A canle divídese en dous tramos: o primeiro, de 98 quilómetros, discorre desde o encoro de Itoiz até Pitillas e está en funcionamento desde hai tempo. Construíronse ao descuberto 60 quilómetros, quince en túneles e 23 en sifones. Consta de tres encoros e dous ramais: un de Añorbe a Mendigorría e outro entre Tafalla e Olite. Ten unha superficie de rega de 22.300 hectáreas. Os traballos finalizaron en 2011 e posteriormente iniciáronse na segunda parte. Pero o contexto de entón tampouco era lento, a crise económica golpeaba no seu maior parte a Navarra e o goberno estaba a apertar. A pesar dos problemas de financiamento, a día de hoxe poderíase pensar que existían, pero tamén que o proxecto non estaba ben estudado. En calquera caso, o certo é que aínda non se iniciaron as obras de construción.

Non se trata da segunda fase, pero o goberno de Yolanda Barcina da UPN presentou por sorpresa a ampliación da primeira fase e a principios de 2015 iniciáronse as obras cunha canle de 21 quilómetros para o transvasamento de auga de Itoiz ás concas dos ríos Ega e Arga: Nos terreos de Andosilla, Azagra, Berbinzana, Carcar, Falces, Funes, Larraga, Lerín, Lodosa, Mendigorría, Miranda de Arga, Oteiza, Peralta, San Adrián e Sesma poderán regarse 15.200 hectáreas. Xa está case terminado. En moitos lugares, con todo, houbo grandes problemas entre os sistemas tradicionais de rega e o novo, e en Lerín, por exemplo, en 2014 a maioría dos seus agricultores votaron en contra da Canle de Navarra. En Cárcar, a Xunta de Riego tamén o fixo.

O proxecto do segundo tramo da canle ten 71,4 quilómetros, anunciouse o inicio das obras unha e outra vez, e a presidenta, María Chivite, sinalou que as obras comezarán en 2024. Desde Pitillas até Ablitas, quere regar 21.000 hectáreas de terra á esquerda e dereita do Ebro. O segundo tramo, inicialmente ao descuberto, executarase como o primeiro, pero finalmente executarase con tubos de aceiro que discorren enterrados.

Os encoros de Itoiz e a Canle de Navarra trouxeron as súas controversias desde os seus inicios, porque nos soños dos partidarios serán indispensables para o desenvolvemento da economía navarra, e no pesadelo dos contrarios, porque son proxectos devastadores e inviables economicamente, entre outros.

Cando estamos inmersos na era do cambio climático, para a UPN e o PSN, que foron os impulsores do proxecto, a canle permitirá levar até a Ribeira a auga que cada vez é menor. Pola contra, os detractores consideran que en épocas nas que a auga é cada vez máis deficiente hai que coidar especialmente este prezado ben, sen malgastar, como os xestores da canle impulsan desde as súas prácticas, canto máis se rega, máis barato é a auga. Mesmo argumentan que xa non se trata só dunha xestión ou unha concepción, senón tamén dun problema físico, xa que non haberá suficiente auga para regar todo o terreo previsto.

Pagando até 2044

En Wikipedia pódese ler que o encoro de Itoiz e a Canle de Navarra teñen un orzamento de 1.200 millóns de euros en quince anos de investimento. É moito, pero será máis, polo menos se se realiza o segundo tramo da canle, converténdose así na maior e máis custosa infraestrutura construída até agora en Navarra.

Os dous tramos da canle en curso pagáronse coa fórmula de peaxes sombreados, como a autoestrada dos Pireneos e a autoestrada do Camiño. Segundo isto, as empresas construtoras invisten na construción e o goberno foral págalles anualmente unha cantidade acordada. Segundo o informe da Cámara de Contas de Navarra de 2021 sobre a canle, as obras de construción custaron 327,7 millóns de euros, os sobrecustos foron de 583 millóns, polo que até agora ambos os proxectos absorberán 911,5 millóns de euros, dos que 700,7 millóns de euros están pendentes de pago. O primeiro tramo da canle ten un prazo de pago de entre 2006 e 2032, e o de ampliación de 2017 a 2044. A xestión das infraestruturas volverá entón a mans do Goberno Foral.

Nesta cantidade non se ten en conta a segunda parte da canle cun orzamento de 250 millóns de euros, pero si obsérvanse os antecedentes poderíase pensar que se multiplicará polo menos. Sen ter en conta que este tramo é tecnicamente moito máis complexo, xa que a canle atravesa dúas autoestradas, os ríos Ebro, Aragón e Queiles, entre outros. As previsións apuntan a que a metade destes 250 millóns correría a cargo da construtora pública CANASA (60% Goberno de Navarra e 40% España) e a outra metade dos futuros regadores.

Pero, segundo os datos da Cámara de Contas, explicar este financiamento desta maneira ten máis que ver coa fantasía que coa realidade, xa que a cantidade de auga consumida até agora foi moi inferior á prevista: un 18% menos na primeira parte e un 68% menos na súa difusión, especialmente nesta última debido ao atraso nas obras. Até a data acordáronse en cinco ocasións as bases do convenio de concesión, que supuxeron un incremento do 50% das tarifas dos regadores. Isto supuxo un gran balbordo entre os campesiños e a vendedor da auga, Aguacanasa. Segundo diversos estudos, a infraestrutura non cumprirá en absoluto o seu plan de financiamento, e como até agora, o tesouro público deberá asumir de novo os custos que non lle correspondan en virtude dos convenios.

En canto ás plantacións, o conselleiro de Cohesión Territorial, Bernardo Ciriza, apoiándose nos datos do INTIA, sinalou en 2020 que na campaña de 2019 o millo foi o cultivo máis estendido nos terreos da canle (49,4%). Séguenlle plantacións hortícolas (7,1%), solar (5,7%), tomate (5%), viña (3,1%) e oliveiras (2,7%), entre outros. Segundo o INTIA plantáronse 51 produtos na primeira parte e 44 na difusión. Tamén destacaron que en 2020 as colleitas dobres representaron un 15%.

En 1985 o Goberno de Navarra anunciou o proxecto do encoro de Itoiz. En 2023 sacouse a exposición pública a segunda parte da canle de Navarra e en 2044 abonarase a CANASA o último pago da ampliación do primeiro tramo –peaxe sombreado–. Esta prezada e cara pinga de auga do encoro de Itoiz aínda ten unha longa viaxe até Ablitas.

Esta reportaxe trasládase a outro: A resistencia dos pobos subitoiz cumpre vinte anos

Nesta LARRUN, previamente traballada, tamén hai máis información sobre o tema: na pegada da canle que se afunde por Navarra