como todos os demais, comparando os prezos das vías de soberanía coas estradas dependentes. Tamén se escoita en boca de moitos dos seus interlocutores: “Non se pode predicir nada en Arxentina, Arxentina é impredicible, en Arxentina todo pode pasar”. Bo, pois en realidade non parece.

Cales foron as coalicións que tiveron a oportunidade de chegar á presidencia e que marcaron o compás da política arxentina? O tres seguintes.

Continuación da coalición Unión pola Patria Hau dá 2019 Fronte de Todos, continuación
do kirchnerista Fronte para a Vitoria fundado en 2003. O liberal Sergio Massa foi candidato á presidencia, á marxe das opcións esquerdas do peronismo, máis próximas a Cristina Fernández de Kirchner, como Kiciloff, ex ministro de Economía; Wado. É como cada vez que un xurado cualificado decide por encima dos votos dos cidadáns nos concursos de canto. Non entendes por que debería gañar ese tipo, pero gaña. Algo saben o que vostede non sabe. E si o peronismo sabe algo, e vostede non, é o que a xente quere. E a xente ás veces son empresarios.

Sergio Massa comezou a militarse moi novo e debe aceptarse a súa orixinalidade. Normalmente, a xente é máis zurda na mocidade, e a medida que chegamos, entramos na madurez ideolóxica, é dicir, a creatividade política morre e facémonos conservadores. Non a Massa, porque Massa comezou a militarse nun partido moi liberal. E seguiu sendo liberal, vestido do que necesitaba (por iso veume á mente aquel Fouché). Todos chaman a Massa (dereitas, Kirchner máis esquerdas) cada vez que necesitan un sinxelo tecnócrata con facilidade para psicopatía. E el non lles dixo que non. E agora parece que tamén o contrataron.

O camiño até ser proclamado candidato foi desigual, o goberno peronista non soubo responder á súa masa e chegaron ao final do seu mandato con bastante caos. As posibilidades de saír deste caos pola esquerda quedaron afogadas cando Wado retirouse a si mesmo (é de supor que despois de recibir unha chamada telefónica), quen debía ser candidato ao quirchnerismo, Massa, xa que si se tratase de facer o favor de presentala, sería sen competencia. Grabois, rebelde humanista dos cartoneros e da economía popular, apuntouse entón aos primarios para pór os epítetos correspondentes a Massa, para determinar a cantidade á esquerda do peronismo, con esa cantidade, para presionar agora.

A vitoria de Massa na primeira volta considerouse como unha desas peculiaridades que din ter os arxentinos por ser arxentinos: “Como é posible que o ministro de Economía con tanta inflación gañe as eleccións presidenciais? ! Iso só pasa en Arxentina!”. Pero Massa non se separou do seu traballo como ministra, é o que está a levar a cabo a súa campaña mentres os demais deixan un prato de garganta: tomar medidas, pór en evidencia o que non lles parecería, mostrarse contundente ante quen queren pór a economía patas para arriba (tivo a primeira crise cando a subministración de gasolina interrómpese). Bo, non son tan especiais os arxentinos. Calquera sueco, conservador alemán ou socialdemócrata francés votaría a Massa. Tamén un vasco de esquerdas como vostede. Quen está á altura?

A liberdade avanza
fronte a Javier Milei, que se define como anarocapitalista e libertaria. Os demais puxéronlle outros epítetos: o tolo da motosierra, o falso profeta, o perigoso para a democracia, o llorista múltiple... o tolo. A saúde mental de Milei converteuse no tema habitual dos faladoiros, e está no centro da análise política de varios xornalistas. Foron especialmente perurbadores as descricións exactas que fixo da violación de nenos, da violación de mulleres, da vaselina… El tamén puxo pola súa conta. Con todo, non se ha viralizado cando era perigoso, volveuse a viralizar cando chega a hora de levalo ao ridículo dun personaxe perigoso. Porque o plan non era un cambio.

Pero que di Javier Milei? Porque si Massa non gana, ela será a presidenta de Arxentina, que recibiu case oito millóns de votos na primeira volta e non parece que os perderá. E é que porlle falando a Milei ten algo que dicir. E tantas persoas votaron polo que vostedes dixeron: tiña solucións e agora a xente necesita solucións.

Co antes mencionado Juan Grabois fixo un debate de cinco horas en televisión. Insisto, un debate de cinco horas. Porque Milei é un idealista teórico. A dolarización foi o remedio que vendeu para curar case todas as enfermidades, sobre todo a inflación: eliminar o peso e tomar a moeda dos Estados Unidos de América inmediatamente, máis lentamente, agora moi lenta. Peche do Banco Central. Chama “aberración” á xustiza social. Conduce o neoliberalismo económico até o último extremo, en teoría, chegando a argumentar a favor de trátaa de órganos.

E, mire, os medos alívianse facilmente. Cando o medo alcanzou o obxectivo. Milei move o eixo. O peronismo para que non se poña a Milei acepta a Massa. Aos que lles convén estar á dereita, agora Milei dálles medo, como cando aparece unha esquerda “adulta” con aspecto de esquerdas. Para facer realidade o do falso profeta non teremos que ver ao presidente. Antes tivo que elixir entre coherencia político-económica e ambición, e o segundo gañou. Necesita votos de Xuntos polo Cambior. E o sistema, sen cambio algún, ten mecanismos suficientes para satisfacer os soños dun neoliberal psicópata.

Das tres coalicións que podían
conseguir a Presidencia Xuntos polo Cambio, Xuntos polo cambio quedou fóra da segunda volta. Si o próximo presidente arxentino non sae desta coalición, por que recibiu máis atención mediática que ninguén na véspera do ballotage? Porque tanto Massa como Milei necesitan os seus votantes.

A coalición presentou a Patricia Bullrich, candidata cunha longa experiencia que, a pesar das descualificacións persoais, non foi tan afastada desde o punto de vista de Milei, polo camiño ideolóxico contra Massa (na súa mocidade dedicouse aos partidos máis esquerdos do peronismo, Montoneros, militou no radicalismo e acabou na man PROL). A súa lema foi a orde, un dos poucos ministerios que aceptaría Milei si deixase algún estado raquítico. E Bullrich foi o ministro de seguridade durante a presidencia de Mac, e Santiago Maldonado, Rafael Nahuel… séguenlle os berros dalgunhas pantasmas.

Perdeu. E a coalición explotou xusto pola fisura entre as dúas almas que forman a coalición. Milei acusa a Bullrich de pór bombas nas escolas infantís durante a campaña, pero as aproximacións comezaron nada máis coñecer os resultados da primeira volta. O ex presidente Macri xa iniciara esta aproximación e é o creador da parte dereita dentro da coalición (PROL). Unha parte da coalición vota a Milei e probablemente quítalle o poder porque eses votos viñeron cunha lista de peticións.

Milei tamén tivo palabras para o outro gran alma da coalición, os radicais. Os radicais teñen unha longa tradición en Arxentina e saíron dez presidentes do país de entre os seus membros. Unha delas foi a que estreou a era democrática que este ano cumpre 40 anos tras a ditadura de Videla. Milei, entre outras cousas, di que unha das súas terapias é tocar un boneco coa cara de Alfonsin. Milei oponse a todo tipo de bases do radicalismo. Non votan. Estes pertencen a Massa.

O Kirchnerismo
Kalafate Taldea nace en 1998 para facer fronte á liña política de Menem dentro do peronismo. Menem estableceu un peso, un dólar, convertibilidad, venda de fábricas e país, endebedamento. E, como é sabido, no ano 2001 todos estalaron: Denok egingo dela. E vímolos, porque vimos aquela crise por televisión, os cacerolazos; as urnas con votos en branco ou “voto rifa” cheas deses nichos; o corralito; os clubs de trueque; a desesperación sacando supermercados; os piqueteros loitando polos dereitos na rúa; a represión matando os cidadáns no asfalto; as fábricas recuperadas; os estados de sitio; os presidentes dimitindo o país; os helicópicos. E os mesmos problemas actuais: convertibilidad e débeda.

Até o ano 2003 os presidentes quitábanse recentemente, o pobo non aceptaba a transacción, non podía, había fame. Naquela época politizáronse algúns políticos que se enfrontaron hoxe con Massa dentro do quirchnerismo: Wado e Grabois.

E non da crise, senón da capacidade do pobo para responder á crise de forma organizada, nace o quirchnerismo porque soubo ler o poder da rabia da masa, atopou palabras e maneiras para responder ao que se sementa na rúa. E así, o 25 de maio de 2003, Nestor Kirchner gañou a presidencia arxentina. E entón marcáronse as liñas do quirchnerismo, menos o catro devastadores anos da presidencia de Mauricio Macri, a forza que gobernou Arxentina durante vinte anos. Non é unha forza revolucionaria, pero cunha especie de keynesianismo que logo describiría literalmente o ministro de Economía Kiciloff, polo menos, tiña a vocación de non traizoar ao pobo (que foi Menem si non era un traidor). Reabríronse os xuízos por crimes da ditadura; vimos aquelas imaxes do Cume Americano de 2005, aquel ALCA de explotación de Bushi Sudamérica, que, segundo Chavo, enviáronlle “Ao carallo”, durante unha demostración de soberanía liderada por Venezuela, Arxentina e Brasil; saldouse a débeda do país co FMI. E comezou a crecer a clase media que floreceu na época en que o quirchnerismo estivo ao mando.

O peronismo, neste contexto de crise, de momento, non apostou polo quirchnerismo en 2003, senón todo o contrario. O quirchnerismo quedou á espera en cargos inferiores á presidencia, talvez Kiciloff, no goberno de Buenos Aires que ha reganado co 45% dos votos, só se quedou esperando un 2003.

Cristina Fernández En decembro
do ano pasado, nunha cea, rodeada de dirixentes e funcionarios peronistas, Cristina Fernández de Kirchner reivindicou case a súa retirada, lembrando aos asistentes que eran peronistas e pedíndolles que tomasen dunha vez o pau da mariscal. Son palabras de sombra longa. O mesmo Perón dixo que todos os peronistas levan na mochila o pau da mariscal, como dicía Napoleón aos soldados. Colle o pau da mariscal. Encadeada en varios procesos xudiciais, condenada, case asasinada, vai xubilarse dúas veces, de 2007 a 2015, presidenta de Arxentina e durante vinte anos (ao principio sós co seu marido, nos últimos 13 anos), esta muller que liderou o quirchnerismo que dirixiu o peronismo. E, polo momento, ninguén parece tomar o bastón do mariscal con demasiada convicción; de momento, Cristina non parece herdar.

Tomou a presidencia en 2007, tras o mandato do seu marido, e ocupou o cargo durante oito anos, achegando corpo, cor e inimigos ao quirchnerismo.

Sufriu folgas agrícolas, recuperou aerolíneas, loitou permanentemente contra as corporacións, promulgou diversas leis de protección social, produciuse unha espectacular baixada da pobreza, o ascenso da clase media, recuperouse o YPF, defendeuse o destino común e soberano da rexión, falouse con claridade dos medios de comunicación, lexislouse…

E, xunto aos feitos, un estilo. O que nos está pasando desapercibido e o que nos chegou aquí absolutamente ridculizado, caricaturizado. Chegounos unha muller de ideas tolas, bastante inestable e un pouco tola, demasiado maquillada, namorada do seu novo ministro de economía, nada parecida aos políticos europeos grises. Mesmo nas súas aparicións nesta xubilación imposible, vímolo contundente, irritado, falando en voz alta, porque dixo adeus aos poderes e non sabemos si ímolo a ver en prisión. Vímolo emocionar nas mesmas manifestacións, con bágoas. Unha muller que grita, non todo o que pon paz nas ceas, senón que xera un conflito e logo chora sen medo a caer débil. Dúas veces de presidente. Co 54% dos votos obtidos. O quirchnerismo non é Néstor Kirchner. E a nós estanos pasando unha muller que tivo unha enorme capacidade populista para mover masas pola esquerda. E as leccións dun país que soubo saír das crises de abaixo a arriba.