Os agresores que maltratan confunden, manipulan e illan ás vítimas antes de ser golpeadas. Basta con identificar como malos tratos todo o anterior a chegar ás mans. Suficiente e sobrante. Iso é o que vemos no libro Arturo e Klementina, escrito por Adela Turín e ilustrado por Nella Bosnia. As parellas de tartarugas recentemente casadas están contentas nas primeiras páxinas, pero mentres Arturo vai estar cos seus amigos, Clementina queda soa ao redor da casa. Arturo rexeita todas as afeccións e anima a Clementina a converterse nunha tartaruga pasiva con numerosos e banais agasallos que lle fai. A violencia simbólica, psicolóxica e emocional son moi evidentes. Pero tamén é físico, xa que suxeita todos os agasallos sobre o caparazón, obriga a Clementina a levar moito peso e provoca fatiga e dor corporal. Pode ser un libro moi apropiado para ler cos máis pequenos e identificar os tipos de violencia e as trampas do amor romántico.

Rosalind B. Dragonslippers asinado co alcume Peinfold: Na mesma liña recomendaría o cómic This what an abusive relationship looks like (Maita nazazu; Harper Press, 2006). Unha novela gráfica autobiográfica protagonista que debuxaba mentres sufriu malos tratos. O libro recolle imaxes que permitiron deixar a relación de parella e recuperar os debuxos recomendados polo terapeuta, e que servían para realizar o proceso de constitución. Todas son imaxes en branco e negro. Non buscan ser esteticamente belos, pero son moi eficaces e moitas veces crus. Móstranos os matices e a complexidade da violencia, facendo especial fincapé na situación de illamento que viviu esta muller.

Nos últimos anos lemos varios libros sobre vítimas de violacións, abusos sexuais e agresións sexuais. A cultura da violación, construída para asustar e soportar ás mulleres, funciona perfectamente: despois de asustar, agredir, culpabilizar, avergoñar e ameazar á vítima, o silencio é unha reacción lóxica, especialmente nas sociedades que a aceptan, empuxan e apoian. É dicir, case sempre. Roxane Gai escritora e editora Not That Bad: Realizou o traballo de coordinación e edición do libro Dispatches from Rape Cultura (Non é para tanto; Harper Coliins, 2018). Este ensaio baséase nos testemuños narrados en primeira persoa que ofreceu a varias mulleres a posibilidade de acabar con este silencio.

A frase común de todos os relatos dá título ao libro: "Non é para tanto". Moitos se dicían a si mesmos, e noutros casos as persoas da súa contorna chamábanlles a frase, quitándolles importancia. Todos crían que non tiñan que ter medo. O silencio produce illamento e fai crer ao agresor que só lle ocorreu a el, e dá impunidade ao agresor. Provoca unha gran soidade na persoa agredida.

Rien ne s'oppose à a nuit de Delphine de Vigan (Nada oponse á noite; JC Lattes, 2011) é un libro autobiográfico que relata os sucesos que o autor atopa a medida que explora a historia familiar. É especialmente interesante ler como a familia rompe contra ela a medida que salguen trapos sucios. Canto máis secretos coñezamos, máis dura será a resposta da familia. Atreverse a romper o silencio que “nos corresponde” ás mulleres é demasiado para esta familia e para o patriarcado. Aínda que queren condenalo ao silencio, non o conseguen porque atopa a varios aliados no seu camiño.

A falta de saúde tamén pode contribuír ao illamento e illamento da persoa. Estar enfermo pode aumentar a sensación de soidade, especialmente se se está nunha situación de dependencia. O libro On Our Own (Ao noso modo; 1979), que a editorial Katakrak trouxo ao castelán, mostra moi ben como o discurso médico institucional da tolemia reforza o illamento, a soidade e a enfermidade que provoca, cunha interesante entrevista a quen traduciron o libro. Neste caso o aviso provén do movemento Orgullo tolo. Gústanos pensar que os tolos son os demais, pero para o señor patriarcado todas somos "tolas". Carme Valls Llobet, baseándose na súa experiencia de investigación e traballo, pon sobre a mesa que, por unha banda, no sistema sanitario as mulleres non se atenden como os homes e que os diagnósticos relacionados coa saúde mental son máis rápidos (por exemplo, o 70% dos psicofármacos son prescritos ás mulleres). Por outra banda, non hai estudos diferenciais, polo que se realizan diagnósticos á medida dos homes e cos seus síntomas até chegar a provocar mortes. E por pór outro exemplo: de cando en cando téñense en conta factores socioculturais, malos tratos, violacións, repartición de roles baseado en xéneros, etc. Non se teñen en conta os posibles efectos sobre a saúde física e mental.

O silencio e a desinformación médica provocan unha gran soidade nas vidas das mulleres. Lembrade se non, Edo! publicou en eúscaro o Papel de parede amarelo de Charlotte Perkin Gillman. Non hai máis que ver como o médico diagnostica e trata a depresión postparto: a soidade, o silencio, a pasividade e o illamento. Como no libro La Campana de Cristal de Sylvia Plath, que a txalaparta trouxo por primeira vez ao eúscaro, móstrase a crueldade, a frialdade e a incomprensión do outro deixando un oco e unha soidade no protagonista. Son só algúns exemplos.

A autobiografía Arantxa Urretabizkaia Bidean (Pamiela, 2016) e os libros Da garganta contra Uxue Alberdi (Susa, 2019), de Arantxa Urretabizkaia, demostran que tanto na loita polo alarde igualitario como no bertsolarismo foron fundamentais as sinerxías e a solidariedade entre as mulleres. Para cambiar a situación tiveron que politizar e colectivizar a situación, non sen persecución, violencia e silencio. Pero apoiou aos movementos feministas nos seus camiños, e eles tamén se refuxiaron no movemento feminista. A proposta parece tuntuna, pero reunirse cos demais é unha excelente receita para transformar a soidade.