Katakrak atópase no casco antigo de Pamplona, na rúa Maior número 54. Nas dúas cubas exteriores sempre hai alguén, e o interior está a gallarón no sollío mediodía de finais de agosto. Entramos no aloxamento con Nerea Fillat e Hedoi Etxarte. Ambos son traballadores e socios da cooperativa Katakrak e están en proxecto desde o principio. É hora para comer e Juan Etxenike está a preparar mesas. Ofrecen unha media de 20 menús diarios. É un edificio de tres pisos, con cantina e libraría na parte inferior, libraría na segunda e sala para unhas 200 persoas na terceira, onde se organizan espectáculos, conferencias, etc.

Quince persoas traballan en Katakrak e oito delas na cantina. En realidade, os traballos están divididos por ámbitos, pero tamén algúns deles compartidos. Fillate dedica media xornada á editorial e a outra metade a funcións estruturais xenerais. Etxarte dá a metade na editorial e a outra metade na libraría. Bo, en función da estación cambian todas as actuacións: En San Fermín, a maioría ao bar, na Azoka de Durango o grupo pon a súa forza alí e na libraría en Nadal.

O proxecto, con todo, non partía de cero, tivo como precedente a libraría Formiga Atómica da rúa Curia de Pamplona. Tamén compaxinaba libros e aloxamento, que naceu en 2007 e durou até 2013. Pero o de Curia non quería máis, e empezaron a buscar un espazo máis grande. Mellor dito, do mesmo xeito que ocorre en moitos proxectos, houbo unha tensión bidireccional: uns querían seguir en Curia e soster a pata, outros creceron e continuaron noutro lugar.

Comezaron a buscar e en 2012 compraron o edificio actual: “Foi a primeira escola laica de Pamplona e Sarasate [Pablo] e Baroja [Pío] pasaron por aquí”, di Etxarte. Máis tarde foi o espazo deportivo onde se mostraba o karate e antes de Katakrak, nos anos 90, unha galería de arte. Necesitaban 1.600.000 euros para acometer o novo proxecto. Unha gran cantidade de diñeiro nos seus ollos. Como conseguilo?

O primeiro alicerce foi “o préstamo militante”, é dicir, pedir diñeiro a quen podían unirse ao proxecto. 120 persoas prestaron 700.000 euros: “Podía pasar de 1.000 euros a 100.000 euros en concepto de préstamo, sen beneficio, e no mellor dos casos cun interese do 1%”. O segundo foi o préstamo concedido polo banco Triodos. E o terceiro, doazóns: Conseguiron 100.000 euros. Tamén se incorporaron á figura de socio que despois da pandemia pon unha cantidade de diñeiro ao ano, e xa son uns 350. Quixesen aproveitar este momento especial do décimo aniversario para chegar a 500.

Mirando ao pasado, como é habitual en calquera proxecto popular, a épica inicial aparece pronto nas conversacións. Entre eles destacan as poxas celebradas en Baiona, Tours ou Bordeus. Ir rápido, decidir rápido e traer rapidamente cousas como todos os andeis e cadeiras de cantina da libraría. Entre 3 e 4 toneladas de material tiveron que gardarse nun local dos Traperos de Emaús. Eses momentos caeron firmemente na memoria de Etxarte: “Foron tempos duros. Ao abrir as catacras conseguimos que un día fixemos festa, antes traballabamos todos os días”.

E todo isto para que?
Catacras. Nome forte, representativo, onomatopéico. Acábasenos a cabeza. “Antes de abrir o nome provocou un longo debate”, afirma Fillat, pero finalmente houbo un amplo consenso con Katakrak. Katakrak foi un movemento popular xurdido a mediados da década de 1980 en Pamplona tras a ocupación de vivendas e locais buxán, e tras obter o visto e prace dalgúns dos seus compañeiros, o novo espazo arrincou con ese nome.

Abríanse portas e, como é habitual, podíase escoitar de todo na rúa: “Podemos é o espazo dos que nos rodean”, “Algo extraído do movemento 15-M”, algúns deles tamén participaron na plataforma política Aranzadi, que en 2015 formou parte do equipo de goberno do alcalde de Pamplona, Joseba Asiron... Esta xornalista leu nalgún sitio que Katakrak “é o espazo dos baños” e pregunta a Fillat e Etxarte si é así. Nas ras de Fillat, “para uns somos anarquistas e para outros somos de Podemos…”, pero o noso grupo é moi diverso ideológicamente e aquí debátese moito de todo”. “Á fin e ao cabo –matizou Etxarte– construímos o acordo ao redor das decisións materiais e non nas bases ideolóxicas”. O seu compañeiro Aitor Balbas, que se incorporará posteriormente á entrevista, tamén subliña a pluralidade entre eles: “Aquí o máis doloroso son os debates políticos entre nós”.

Foxen dunha definición única. Que facer, que comer, que comprar... es ti. Tamén pode ser unha forma de expresar o que é esta cooperativa: pecharon o espazo en todas as folgas xerais que tiveron lugar en Pamplona desde a súa creación; cando en 2018 celebrouse Alternatiben Herria en Iruñea, un dos eixos da organización foi Katakrak; o compromiso coa soberanía alimentaria é evidente nas comidas e bebidas da cantina, onde se poden recoller, por exemplo, as cestas adquiridas a Errigorri. Os viños Biba só conteñen viños ecolóxicos cooperativos. Márcaa Coca Cola nunca foi vendida. Un menú de 17 euros custa dous menos si declaras ser precario. E os xoves podes ver aos mozos migrantes de Lantxotegi xogando nela.

En calquera caso, conceptos como a resistencia, a transformación, o feminismo, o antifaxismo, a diversidade sexual... están a bailar no aire tras as conversacións mantidas cos traballadores de Katakrak. E todo salpicado de libros e lectura, din que “os libros son clave para fomentar o pensamento crítico e a imaxinación política”. “O noso reto é trasladar aos colectivos e actores que nos acompañan a lugares radicais”, subliñou Balbas.

O fondo de 25.000
libros chegou á xoia do proxecto tras percorrer sete escaleiras: unha tenda de libros moi vestida, luminosa e atractiva. É o espazo máis grande do edificio. Aquí hai outra alimentación, pero non falta unha boa mama e para mollar a cinza véndense viños ecolóxicos navarros como Azpea, Egiarte, Biurko, Mendiko, Aristu ou Lezaun. A vaca Anayeta lémbranos que queren destruír a Canle Roya e o cartel contra a ampliación do encoro de Yesa.

No gran cartel da entrada vemos a un traballador fumador, Karl Marx, a quen avanzamos. A moza Angela Davis lémbranos que “a vida é a maior” e o defunto David Bowie dinos: “Que é a felicidade total? Ler”. A medida que nos penetramos no corredor rodeado de narrativas podemos ver as series de narrativa africana ou arabia e persa. “Ficción subversiva”, di outro título, e o retrato do mozo moreno fálanos así: “No ghetto os irmáns lemos a novela”.

Deixamos atrás os libros de catakrate, a narrativa, a sección en eúscaro, a literatura infantil e o cómic e dirixímonos á segunda planta. Penetrámonos no mundo da política, a filosofía, a ideoloxía e as relixións. Pero a poesía, a arte, a arquitectura... tamén están aí, esperando a que cheguen. En total, a libraría ten un fondo de 25.000 libros. “Será un dos máis grandes de Euskal Herria, se non é o máis grande.Pénsese, só na sección de teatro temos máis de 400 libros”, afirma Etxarte.

Seguimos con Fillat e Etxarte e, baixo a mirada de miles de libros, sentámonos na mesa da segunda planta. “Non partimos do baleiro, trouxemos dA Formiga Atómica a esencia de 7.000 libros”, di Fillate. A experiencia de seis anos nO Formigón foi decisiva para a súa posta en marcha. A fama da libraría por parte dos departamentos de política e filosofía non cabe dúbida de que: “Temos un único departamento de filosofía de Navarra, aquí veñen tamén profesores e alumnos da Universidade de Navarra”, explica Etxarte. Con todo, Fillat destacou que é unha libraría xeneralista, “e todo é unha especialidade”. Din que a libraría é cousa de moita xente e que o mantemento tamén o fan: “Os clientes axúdannos moito –di Fillate–, por exemplo, no verán vén moita xente de fóra e recibimos moitas referencias”.

Segundo un xornal navarro, nos dous últimos anos pecháronse dez librarías en Pamplona. “Si, e outros se abriron”, di a parella. Enfadaranse si dilles que os cidadáns, e especialmente os mozos, non len. Tres persoas traballan nesta libraría e as preguntas veñen de seu: E isto é rendible? Que é o que máis se vende? “Sen dúbida de todo, pero se venden moito feminismo e literatura infantil”. Entrando desde a cantina á libraría, un pode pensar que o aloxamento será o sustentador da libraría: “Os dous dan –di Fillat–, ambos son moi equilibrados desde o punto de vista do negocio: a hostalaría ten unha marxe de beneficio do 65% e os libros un 30%”.

Con todo, queren deixar algo moi claro: “As catacras mantéñense pola singularidade do proxecto, polo compromiso do equipo de traballo e polo apoio que temos ao noso ao redor, pola contra sería imposible”. Fillate deixou sobre a mesa unha das ideas crave do proxecto: “Este sitio é unha referencia, entre outras cousas porque está aberto sempre. Ter un espazo que estea aberto durante moito tempo ao día é importante para gañar a referencia, e esta idea traballámola desde o principio”.

A Editorial de 90 libros
creouse en 2016 e cada ano publican ao redor de nove libros en castelán e seis en eúscaro. Xunto a Fillat e Etxarte, Balbas traballa alí. E sinalan unha cuestión importante: “Fixemos a editorial despois de ser unha libraría”. Isto dálles moitas pistas. Predominan o ensaio e a narrativa en canto ao xénero, destacando nas liñas o feminismo, a historia, a Policía e a cidade. Etxarte di que os de castelán son libros máis sofisticados: “Nos de eúscaro hai máis flexibilidade, son textos máis clásicos, pero tamén máis radicais, os temas e os libros que se trataron na sociedade desde hai tempo en castelán están a publicarse en eúscaro”.

Este ano tiveron o seu primeiro problema cun libro publicado, os Puta sucios nunha libraría de Baiona. Todos os libros de loita polos dereitos dos traballadores sexuais foron atacados por un “equipo integrista e transfobo”. Tamén se está profundando na liña policial, que en breve se publicará o cuarto libro, e Etxarte cre que “ás veces iso tamén me dá respecto”. E que se vende? Fillat fala en boca sen vello: “Non, non todo se vende e, por exemplo, o feminismo é un dos soportes máis importantes para nós”.

Moitos destes libros ven perfectamente nos expositores colocados expresamente. E o tema da exposición abre outro melón: que, onde e como mostralo na libraría. Fillat: “Cada vez hai máis presión por parte das grandes editoriais para pór as súas cousas o máis espectaculares posible, agora veñen cunha torre, un mostrador, posters ou baixadas de prezo. É unha pelexa semanal, e non, nós queremos deixar claro: nós decidiremos que mostrar”.

Na planta baixa realizouse o silencio, pechouse a libraría. Seguimos falando arriba, Fillat e Etxarte son dúas palabras que flúen, e as preguntas e respostas sucédense. Pero se nota cansazo no aire e o xornalista aínda quere saber moito sobre a alma do proxecto, a organización interna, o traballo, a satisfacción dos traballadores... que tamén achegan información crave sobre o proxecto. Para iso pídelles que se reúnan cun grupo de traballadores e que si. Hoxe é mércores e o vindeiro luns.

Esa alma complexa é
Goize, aínda a cantina está pecha e alí reunímonos seis persoas: a Fillat e a Etxarte sumáronse Izaskun Mata, Maitane Unzu, Juan Etxenike e Aitor Balbas. Mata empezou a traballar en Katakrak en 2019 e o resto está en proxecto desde o principio. Fillat e Balbas Eguzki Vídeos traballaron con anterioridade no proxecto, co que ARGIA colaborou varias veces. Etxenike viña de Grecia, e vai volver alí pronto, Unzu recibiu en 2013 unha invitación para sumarse ao proxecto en Pamplona e Izaskun estaba a estudar Belas Artes en Bilbao naquela época. Estudando en Vitoria, Etxarte instalouse en Pamplona despois de oito anos.

Todos coinciden: ás veces é duro, pero saben o que fan e están encantados en Katakrak. Tal e como insiste As Drogas nos seus concertos, Mata resume firmemente “a gusto”: “Ves que as túas horas de traballo, ademais do diñeiro, dan algo máis. Somos unha ferramenta para as asociacións da cidade”. En palabras de Balbas, “a vida, a política e o traballo, aquí todo se combina, pero a diferenza dos nosos amigos, temos que organizar a vida doutra maneira”. Para Fillat, “este traballo dá moito sentido á nosa vida. Con toda a súa complexidade, pero nos permite estar bastante preto da felicidade”.

“Un amigo preguntoume unha vez a ver en que militaba –di Etxenike–: ‘Eu serve cafés’, contesteille. Aquí hai moita xente que se reúne e ves facer reunións e falar de proxectos. Non teñen nada que ver connosco, pero o utilizan Katakrak, agora crean un videoclip e logo fan carteis sobre a violencia contra as mulleres”. Etxarte tamén ten claro: “Traballar aquí é un gran luxo. Na lóxica do mundo no que vivimos todo está en contra. É como facer algo prohibido”. “Pero non esquezas –engade Unzu– que o equipo de traballo é máis de quince membros de aquí. E si, é duro, aquí pasamos moito e a vida persoal ás veces sofre”.

Como conciliar o traballo profesional coa militancia? Tampouco ao xornalista de ARGIA estráñalle a pregunta. Fillate responde: “Ás veces sufrimos, e esa contradición está encima da mesa. Coas nosas limitacións, pero a iso respondemos colectivamente. Que é o coidado? Está máis preto do que facemos entre nós que do que se fai fóra de aquí”. Pero por infinidade de razóns, entre as que se atopa a pluralidade política e ideolóxica dos compañeiros –di Balbasek–, tamén xorden tensións que canalizamos mediante acordos xerais e cunha filosofía: ‘vivir e deixar vivir’.

Os traballadores de Katakrak teñen un salario de 1.300 euros Convenio de Hostalaría e todos teñen o mesmo salario basee, 1.300 euros mensuais e 14 pagas anuais. Todos os días festivos teñen a cantina pecha e seis semanas de vacacións ao ano, dous máis que en convenio. E tamén mencionan a cuestión crave, a horizontalidad: “o poder está ben distribuído”.

A decisión divídese en tres capas. Na primeira agrúpanse os grupos de traballo que xestionan a libraría, a cantina e a editorial por ámbitos. Na segunda atópase o congreso da cooperativa, que se reúne semanalmente e no que participan traballadores non socios cada dúas semanas. E a terceira é a asemblea xeral, que agrupa á cooperativa máis aquelas que están a traballar seriamente co proxecto, chegando a asumir as súas débedas, por exemplo, ou traballando en varios momentos do ano, en función das necesidades, pero en xeral reúnese unhas catro veces ao ano, sempre os domingos, todo o día. Tamén unha vez ao ano celébrase unha nova reunión coa ampla rede de colaboradores de Katakrak. Tampouco faltan as nubes negras, porque pola contra serían alieníxenas: din que a hostalaría é dura e que a xente non quere dedicarse a este sector, conseguen con dificultade a alguén que se comprometa durante cinco anos.

Segundo os empregados, a asemblea xeral reforzouse moito despois da pandemia e nela fíxanse as liñas mestras de futuro. A esta época outórganlle gran importancia os membros da cooperativa, entre outros motivos porque puxo de manifesto algúns dos defectos estruturais que contiña o proxecto, tanto no ámbito económico como na división do traballo. Encomian o proceso de análise realizada coa Sociedade Cooperativa de Navarra ANEL, da que son socios. Despois, por exemplo, a persoa que leva contabilidade integrouse no equipo de traballo.

E facendo referencia á contabilidade, non pode omitirse a terceira planta destinada a espectáculos. “Perdemos miles de euros con el cada ano e a loxística da sala dános traballo”, di Etxarte con resignación normalizada. Realízanse entre 20 e 40 eventos ao ano. Entre outros, Lucio Urtubia, Julen Madariaga, Silvia Federici ou a ex ministra do PSOE, Carmen Alborch, foron os relatores da táboa.

O equipo traballa xa no pozo do seu décimo aniversario. O proxecto creceu e madurouse: os traballadores senten satisfeitos polo número de persoas e os clientes parecen máis fortes economicamente desde que pasaron a hipoteca á banca ética Koop-57. Dez anos non é broma e polo momento teñen algo que celebrar. Falamos do que é e que non das catacras nos desprazamentos, falamos da revolución, pero quizais unha das principais claves está na bolsa rosa que teñen á venda para levar libros desde a tenda e que mostra o alfabeto latino: “26 letras para cambiar o mundo”.