A principios de setembro tiven a oportunidade de gozar da presentación do documental A rebelión das flores en Barcelona. A activista e líder Moira Millán explicou a loita das mulleres do pobo mapuche polos seus dereitos. Entre as once iniciativas, o nacemento da pluriversidad encheume de curiosidade, “universidade non, diversidade”, repetiu en voz alta Moira. Segundo esta proposta, os coñecementos que se ensinan habitualmente nas universidades, as metodoloxías de investigación e as súas posibles aplicacións ao longo da vida, baseáronse en modelos definidos por Occidente. En moitas ocasións, obviando as referencias culturais doutros países, e na maioría dos casos, seguindo a ideoloxía dos mercados, coma se fose obxectivo.

Esta formulación ten algunhas características de interese. Entre outras cousas, o valor que dá á diversidade da orixe do coñecemento e, en particular, ao coñecemento que desde tempos remotos existía nos núcleos rurais, ou á mirada de colectivos que en ocasións están marxinados. Esta proposta supón un diálogo, unha mirada, unha escoita e, con calma, construír novos camiños desde as reflexións colectivas.

No noso caso, a Universidade do País Vasco volveuse a incluír na prestixiosa lista de Xangai. Aínda que o ano pasado estabamos entre as 400 primeiras universidades do mundo, este ano baixamos algúns postos. Cabe destacar que este ranking céntrase principalmente no impacto da investigación. Si nos criterios de avaliación tivésese en conta a actividade docente, habería que ver o aspecto que tería a lista. E, por suposto, un sabe si conseguiriamos postos nesa lista.

As actividades de investigación, en xeral, teñen un maior recoñecemento respecto das actividades docentes. A competencia da denominada excelencia entre universidades, como xa se mencionou, está baseada na investigación. E non só iso, se alguén quere avanzar na vía académica, ademais da tese doutoral, é imprescindible ter artigos en revistas indexadas para a avaliación positiva das axencias externas. A medida que se van recibindo as declaracións na carreira de investigación, as horas de docencia redúcense dalgunha maneira para poder investigar con maior calidade. Unha especie de premio. Curiosamente, as escasas declaracións que se poden obter no ensino non teñen ningunha restrición nas horas de investigación.

En realidade, o drama que está a sufrir o ensino vai en aumento. Proba diso é, por exemplo, o empeoramento das condicións laborais das persoas que están en substitucións nos últimos anos; coa interpretación que se fixo da Lei Orgánica do Sistema Universitario Español, ademais, a súa situación volveuse aínda máis lamentable (a problemática expúxose con claridade en once medios de comunicación). Ademais, o elevado número de alumnos nos primeiros anos de varios graos dificulta garantir a calidade do ensino. Todos estes sinais pon de manifesto que o interese e a preocupación por este nivel de ensino non son suficientes.

Inevitablemente, a forma de ensinar está a converterse en máis directiva, e hai poucos espazos para abordar colectivamente as posibles dúbidas, para actuar con calma desde novos puntos de vista, ou para fomentar unha visión crítica imprescindible nestes espazos. Afortunadamente, o perfil do alumnado é cada vez máis plural, pero a maioría das veces dedicámonos a dar as costas a esta diversidade, lamentablemente. Ademais da publicación internacional do que investigamos, a emisión e difusión entre os nosos alumnos será imprescindible para construír entre todos unha versión plural desta universidade.