A sustentabilidade foi o cartel que presidiu este ano no festival BBK Live, tal e como sinalaron os organizadores ao finalizar o festival de tres días. Argumentan que tras a titularidade: “O noso é un festival de referencia en compromiso co medio ambiente, combinando a música coa conciencia coa contorna”. Por certo, indican que o ano que vén xa están as datas e compran as entradas. Un detalle innegable.

As macrofestibales vestiron a bandeira verde da sustentabilidade, especialmente na época definida como post-pandemia. O xornalista Nando Cruz e o sociólogo Jon Urzelai, entre outros, estudaron perfectamente este campo. Non é casualidade que no primeiro cuadrimestre de 2023 publicáronse dous libros de ensaios sobre os macrofestivales musicais e as dinámicas destes artefactos: os primeiros, Macrofestivales. O buraco negro da música. Edita o buraco negro da música coa editorial Península e o segundo Os seus festak. Festivais vascos no século XXI con Susa.

Urzelai asocia o fenómeno contemporáneo dos macrofestivales coa era dos combustibles fósiles: “É unha expresión cultural dos tempos fósiles; na medida en que deixemos atrás a era dos combustibles fósiles haberá que deixar tamén este modelo masivo de festival, xa que se xerarán tensións notorias”. O feito de que os organizadores dos macrofestivales, cada vez máis en mans dos fondos de investimento, empecen a protexerse baixo a bandeira verde, un enfoque verde que cada vez terá máis importancia na sociedade do futuro, e é mellor subliñar que es “verde” que non dicir nada. Ou hai outra hipótese: que tes mala conciencia do que fas e que sentes que tes que subliñar.

En que se basea o festival BBK Live para subliñar a “sustentabilidade” do cartel ou titular deste ano? Non fai falta facer estudos en profundidade, porque son eles os que argumentan. Un: 3.000 persoas subiron andando ao Kobetamendi. Dous: no festival colocouse un cadro de pintura ou similar para "concienciar". Tres: ao redor do tablado colocáronse unhas lonas verdes que parecen ou son follas. E catro: tres euros por entrada destinaranse a reparar os danos que sufriron os incendios en Balmaseda e a súa contorna –unha idea: o abono de tres días custaba 200 euros–.

“Estas cousas están moi ben, sinceramente, está ben. Pero creo que responder con semellantes desfeitas a ese reto colosal que temos diante non é serio”, sinalou Urzelai a ARGIA. Mesmo considera que estas medidas non deben terse en conta. Pola mesma vía, Cruz fala no libro citado, especialmente no último capítulo, denominado “lixo”, e vincula directamente ao turismo, ademais de mencionar esas toneladas de lixo que se xeran no festival.

De feito, todas as investigacións que estudaron como facer macrofestivales sostibles din que o problema é o transporte das persoas, porque o propio modelo esixe atraer a persoas estranxeiras, porque o consumo cultural contemporáneo está intimamente ligado ao turismo. Os organizadores, ademais, outorgan fol á presenza de estranxeiros, pregunte si non ao BBK Live: un de cada catro era o de Araba, Bizkaia e Gipuzkoa na pasada edición –que deberiamos dicir “tamén”, curiosamente, porque cada ano é o mesmo porcentaxe–.

Por certo, falando de cantidades, a organización di que participaron 120.000 persoas en Kobetamendi. Pero é anual e ocorre en todos os festivais que teñen o mesmo modelo, onde o visitante que pasa o tres días cóntase tres veces. Urzelai fala descontento respecto diso: “Non é tan difícil contar, menten, saben, e o que é difícil de entender é que os medios de comunicación mantéñano, non sei como permitilo”.

A era post-Guggenheim O
modelo de cidade e a explotación dos festivais musicais coinciden nesta parte do século e son moitos os que falaron durante anos do tema. Nun fragmento do libro Zuloa (Elkar, 2018), Xabier Ganarain, afirmouse que Euskal Herria forma parte dun pobo que non se converteu noutra cousa que a mercadoría, e que as institucións vascas só pretenden colocar a marca Basque no escaparate internacional. É unha tendencia que vén de hai moito tempo, dalgunha maneira marcada polo Guggenheim, e no mesmo marco hai que entender tamén a capitalidade europea da cultura de San Sebastián 2016. Obviamente, non é só cuestión do que ocorre en nós, senón que as cidades internacionais compiten por situar os seus nomes no mapa.

Urzelai di que é unha “forma concreta” de entender a cultura, especialmente falando de casa: “Todo é atraer á xente, un modelo que depende do turismo e a hostalaría”. E pensar non é unha ocorrencia sen fundamento: O alcalde de Bilbao, Juan Mari Aburto, anunciou na última campaña electoral unha serie de actos de gran envergadura para atraer á xente, para promocionar o turismo.

A traer o Tour de Francia segue a mesma lóxica, sacar as bandeiras cos logos de EiTB e Kutxabank e organizar no acto de presentación a actuación de harrijasotzailes e aizkolaris, xa que o obxectivo das grandes institucións é romper coa identidade vasca. Urzelai cre que o tema do Tour tratouse de forma moi acrítica e que se escoitaron moi poucas opinións críticas: “Si os promotores desta paradigma repártenlle estas bandeiras, igual é unha acción menos transgresora”.

No caso dos festivais, Urzelai retrocedeu no seu libro e foi á súa orixe, á época dos primeiros festivais, que teñen unha aura de orixe. Pero non hai máis que comparar os altibaixos e afixas de entón e de agora para darse conta do cambio de paradigma. Woodstock de EE.UU. foi un mito no que se atopaban, por exemplo, casetas de movementos estudantiis/estudantís, sindicatos e axentes sociais, panfletos revolucionarios; o festival de Mairuelegor, que se celebraba en Zigoitia, converteuse fai 50-60 anos nunha praza deste tipo de reivindicacións.

Mira o recente festival BBK Live: Idealista, un dos principais actores do mercado especulador de vivendas, puxo o seu punto de partida en Kobetamendi e a compañía aérea Vueling. Citando os voos, SkyScanner tamén fai publicidade visible nos seus foros, especialmente en inglés. O mero feito de que as compañías aéreas estean detrás demostra que se quere fomentar o turismo estranxeiro, e en relación con iso unha anécdota evidente: Segundo explica Urzelai, nalgunha edición pasada do festival era máis barato comprar un abono en Londres que comprar en Euskal Herria. Estes abonos incluían o pack, que segue funcionando: tres días de festival de música en Kobetamendi, un curso de surf en Zarautz e unha viaxe a Pamplona, San Fermín. Organizar os días de volta de San Fermín non é casualidade, é recoñecido polos representantes do Concello de Bilbao.

“Convertéronse en artefactos de atracción de estranxeiros”, afirma Urzelai. A transformación foi moi evidente: “O artefacto orixinario de intencións transformadoras e en moitos casos revolucionarias converteuse en algo que se opón a elas e que vén frustralas”.

A empresa que se atopa detrás do BBK Live é moi coñecida en Hego Euskal Herria, onde organiza varias macroactividades do mesmo modelo. Last Tour é sen dúbida un axente a ter en conta. O Festival Donostia organizouse até agora, o Azkena Rock Festival, no que todo empezou, o salto que se fixo, o Santaspascuas en Pamplona, BIME, A Mercé en Bilbao e o BilboRock, están a piques de abrir unha sala co servizo de restaurante en Bilbao, ademais de ter un editorial e un selo discográfico.

Urzelai di que a súa relación coas institucións do País Vasco é "significativa" porque a empresa privada "recibe todas as facilidades que ninguén máis ten": "No Pobo e a Cidade que organizan os Last Tour, o que sucedeu cos festivais máis pequenos é moi evidente: poden organizar o seu proxecto en calquera barrio da cidade con todas as facilidades. Aos colectivos e aos axentes locais non se lles permite organizar nada diso –á beira do mar, no patrimonio natural ou en determinadas condicións–, e vén unha empresa privada, monta a súa, financiada polas institucións, e aquí non pasa nada”.

Ademais, este tipo de eventos ofrécense de forma gratuíta. O caso de BIME é evidente, porque os concertos son de carácter gratuíto, e a organización –gasto ou investimento– que subxace a iso non é baladí. Urzelai: "Quen paga? No caso de BIME, o Instituto Etxepare, o Departamento de Turismo do Goberno de Navarra... E aos grupos musicais cada un paga. É dicir, Etxepare pode pagar a un e a outro o Goberno de Navarra. Canto? Por entidade. Que non hai un criterio común".

Urzelai cre que é unha cuestión que debería preocupar á xente: "As organizacións e Last Tour, son unha engrenaxe evidente, están ben sostidas e funcionan correctamente nos seus criterios. Non sabemos moi ben onde acaba a relación entre ambos". É coñecido que o responsable de Last Tour solicitou o voto para o PNV nas eleccións de 2019.

Participación institucional sen
o apoio das Institucións públicas, os macrofestivales non contan con apoio. Non digamos os que se organizan en Euskal Herria, que reciben máis que os “grandes” festivais do Estado español.

O BBK Live recibe axudas anuais de aproximadamente un millón e medio de millóns e medio, en torno ao 15-20% do orzamento total, e no Azkena Rock tamén, unha de cada cinco euros destínana as institucións públicas. É un diñeiro directo, porque é moito o que se pon de forma indirecta: servizos especiais de autobús, xornadas adicionais de munizipales, traballo extraordinario dos limpadores... Todos eles, no caso do BBK Live, son achegados polo Concello de Bilbao.

Xa o mencionamos anteriormente, os fondos de investimento meteron a punta nos grandes festivais musicais. Por exemplo, un voitre destas características acaba de comprar a empresa do prestixioso festival Resurrection Fest en Galicia, que tamén é propietaria do festival Viña Rock e Tsunami Xixón. Galicia e Asturias baséanse no metal, o punk, o post-punk e o hardcore; hai que ter en conta a relación política que historicamente tiveron estes xéneros, en moitos casos cerca do anarquismo.

É significativo o que ocorreu co festival de Xixón: Vox entra no goberno municipal, encargado dos festexos, e con el reúnense os organizadores para conseguir os fondos necesarios. É dicir, que o departamento que xestiona Vox financiará o punk festival que depende dun fondo putre. Dous grupos de música dixeron que non tocarán alí, e os axentes aos que non lles convén crear un estremecimiento tentaron reducir a polémica e canalizala pola porta traseira.

Saúde dos
afeccionados: ansiedade Toda unha experiencia inesquecible, moi cool, pero convén pór os pés no solo. E é que coa saúde dos afeccionados faise negocio, moitas veces sen que os propios afeccionados tómenos conciencia. Este exemplo extremo dio todo: un visitante que o ano pasado estivo no prestixioso festival Primavera Sound de Barcelona subiu ás redes unha captura da súa aplicación sanitaria móbil, "descansou unha hora e dezasete minutos na cama e realizou 36.000 pasos durante estes días".

Está demostrado que o exceso de fatiga física afecto á saúde mental, á capacidade de tomar decisións razoables ou de desenvolver emocións. Niso puxo o acento o xornalista Nando Cruz. “Os minutos sen música nin ruído son osíxeno tanto para un mesmo como para a propia música”. Por suposto, isto provoca ansiedade e poden xurdir problemas de saúde especialmente nos días posteriores ao maratón. Pero unha das características do modelo masivo é que, nos mellores casos, trátase de actuacións musicais de varios días de duración que van desde o catro da tarde até o seis da mañá, ata que un concerto termina e o segundo empeza sen descanso.

Falando de ansiedade e emocións, hai que citar unha tese doutoral do xestor cultural Jordi Oliva de 2021. Comparou BBK Live coa Quincena Musical de San Sebastián a través dunha enquisa a uns trescentos visitantes sobre a carga emocional. Os resultados máis positivos obtívoos na Quincena Musical, xa que o efecto positivo era máis longo no tempo, e porque ver un concerto, con diferenza, sentado e descansado é bastante mellor que ver sucesivamente oito actuacións que non duran nin unha hora, de pé, ao sol e pouco descansado. Os visitantes de BBK Live dicían que a tensión, as longas colas, fatígaa, a aglomeración e a masificación eran decepcionantes, pero que podían volver sobre eles.

En opinión da expertos Cruz e Urzelai, os grandes festivais son tamén os peores lugares para “vivir”, gozar da disciplina musical e artística. Sobre todo moito, porque son concertos de media hora de duración. "Quizais é un tema que che vas vendo co tempo, pero unha vez visto claro, cólleselle noxo", di Cruz no libro. Poida que nalgún momento a burbulla explote.

[Ler aquí a entrevista realizada polos amigos de Directo ao xornalista Nando Cruz, traducida por ARGIA mediante licenza CC BY, S.A.)

*****************

Mad Cool

Nos arredores de Madrid celébrase no distrito de Villaverde, un dos barrios máis pobres de España, a escasos 300 metros das súas vivendas. Nela o Concello de Madrid construíu unha "Cidade Cultural", un espazo estable, máis aló de Mad Cool, no que se reúnen preto de 100.000 persoas. Nun só mes teñen programadas sete grandes actuacións.

A oferta de transporte público é reducida e só aumenta en días concretos. As rúas énchense de coches como Taxi e Uber. E o ruído: Denunciar que 100.000 persoas, moitas delas turistas, son moi prexudiciais para a convivencia e o descanso dos veciños nun barrio destas características e nun ambiente festivo dute.pun

Os veciños da zona de Kobetamendi, en Bilbao, presentaron queixas similares: transporte, escasa accesibilidade e ruído.

***************************