A educación sempre en crise. É, ademais, paradoxal: é a chave para transformar a sociedade, pero critícase que só reproduce o statu quo.
Aínda que se menciona con frecuencia que a educación está en crise, en poucas ocasións fálase de que esa crise se mantivo expresamente, e que non é unha crise caída do ceo, é consecuencia da intervención educativa do neoliberalismo e o capitalismo na década de 1980. Si a educación é o instrumento máis eficaz para a reprodución ou a chave para a liberación do Estado, tamén é un debate clásico, ás veces tamén de ambos, tratando de facer gretas. É evidente que hooks, a medida que se aliña coa pedagoxía crítica, aposta pola segunda tese: a educación é un dos instrumentos máis potentes para a liberdade e a emancipación.

Nese camiño, os hooks utilizan a loita, a revolución, a radicalización... Son conceptos mal vistos en aulas e alumnos?
Hooks dedica un gran espazo ao pedagogo Paulo Freire. Mesmo, si a pedagoxía crítica fose un puzzle de dúas pezas, Freire puxo unha peza e Hooks puxo outra: a toda esa crítica de oprimir, de descolonizar, de superar a occidentalidad, Hooks achegou o feminismo e todo está baseado en que a educación non é neutral, por iso Hooks defende aulas que promoven ardentes debates cheos de digresión. Pero eu diría que si, que iso está mal visto, e é curioso, porque no plano teórico e discursivo a maioría dos profesores din que son socio-críticos (segundo un estudo que se fixo en Euskal Herria), pero baixando á práctica empezan os problemas e caemos na falacia de neutralidade e obxectividade, temor, complexo.

De feito, hooks fala dos medos dos profesores con propósitos revolucionarios e de como eses medos acaban rompendo o desexo inicial. Medo á autoridade ante os alumnos (poder?) perder, cambiar a planificación, discutir… hooks di que
moitos profesores progresistas non teñen problemas no plano teórico, por exemplo, para referirse aos prexuízos de clase, pero na práctica recorren á chamada “regra burguesa” na lóxica interna da aula, nos moldes e nos comportamentos. É dicir, traballamos en moldes das boas formas da burguesía, e cústanos superar iso, cústanos aceptar a diversidade, con todo o que iso implica: o propio corpo, a actitude, a forma de falar e de vestir… A iso dálle medo, pensando que a autoridade do profesor póñase en dúbida e que o control da clase escápenos.

Porque a necesidade da descolonización de clase, raza e xénero non se limita ao material didáctico, é necesaria a descolonización tamén nas dinámicas e debates da aula.Vai
ás raíces: non basta con transmitir un coñecemento liberador, hai que facelo mediante unha práctica liberadora, a propia práctica tamén debe ser liberadora. Desde Euskal Herria pódese facer unha lectura interesante: a partir das nosas vivencias, fáltanos reivindicar as subjetividades e facelas visibles, opornos á chamada educación neutral e obxectiva.

É a palabra gorda “obxectivo”.
E totalmente buscado: o home branco burgués e as súas miradas neutrais son obxectivas, e o que queda fóra del quedará visible, chamará a atención. Aproveitemos para buscar rendijas no sistema e crear gretas.

Na mesma liña, fronte a quen minusvaloran as experiencias individuais e priorizan a visión global, hooks dá moita importancia á experiencia de cada un dos compoñentes da comunidade de clase, pensando que enriquece o proceso de aprendizaxe e que
as voces marxinadas funcionan como contrapunto das voces privilexiadas. hooks iniciou a súa carreira de aprendizaxe nunha escola segregada, os negros ao carón e os brancos ao outro, o que lle deixou unha gran pegada desde o principio, que as súas vivencias e outras fontes leváronlle a dar unha gran importancia á experiencia hooks, mesmo ao corpo, reivindicando unha e outra vez que a cabeza e o corpo son inseparables, aínda que os sistemas nos fan crer que só somos a cabeza. Esta reivindicación da física é unha gran achega e di que todas as actividades educativas deberían atravesar os nosos corpos e partir de aí. É igual que en clase o profesor póñase por encima da tarima ou despois dos alumnos? Como inflúe a forma de vestir, o modo de moverse, as variantes utilizadas ao falar…? Estamos a representar todos dunha maneira ou outra as maneiras da burguesía e do patriarcado que se nos impuxeron? Debería explicar igual o esclavismo e a colonización sendo negros ou brancos? E a guerra de 1936, sendo neto dun ou outro bando? E os relacionados coa literatura ou a lingua, sendo vascos ou castellanohablantes? Non facemos ese exercicio político, e tentamos explicalo todo da mesma maneira, aínda que o noso corpo, as nosas vivencias, as nosas experiencias sexan diferentes.

A pesar da importancia da acción, defende que a propia reflexión e a teorización pode ser revolucionaria, sobre todo si fálase de temas silenciosos, excluídos, tabús...
Si, Paulo Freire baséase no que Concienciación e Hooks chama concienciación, dan lugar á teorización, á marxe do mero activismo, pero tamén da mera actitude intelectual. Expoñen un proceso redondo: hai unha forma intuitiva de asimilar o mundo ao principio, logo a súa problemática e concienciación lévanos a outro nivel de razoamento que nos permite levar a cabo intervencións que sexan transformadoras ou críticas. Volvo á teoría co que a intervención me ensina, e así se retroalimentan unha e outra. As intervencións transformadoras e críticas en educación tamén proveñen dun proceso de problematización e concienciación.

Tamén fala dos profesores que tentan facer unha educación liberadora. Nós tamén
temos… Si. Toda soberanía que loitamos desde a educación é unha físgoa e unha brecha neste camiño: soberanía tecnolóxica, da alimentación, da lingua, da terra, dos corpos, da volta do sistema sexo-xénero… Nese camiño, cando transformamos espazos desde unha mirada feminista, cando expomos iniciativas supra-helicentristas, cando utilizamos nos comedor alimentos dos produtores locais, cando organizamos xuntas, cunha memoria histórica e unha clase de traballadores. A cuestión é si politizamos todo isto, si facémolo desde a conciencia política, conscientes de que con estas pequenas revolucións podemos facer unha gran revolución. En definitiva, todo o que ocorre desde que entramos pola mañá na escola ata que limpan o colexio á tardiña é político (coidado, alimentación, relacións de poder, participación, idiomas…) e é necesario tomar conciencia diso.

BELL HOOKS:

Nacido en Estados Unidos baixo o nome de Gloria Jean Watkins, foi escritor, profesor e militante feminista bell hooks (1952-2021). Cando era neno, comezou a súa carreira nas clases de negros, “démonos conta de que aquilo que tiñamos que aprender e vivir coa cabeza era unha acción contrahegemónica”; logo, xunto cos brancos, a decepción en clase foi grande. Tanto os que viviron como alumnos, como a pedagoxía liberadora levada á práctica como docentes, e a súa resistencia á volta, os seus medos, erros e froitos, entre outros, curaron a materia "Transgresión". A educación como práctica da liberdade".