Profesionais e usuarios de chemsex reúnense en Pamplona a principios de outubro para analizar o impacto da chemsex en Navarra e dar unha resposta comunitaria. Aínda que se dá sobre todo en grandes cidades –Madrid, Barcelona, París...–, está a estenderse a cidades máis pequenas e espertou a preocupación en Navarra. Guiado por Rede, exponse varias preguntas.

O chemsex consiste en consumir drogas –sustancias– para manter relacións sexuais durante horas ou días. Falamos de relacións sexuais entre homes. Con todo, aos poucos as mulleres transas e as persoas non binarias tamén están a practicar o chemsex. “Cando dicimos que se trata dun fenómeno debemos entender que se dá dentro dun contexto cultural e dunha comunidade determinada, e que hai un código, un dicionario ou unha terminología específica entre os usuarios”, explica Luís Villegas, xerente de Stop Sida e coordinador do servizo Chemsex Suport.

As sesións de Chemsex adoitan ser en casas privadas, pero tamén se poden realizar en locais comerciais como a sauna, os pisos alugados ou os clubs de sexo e as zonas de cruising. Cando se fan en casas privadas, por exemplo, chámaselles chill.

Segundo Villegas, esta práctica está moi relacionada coa procura do pracer, polo que á hora de analizar o fenómeno hai que ter en conta como se xestiona o pracer: “Ten relación directa coa percepción da nosa masculinidad”. Ser masculino nas relacións sexuais está “moi relacionado” coa imaxe do home cisheterosexual e patriarcal: “Para ser masculino búscase perseverar ao máximo, ser dominante, asumir o máximo risco e moitas cousas máis, canto máis home sexa”.

A iso únese Andrea Carrillo Juanbeltz, psicóloga do Proxecto Home de Navarra. Respecto da relación entre o sexo e o uso de drogas, destaca que se busca “pracer inmediato”, “pracer sen límites” e desinhibición. Ademais, cre que se utilizan para cumprir con expectativas sociais como reproducir cousas que ven na pornografía, tapar traumas ou facer algo que non se quere facer: “Por exemplo, chegamos á conclusión de que algunhas mulleres heterosexuais toman drogas cando non queren porse a pelar pero teñen que permanecer máis tempo para cumprir as expectativas”.

Destaca algúns riscos como a “idea irreal” sobre o sexo, a “menor” capacidade de goce, a dependencia e a transmisión das INFECCIÓNS POR SEXO (VIH). Engade que se desenvolve a tolerancia ao pracer e redúcese a capacidade para sentilo: “Supoñamos que eu como unha mazá todos os días e que esa mazá me dá pracer. Se lle engado azucre aumenta o pracer que me daba a mazá. Se cada día empezo a comer mazá con azucre, cando como unha mazá sen azucre parecerame lento”.

Ademais
de afectar á Saúde psicolóxica pouco tempo para ser atendido, os profesionais destacan que é un problema de saúde pública. Coincide o médico Carlos Ibero e o especialista en enfermidades infecciosas do Hospital de Navarra: “Non só afecto ás persoas usuarias senón tamén ás persoas que lles rodean, pode provocar a propagación do VIH ou Virus da Inmunodeficiencia Humana, adicción ás drogas, prácticas sexuais non consensuadas, problemas de identidade e autoestima e gran estigma social e familiar”.

Segundo o microbiólogo Juan Indurain Bermejo, cada vez rexistran “máis” SBI, o que non significa que haxa un aumento: “O número aumentou porque tamén subirá o nivel de concienciación, polo que facemos máis probas”. En 2006 elaboráronse 637 serologías e o ano pasado 1.309.

Pola súa incidencia na saúde, Indurain considera “moi difícil” tratar este tema na consulta, tendo en conta que só teñen quince minutos con cada paciente: “Fai falta confianza porque temos que falar de aspectos moi íntimos e teñen medo a sentirse xulgados”. Ademais, considera que os pacientes deberían ter “máis autonomía”: “En lugar de opinar, temos que informar, temos que dar consellos sen sentenza e aceptar as nosas limitacións”.

O médico Carlos Ibero considera que o tempo de consulta non é suficiente para atender adecuadamente a un paciente: “Canto máis tempo teñamos, máis información obtemos”. Dado que aínda as fluctuaciones do fenómeno escapan das mans dos profesionais, a recollida de información é especialmente importante: “Primeiro temos que identificar o problema e logo aceptalo para dar unha resposta comunitaria”. Engade que é importante sensibilizar, dar visibilidade, sen caer no morbo e sen culpar, e buscar outras fontes de información.

Desde
2010 en Navarra comezaron a identificarse en Navarra entre 2010 e 2015 cun problema de saúde relacionado con este tema. Naquela época, Ibero traballaba en emerxencias e cada vez estaba a atender máis casos de coma: “Moitos eran chicos novos, e non estaba claro o porqué, a pesar de ser ás veces polo taboleiro, había sustancias que non identificabamos”. Segundo o médico, isto indicaba que na rúa estaba a darse un fenómeno que os profesionais sanitarios descoñecían e que non sabían ben cal era o obxectivo de consumir estas sustancias.

Tomando tempo para falar cos pacientes, comezaron a identificar o tema: “Vin que nalgúns casos o consumo de sustancias estaba directamente relacionado co sexo, que se arrepentía tamén de que había persoas que foron sorprendidas por certas prácticas sexuais ou sustancias”. Cando viu que en Navarra o chemsex estaba máis estendido do que esperaba, marchouse a Barcelona a formarse máis porque alí teñen máis experiencia e teñen dispositivos enredados para tratar o tema.

Ibero dio claro, o chemsex afecto máis do que parece en Navarra. Por iso, considera “moi importante” ter escoita activa nas consultas, non criminalizar e actuar sen xulgar. Para iso necesítanse espazos de confianza e tempo: “Debemos garantir que os pacientes teñan un referente en medicamento, debemos fidelizar aos pacientes”. Ademais, hai que incidir na educación e a prevención.

Segundo datos de Ibero, en Navarra hai preto de 1.200 persoas con VIH: “Con todo, cremos que pode haber outras 200 persoas que non detectamos”. Ademais, anualmente identifícanse entre 30 e 50 novas persoas, das que o 40% adoita ser tarde. Entre o 30% e o 40% das persoas que acoden a consulta toman o medicamento Prep, profilaxis previa á exposición ao VIH: “Dixéronme isto porque creamos unha relación de confianza na consulta”.

Moitos usuarios
de Autocuidado Chemsex non utilizan condóns, aínda que adoptan outras medidas de protección como o mencionado medicamento Prep. Segundo Juanse Hernández, coordinador do grupo de traballo sobre o VIH de Gtt-VIH, a pesar de non utilizar condóns, existe un espazo de autocuidado no chemsex:“Sabemos que en moitas sesións de chemsex tómanse medidas para evitar riscos, pero como non se investiga, non sabemos que medidas toman e cales son eficaces”.

A pesar da pouca información, informa dos resultados dun estudo realizado en Bélxica, advertindo que ao tratarse dunha pequena mostra, as conclusións non poden estenderse ao conxunto da sociedade. Para desenvolver esta investigación falouse con vinte persoas sobre as medidas de apoio adoptadas antes, durante e despois das sesións. Os participantes sinalaron, entre outras cousas, que planificaban as sesións para saber de antemán que hai todo o necesario, como a auga e a comida, e que facer nunha situación de emerxencia. Durante a sesión utilizaban lubricante, tomaban o medicamento Prep e unha persoa encargábase de fornecer auga e comida. Ao finalizar, tomaban tempo para recuperarse. “A miña intención non é separar esta práctica, hai riscos, pero sendo honestos temos que ter en conta que hai quen trata de protexer á xente”, sinalou.

Ademais do persoal de
Saúde no centro das persoas, os usuarios de chemsex tamén tomaron a palabra nas xornadas, como o voluntario dos comités ChemSex Support e CaixabankSex Stop Sida e o usuario chemsex, Gerard Funés Martín. Subliña a necesidade de escoitar as vivencias dos usuarios, que moitas veces quedan relegadas: "Temos medo de contar as nosas vivencias, porque quizais non entendan o que contamos", dixo.

Engade que á hora de traballar o chemsex, en lugar de centrar ás persoas, ponse sustancias no centro: “Sentimos demonizados, non nos preguntan cal é a función ou que sentimos”. Tamén denuncia que as relacións son verticais: "A medida que a relación entre o médico e o paciente é máis estreita, o tratamento holístico foi máis sinxelo". Agradece que os médicos que participaron nas xornadas fagan referencia á importancia da atención con empatía e sen xulgar.

Pola contra, critica a deslegitimación dos usuarios por parte do persoal que traballa o asunto: “Parece que non temos capacidade de decidir, pero cremos que debemos ser suxeitos políticos e crear estruturas democráticas e autónomas”.

Os servizos de conservación, en xeral orientados á cesión de sustancias, crearon en Barcelona ChemSex Support como resposta a este fenómeno. "Cando se traballaba a adicción ás sustancias dábase de alta, pero esas persoas non recuperaban as dinámicas sexuais, non nos preguntaban que buscabamos", dixo. Xunto a iso, reivindica o dereito a sentir pracer: "Cando empezamos no chemsex tiñamos moitos medos, pero queriamos pracer". Por iso, insiste en que hai que aprender a xestionar o pracer.

Xunto á perda de dinámicas sexuais, os usuarios perden espazos de socialización. Por iso pretendían crear espazos libres de sexo e drogas: “Sentiamos a necesidade de falar entre os usuarios”. Partindo desta necesidade, crearon entre os usuarios a Comisión Sex Stop Sida. Ofrece grupos de axuda mutua, apoio emocional, talleres de masculinidad, investigación e material informativo, servizo de análise de sustancias e alternativas de lecer. “O noso principal obxectivo é empoderar aos usuarios”, destacou.