Todas as fotos: Igone Mariezkurrena

Kill us! Que nos maten. En dúas palabras, durante seis meses, 4.700 afganianos realizaron unha concentración ininterrompida ante a sede do Club Nacional da Prensa Paquistaní en Islamabad. Coa entrada dos talibán en Cabul, a protesta comezou seis meses despois de deixar atrás o seu país para esixir que o Goberno de Islamabad recoñecéselles a condición de refuxiados. A maioría eran profesores, activistas polos dereitos humanos, xornalistas, soldados e funcionarios. “As nosas vidas están en perigo, pero non nos protexen, non podemos traballar, os nosos fillos non poden estudar, non nos queren ver… Que nos queda? Mátennos!”, dicían as pancartas manuscritas.

“En abril de 2022 instalamos as carpas –di Mohammad Jan Ahmady–, e durante medio ano continuamos aquí e noite, pero aquí non se achegaba ningún representante institucional nin político”, quéixase. No mesmo momento en que pisamos o pasteiro no que viviron naquela época, o desexo escureceuse: “Ningún dos medios de comunicación enviou reporteiros e estou seguro de que non chegaron noticias nosas ao estranxeiro”. Ahmady é xornalista, foi editor do semanario Silk Road durante a súa estancia en Afganistán e segue no teletrabajo, xa que o seu entusiasmo é a publicación das masacres contra a minoría étnica de sementes de talibán e grupos ISIS KP (Estado Islámico da Provincia de Khorasan).

“A persecución contra o noso pobo comezou no século XIX e desde entón sufrimos en Afganistán a exclusión sistemática, a extorsión, os secuestros, as torturas, as execucións sumarias e os asasinatos”, afirma. Nos meses anteriores á recuperación do poder por parte de Talibán, a Organización das Nacións Unidas (ONU) rexistrou máis de vinte atentados, máis de 150 mortos e centos de feridos. “Agora non hai testemuñas internacionais alí –engade Ahmady–, e os ataques aos nosos irmáns son máis crus que nunca”. Segundo recolle a reportaxe Silent Crime, publicado en maio por Silk Road, o ISIS KP matou a 310 persoas nas cidades de Cabul e Kandahar, e aínda que os talibán prometeron protexelas, foron asasinadas a decenas de sementes na provincia de Daykundi e roubaron terras e obrigado a desprazar a 25.000 persoas.

Nin EE.UU. nin as administracións de transición tras a invasión de Afganistán, ningunha presidencia que gobernou a República Islámica no período 2004-2021 puxo en marcha unha comisión especial para investigar o xenocidio contra as sementes gijitas. Ahmady sente que a súa indiferenza é total: “E non creas que en Paquistán estamos seguros, porque aquí tamén hai moitos sunis que fan unha interpretación extrema do Islam”. Ademais, di que os discriminan por prexuízos étnicos. Cre que a única solución para eles é que sexa un terceiro país.

“Cando a Policía Paquistaní empezou a deter á xente, abandonamos a concentración –subliña Mohammad Zaman–, primamos a nosa seguridade”. Zamán traballou para un suborganismo da ONU na provincia de Takhar, en Afganistán, e confesa que en poucos meses a súa familia foi un desgusto: “Aquí non tiñamos auga, comiamos o que nos daban os cidadáns, non tiñamos máis remedio que acudir aos aseos públicos ou ás mesquitas, e tivemos problemas de saúde por falta de hixiene, pero mantiñamos dignamente a nosa reivindicación”. Lembra que case todos os días os axentes andaban en zokomira, mirando “como criminais”. “Ás veces, sen ningunha orde xudicial, captaron á xente, levábana a comisaría e mantíñana durante horas”. Nestas enquisas, Zaman afirma que o trato verbal era violento, “especialmente contra as mulleres” e ameazábanlles. O campamento foi destruído o 15 de outubro de 2022 a cambio de liberar a sete protestas encerradas.

Zaman explica que aínda tentan coñecerse, pero que teñen bastante traballo con garantir a súa propia supervivencia. Algúns, “afortunados”, avanzan grazas aos seus familiares en Paquistán. Outras familias viven agrupadas en casas compartidas, “e as que só teñen, pois, seguen neste parque –enfadouse–, piden ou axudan a beneficencia”. A protesta organizada si, pero o acoso aos afgáns non se interrompe. O pasado 5 de xuño a Policía detectou en Islamabad a 175 persoas. A véspera, durante as vacacións en Francia, o xeneral Bajwa do Exército Paquistaní achegouse a unha refuxiada afgá na rúa, que foi condenada pacíficamente pero con rotundidade polo comportamento do Exército Paquistaní coas persoas refuxiadas afgás e a violación dos dereitos humanos. O vídeo fíxose viroso e ao día seguinte chegaron as detencións. Nas semanas seguintes e até a redacción destas liñas recluíronse outras 500 persoas. Nas entrevistas para esta reportaxe interveu a tradutora Fatima Atif, membro da organización Human Rights Commission of Paquistán (HRCP), quen asegurou que os homes que levaron a cabo estes últimos arrestos non tiñan coche oficial e estaban vestidos de rúa.

“A pesar de que demostramos que os talibán nos aspiran pola nosa militancia, o Goberno Paquistaní non nos considerou como refuxiados –a voz rompe a Adana Akhtari–. A UNHCR non nos rexistrou nin nos tramitou a documentación que nos daría oficialmente a condición de solicitantes de asilo”. Sen eles, di que lles negaron os dereitos humanos máis básicos (traballo, educación, vivenda e saúde), “nin temos dereito a vivir sen medo”. De feito, desde o 31 de decembro de 2022 están baixo ameaza de deportación. Así o estableceu o Goberno paquistaní como data límite e ordenou que, si en diante detectásese algún fugitivo sen papeis, volvese inmediatamente a Afganistán. Foreigners Act 2016 prevé unha pena de prisión de tres a dez anos para estes casos. Preguntados a Muhammad Mudassar, director da Society for Human Rights and Prisoners’ Aid (SHARP), 700.000 “recentemente chegados” (despois de agosto de 2021) atópanse nesta situación.
Ela era profesora de secundaria en Cabul e foxe xunto á súa irmá Zohra Jan hai case dous anos.

“Só os traballadores das embaixadas lograron coller algún avión –aclarou este último–, estas imaxes esténdense por todo o mundo –e as cadeas de televisión recuperaranas para o segundo aniversario–, pero a gran maioría de nós afastámonos da fronteira en coche ou a pé”. Foi un camiño “duro” e unha longa espera ata que cruzaron a fronteira e conseguiron comprar un visado de turista por 750 dólares de cabeza para 60 días. “O Ministerio do Interior de Paquistán está a enriquecerse con corrupción, coa nosa desesperación”, denunciou. Engade que a experiencia está a ser “moi solitaria”, que estiveron escribindo a presidentes, primeiros ministros e ministros de asuntos exteriores de países con representación diplomática no Islamabad, que chamaron ás embaixadas para establecer conversacións para pedir asilo, pero que non recibiron resposta. “O visado caducounos hai tempo, pero para renovalo deberiamos acudir á embaixada de Afganistán ou á Liña Durand (fronteira) e é demasiado perigoso”.

Os refuxiados 'vellos'
foron negociados en 1893 polo Rajá Británico co rei afgán Abdul Rahman Khan amir e estableceron a Liña Durand co obxectivo de reforzar o control sobre o norte da India. Desde entón, esa foi, de facto , a fronteira entre Paquistán e Afganistán. Con todo, as familias de corredores do Norte e Balutxistangos non lle recoñecen lexitimidade: denuncian que separou ás tribos que viven a ambos os dous lados da fronteira e pecharon os pasos que historicamente utilizaron para o comercio e a gandaría. Din que afogaron as fontes de ingresos destas comunidades, pero que á vez alimenta as fronteiras co opio e trátaa de seres humanos. De feito, o Goberno Paquistaní comezou en 2013 a escavar unha trincheira de 1.100 quilómetros de lonxitude, coa escusa de “cortar os desprazamentos dos terroristas” e coa axuda dos EEUU, que xa valaron un 98%. Pola contra, durante todos estes anos ningún goberno afgá ha recoñecido como fronteira oficial internacional, nin o actual réxime talibán.

En calquera caso, en 1979, esta mesma Liña Durand foi testemuña da primeira gran onda migratoria de Afganistán a Paquistán. Tras a sublevación de Saer, cando estalou a guerra entre a República Democrática de Afganistán, auspiciada pola Unión Soviética (URSS), e a EE.UU. foron armados, 400.000 afganianos fuxiron a Paquistán e, en 1988, cando as tropas da URSS retrocederon, foron cinco millóns desprazados alén da fronteira, segundo os datos da UNHC.

O status de refuxiado foi recoñecido prima facie pola UNHCR aos afgáns que fuxiron daquela guerra e dos posteriores conflitos civís a Paquistán. Pero, a partir de 1999, o goberno militar de Musharraf recoñeceullo a aqueles que podían agudizar o criterio e demostrar que só formaban parte dun grupo de mulleres.

Con todo, até o ano 2006, as persoas refuxiadas non tiveron obrigación de dispor de documentación oficial, xa que o primeiro gran intento de regularización produciuse entre os anos 2006 e 2007: O Goberno, en colaboración coa UNHCR, emitiu case 1,4 millóns de documentos Por (Proof of of Registration, certificado de rexistro). Primeiro e último.

A segunda sesión de regularización tivo lugar en 2017, pero neste caso a competencia para a emisión dos cartóns ACC (Afghan Citizen Card) foi do Ministerio de Estados e Rexións da Fronteira (SAFRON) e das Ordenanzas para os Refuxiados Afganeses (CAR) de cada provincia. Foron recoñecidos aos que viviron alí durante anos e aos seus descendentes. Actualmente conta con 840.000 persoas.

Tanto uns como outros son ‘refuxiados vellos’ na linguaxe da rúa e a maioría viven no mesmo lugar no que antigamente foi o campamento, que co paso dos anos convertéronse en pobos. Un deles é o barrio Bara da cidade de Peshawar, onde o 95% dos seus habitantes son afgáns. Atópase a escasos 50 quilómetros ao noroeste da fronteira e está atravesado por varias canles do río Cabul. O mercado vive case 24 horas, bullicioso, famoso pola compra de verduras e froitas, peixes e carnes, artesanía e produtos chineses. Mansoor Ullah vende almofadas e jilbabas (vestidos que cobren todo o corpo): “En Paquistán só producen marróns ou verdes. Os de cor azul son afgáns, cómproos na Liña Durand”. Só coñece este país o que ve desde o seu punto de trata de montaña, pero é afgá, aínda que naceu en Peshawar: “Teño 21 anos e nunca estiven alí, pero teño o cartón afgán cidadá (ACC) e o pasaporte afgán, como os meus pais”.

Pero o negocio non é de Mansoor. “Poden traballar, pero non poden ter ningunha propiedade –especifica Fatima Atife da HRCP–, porque os cartóns de ‘persoas refuxiadas vellas’ recoñecen unha cobertura legal moi básica: teñen acceso ás escolas públicas e aos centros de saúde, pero nada é gratis e non teñen axuda económica”. Con todo, están protexidos da deportación, “e iso –di Mansoor– sérvenos para vivir tranquilos”. Di que si se suman a unha muller paquistaní quedarían con todos os dereitos cidadáns, “pero é moi difícil, non queren casar connosco”.

A samina chegou a Paquistán fai 35-40 anos, non o ten claro ata que era un neno de poucos meses. casou cando a menstruación reduciuse por primeira vez, “aos 14-15 anos” e logo tivo cinco fillos. Xunto a outras familias viven na zona de Harvichand, en estilo jurta, sen electricidade nin auga, a uns 20 quilómetros da cidade de Peshawar. “A min non me fotografe, o meu marido anda por aí e non lle gusta. Aos nenos si, fai un retrato”, advertiume. Son gandeiros, viven do leite e da carne que lles dan as cabras e os búfalos. Tamén crecen unhas poucas verduras e cos excedentes acoden ao mercado. “Cando bordamos as teas tamén as vendemos –engade–, pero só desde aquí podemos movernos coa axuda do noso marido”. Non teñen outra fonte de ingresos, polo que non escolarizaron aos nenos: “É demasiado caro. Temos que pagar ao dono destas terras por acampar aquí, e non temos máis diñeiro. Só fun ao parto ao hospital –di–, tamén é moi caro”.

Durante un tempo queda en silencio preguntando como representa o futuro dos seus fillos. “Eu non quería ter tanto, pero non podemos decidir”. E continúa: “Cando se cumpren 7-8 anos, os mozos poden empezar a traballar nunha facenda, pero non temos documentación... Se non, axudarán en casa. Porque o meu marido vai casar ás nosas fillas…”. Non son poucos, como Samina, os ‘vellos’ ex afgáns que viven nun limbo legal que non está empadroado en ningún sitio e perpetuouse. Hai 775.000 en Paquistán, segundo as estimacións da UNHCR, que poderían superar os dous millóns para SHARP.