Sabemos que con frecuencia non é sostible o camiño que vai desde o lugar onde se xeran os produtos que consumimos até o noso fogar, desde o punto de vista medioambiental. Temos produtos ecolóxicos nos alimentos e na roupa, hai programas para reducir o dano nos electrodomésticos e aconséllannos utilizar o transporte público ou a bicicleta en lugar de ir en coche propio. Pero sabemos cal foi o camiño percorrido polo libro que estamos a ler antes de chegar ás nosas mans? Sabemos canto contaminou a súa xeración e transporte?

A esta pregunta dedicáronse hai doce anos os membros da editorial Pol·len a investigar a pegada ecolóxica dun libro, froito dos cales se extrae o concepto e o proxecto de ecoedición. Antes da creación da editorial había unha imprenta en Barcelona: Cooperativa O Tinter. Un estudante de Ciencias Ambientais realizou alí o traballo fin de grao sobre o impacto medioambiental dos produtos xerados. Os membros da cooperativa non pensaban que contaminaban, pero o resultado foi distinto: “Sodes uns sucios e o peor é que non vos dais conta”. Así o deduciu o alumno, segundo Jordi Panyella, membro da Pol·len.

“Na imprenta puxemos en marcha un sistema de xestión medioambiental para analizar os danos que xerabamos. En 2011 creamos Pol·len para probar que podiamos facer as publicacións en papel para minimizar a contaminación e en 2015 pechamos a imprenta”. Pol·len recibiu unha subvención europea para investigar o ciclo de vida do libro, desde a obtención das materias primas até a súa finalización. Concluíuse que o maior impacto prodúcese na extracción de materias primas, o 49,4%, seguido dos procesos de xeración de láminas de imprenta (17,6%), distribución (16,4%) e deseño (9,6%).

Con estes datos creouse en 2012 a calculadora ambiental para calcular o impacto que supón unha publicación. Paralelamente, a editorial Comanegra creou tamén o selo llibre local para indicar que as editoriais elaboraron os seus produtos con medios locais. Reunidas ambas as editoriais, en 2022 creouse en Cataluña o Instituto da Ecoedición (Institut de l’Ecoedició), “coa intención de axuntar esforzos a favor do libro ecolóxico”, segundo o director do instituto Laia Figueres. Trátase dunha cooperativa de servizos orientada principalmente ao sector editorial. “O noso obxectivo é seguir investigando porque a ecoedición é un concepto vivo”. Ademais, ofrecen recursos aos axentes do sector para que teñan en conta o aspecto medioambiental nas súas decisións.O Instituto estableceu en doce puntos

os doce criterios que debería cumprir
a ecoedición en base á análise do ciclo de vida do libro: produción local; uso de papel reciclado ou certificado FSC; cálculo da pegada de carbono e comunicación do resultado; uso do ecodiseño; garantía da xestión ambiental por parte dos axentes implicados; consideración dos danos ambientais na selección de tintas e toma de conciencia do risco dos tóners; elección da impresión máis axeitada, tendo en conta o impacto das licenzas dos empaquetamiento da prensa ou o impacto ambiental.

Si cúmprense o tres primeiros destes doce criterios, o instituto sela o libro ecoeditado. Pero a decisión non a toma o propio instituto, senón un terceiro axente.

O director do instituto fálanos da importancia da primeira condición: “A impresión local é a primeira condición, xa que no estudo comprobamos que o lugar no que se imprime o produto e a súa posterior traxectoria: distribución, viaxes… Por iso a publicación debe imprimirse no lugar onde se distribúe. Con iso pretendiamos apoiar tamén a rede de produción local”. O

segundo criterio é o relativo ao papel, utilizando papel reciclado ou papel FSC. O FSC significa Forest Stewardship Council (Consello de Navegación Forestal), unha entidade sen ánimo de lucro, cuxo papel coas súas siglas asegura que o papel utilizado na elaboración deste produto provén de árbores de bosques sostibles.A

terceira condición é que cada publicación debe indicar o seu impacto ambiental no propio produto para que o lector poida coñecelo. Na etiqueta indícase a pegada de carbono, o residuo xerado e os consumos de auga, enerxía e materias primas. A comunicación é un elemento de gran importancia nunha época na que se está dando a coñecer a ecoedición. Ao compañeiro de Pol·len parécelle importante que os lectores poidan inspeccionar as posicións das editoriais. “Por iso creamos a mochila ecolóxica; o importante non é o selo, senón a alfabetización dos lectores no

medio ambiente”. Ferramenta de
previsión do dano Ademais, indícase o aforro neste cinco puntos do selo respecto dunha publicación estándar. Este cálculo realízase a través da calculadora ambiental mencionada ao comezo do artigo. A calculadora foi actualizada desde a súa creación, incorporando novas variables. Pertence ao Instituto de Ecoedición e permite aos socios calcular o impacto ambiental dunha publicación antes da elaboración do produto. “Esta ferramenta permite aos axentes elixir o deseño menos daniño. Por exemplo, as medidas do papel”, di Panyella.

Desde que comezaron a investigar realizaron cambios significativos en dous materiais: papel e tinta. Actualmente o papel que utilizan nas publicacións ecoeditadas non contén cloro, e en canto ás tintas, antes usaban tintas procedentes de minerais, agora de orixe vexetal. Con todo, a editorial considera que non hai tinta ecolóxica nin libros ecolóxicos. “O libro ecolóxico non existe, sempre terá un impacto negativo no medio ambiente. Pola contra, culturalmente inflúe positivamente, e por iso seguimos facendo libros”. De Cataluña

a outros territorios o Instituto Gaur-gaurkoz
conta con 21 socios, entre eles ARGIA, a maioría deles de Cataluña, que tamén colaboran con institucións públicas como a Deputación de Barcelona ou o Instituto Catalán de Empresas Culturais. “Con todo, moitos axentes de fóra de Cataluña acudiron a nós para pedir información”, afirma o director. Queren que a medio prazo se sumen máis editoriais e imprentas, “para que cada vez máis publicacións teñan o selo da ecoedición e conciencíense cada vez máis lectores”.